De teleurstellende uitslag van de parlementsverkiezingen van 12 sept. jl. roept vragen op over de toekomst van de christelijke partijen. In het ND voerde ds. Paul Visser, predikant van de Noorderkerk (PKN) in Amsterdam, zelfs een pleidooi om ze helemaal af te schaffen. [i] In dit artikel lever ik een bijdrage aan dat gesprek.

Hoewel christelijke partijen volgens Visser in het huidige stelsel stem en steun verdienen, veroorzaken ze in ons ontkerstende en geliberaliseerde klimaat meer kwaad dan dat ze goed doen. De analyse van het huidige klimaat en de problematiek die dat oproept voor christelijke partijen is glashelder. De oplossing die Visser voorstelt, overtuigt mij vooralsnog echter niet.

Kerk en macht
Mijn belangrijkste argument is dat dit pleidooi mijns inziens niet uit de kerk hoort te komen. Niet omdat de kerk niets over politiek te zeggen heeft, want in navolging van haar Heer spreekt de kerk over alle terreinen van het leven. Maar juist in het seculiere klimaat dat Visser beschrijft, wordt de kerk gedwongen om terug te gaan naar de basis. Dan weet de kerk allereerst van de hemelse spot over een cultuur die God niet wil erkennen (Psalm 2); zij erkent Christus als enige Macht (Matt. 28:18; Ef. 1:20-23) en bidt daarom voor de overheid (o.a. 1 Tim. 2:2). De Bijbelse opdracht om te bidden is opvallend omdat het klimaat voor christenen toen vele malen guurder was dan in het Nederland van 2012.

Bidden betekent niet het einde van christelijk meedenken of meedoen in cultuur of politiek. Maar bij Visser lijkt het erop alsof de cultuur bepalend is. Vissers artikel lijkt dan ook niet zozeer te gaan over christelijke partijen maar over de crisis van het huidige politieke stelsel als zodanig. Het stuk mondt namelijk uit in een voorstel voor een twee – of driepartijenstelsel.

Als je in deze problematiek als kerk het initiatief neemt, wek je de indruk in het oude spoor te gaan van de kerk die van de 4^de eeuw tot aan de Verlichting nauw verbonden was aan de wereldlijke macht. Die verbondenheid deed haar boodschap geen goed. Ook als je ervan overtuigd bent dat de oprichting van christelijke partijen indertijd mede ingegeven werd door het ‘wereldse’ klimaat van die tijd geldt iets dergelijks. De oproep tot afschaffen van die partijen is dan in deze tijd net zo ‘werelds’. Vele commentatoren waarschuwen vandaag immers dat het huidige politieke stelsel het land onbestuurbaar maakt. De kerk weet wel beter.

Kwaliteit en betrouwbaarheid
Vervolgens kun je vaststellen dat de christelijke partijen op allerlei manieren in het huidige stelsel wel degelijk gehoord én gewaardeerd worden vanwege hun kwaliteit en betrouwbaarheid. Een aantal momenten uit het afgelopen parlementaire jaar laten dat zien waarbij ik me hier even beperk tot de SGP en de CU. Na het mislukken van het Catshuisoverleg (21 april) kwam de CU positief voor het voetlicht. In tegenstelling tot veel andere fracties liet zij de persoon (Wilders) niet vallen en vroeg zij verantwoordelijkheid aan het kabinet terwijl ze zelf ook verantwoordelijkheid nam door het Lenteakkoord te initiëren. In de aanloop naar de verkiezingen werd dat akkoord door verschillende fractieleiders als het belangrijkste moment van hun afgelopen werkperiode aangewezen. Het akkoord staat nog steeds grotendeels overeind in het Herfstakkoord. De fractie van de CU leverde in de Tweede Kamer achtereenvolgens het politiek talent van het jaar, de fair politician of the year en het lid met de meeste aangenomen moties. In de Eerste Kamer staat de parlementaire onderzoekscommissie naar de effecten van privatisering onder leiding van een CU-senator. Minister president Mark Rutte haalde zich heel wat op de hals toen hij zei dat de SGP een partij is waar je van op aan kunt maar niemand ontkrachtte de inhoud van zijn opmerking. Het NRC Handelsblad vroeg zwevende kiezers op grond waarvan zij uiteindelijk hun stem gingen bepalen. Iemand die niets met de standpunten van de SGP zei te hebben, ging toch op haar voorman stemmen vanwege zijn betrouwbare uitstraling. Dit is nog maar een greep uit talloze recente en minder recente voorbeelden waaruit waardering blijkt voor de kleine christelijke partijen.

Kansen
Dit soort dingen moeten beslist meegenomen worden in het nadenken over de toekomst van de christelijke partijen. Vergeet daarbij ook niet hoe een kleine partij remmend kan werken op bepaalde negatieve ontwikkelingen, bijvoorbeeld op medisch-ethisch gebied. Al deze zaken stemmen tot dankbaarheid en een zekere trots. Verwonderd kunnen we opmerken: dat de Heer dit nog geeft aan een land dat Hem aan alle kanten afwijst! Maar het gaat verder: wat betekent het dat juist in dit ontkerstende klimaat christelijke partijen zich geregeld positief onderscheiden? Hoe verhoudt zich dat tot de eventuele nadelen van christelijke politiek? Welke kansen liggen er juist nu voor christelijke politieke partijen?

Ik noem er een paar. In een tijd waarin de persoon steeds meer centraal komt te staan, onderscheiden de christelijke partijen zich van de tijdgeest. Omdat de naam en kwaliteit van deze politici verbonden zijn aan een christelijke partij vindt er steeds een verwijzing plaats van het tastbare goede naar de Goede: God. In onze maatschappij wordt veel gesproken over hufterigheid, onverbondenheid en onverantwoordelijk gedrag. Politiek wordt zomaar geassocieerd met gedraai; men voelt de noodzaak van een nieuwe moraal. Christelijke partijen geven in de hierboven genoemde situaties aansprekende voorbeelden, zonder te hoeven preken maar door goed en betrouwbaar te handelen. Juist in een seculiere omgeving is dit een prachtige manier om christelijke politiek in te vullen.

Je kunt het met minder doen dan met de analyse van J.L. Heldring in zijn terugblik op 50 jaar opinieschrijven: ‘De partijen die zich op hem [d.w.z. God] beroepen, lijken meer bestand tegen de nood der tijden dan de partijen wier aardse doelen al grotendeels bereikt zijn. Dit verschijnsel mag ook de meest ongelovige waarnemer niet negeren, wil hij bij de tijd blijven’ (NRC, 4 jan. 2010).

Toekomst
Uiteraard is hiermee niet alles gezegd. Het punt dat ds. Visser op tafel legt is reëel en mogelijk ook profetisch: wie zegt dat er een paar parlementsverkiezingen verder nog ruimte is voor christelijke partijen? Zo niet, dan zullen we daarop voorbereid moeten zijn. De protesten na de uitspraken van Van der Staaij over niet zwanger worden na verkrachting waren niet van de lucht. Wat betekent een dergelijk incident voor de opstelling van christenen in het publieke debat? De historicus Jan Dirk Snel zag in de volkswoede richting Van der Staaij een paradigmashift (NRC, 30 aug. jl.). In onze 19^deeeuwse natiestaat lag volgens Snel de ware religie in de moraal terwijl vandaag de dag de moraal zelf de ware religie is. En over wat ons bindt, willen we volgens Snel geen rationele discussie. De rollen zijn ook wezenlijk anders. Volgens de historicus heeft de staat als waardengemeenschap grotendeels de plaats ingenomen die voorheen werd vervuld door religieuze gemeenschappen.

Deze veranderingen vragen om een vernieuwde opstelling van christenen in het publieke debat. Als ds. Visser vooral dat punt heeft willen maken, ben ik het helemaal met hem eens. Daar zou ik dan gelijk het belang van en voor de kerken aan willen verbinden. De klappen die christelijke politici nu krijgen, moeten meer en meer terecht komen waar ze terecht horen te komen: op de kerk (o.a. 1 Petr. 2:20). Dat betekent voor de politieke partijen ruimte geven in zaken die als typisch christelijk worden ervaren en voor de kerken ruimte nemen op diezelfde punten. Maar de christelijke partijen nu afschaffen? Dat zou zonde zijn.