Een reactie van Matthijs Haak op ‘Kerstdruk’ van Han van der Horst
——————————

‘Kerstmis geeft je de kans de ijdelheid en het eigen gelijk even terzijde te schuiven om de hoop een kans te geven’. Met deze prachtzin besluit Han van der Horst zijn eerlijke, kritische en uitdagende beschouwing over Kerst.

De titel ‘kerstdruk’ maakte in ieder geval gelijk wat bij me los, zij het anders dan de manier waarop Van der Horst erover spreekt. Mijn eerste Kerst als predikant zal ik niet snel vergeten. Maar liefst acht preken/overdenkingen stonden er toen op mijn program in een tijdsbestek van twee weken. Dat was dan inclusief de zondagen eromheen, de oud- en nieuwjaarsdienst en voorgaan in een bijzondere situatie. Aan het eind van die twee weken kon je me opvegen. Kerstdruk roept in die zin wel wat bij me op. Tegenwoordig gaat het met die druk overigens een stuk beter.

‘Hoe leit dit kindeke’
Bijzonder vind ik hoe Van der Horst het lied ‘Hoe leit dit kindeke’ bespreekt. Als ik hem goed begrijp, staat dat lied volgens hem symbool voor iets diepers. Vroeger herkenden de mensen de boodschap van de geboorte van Jezus. Want Jezus werd, zo zegt Van der Horst, als het ware in hun eigen kou en onzekere bestaan geboren. Omdat ons leven in het Westen van de 21ste eeuw zo anders is, landt de boodschap van Kerst niet bij ons, lijkt hij te zeggen. Daar komt nog bij dat de kerk een haast tegenovergestelde werkelijkheid kan laten zien. Met zijn kenmerkende, onverbloemde en scherpe spreken laat Van der Horst gelovigen voelen hoe essentieel het is dat het evangelie gelééfd wordt, niet alleen aangehoord en bezongen. Daar bedank ik Van der Horst voor.

Uitgerangeerd
Met het lied ‘hoe leit dit kindeke’ kom je volgens mij inderdaad snel uit bij Kerst. Waar zou Jezus geboren worden als het vandaag zijn geboortedag zou zijn? Ergens op het vluchtelingeneiland Lampedusa. Jezus is het kind dat op het schip van Afrika naar Europa van z’n ouders werd afgepakt, in de zee werd gegooid en verdronk. Of Jezus is die stateloze asielzoeker over wie eindeloos wordt geprocedeerd en die ondertussen van plek naar plek rondzwerft. Ook niet uitgesloten kan worden dat Jezus die vrouw is die door haar man klakkeloos werd ingeruild voor een ander ‘exemplaar’. Of dat Jezus de man is die onder het mom van vriendelijke woorden publiek door een ander in de kou wordt gezet. In deze mensen wordt Jezus in onze wereld geboren, uitgerangeerd en sterft hij.

Van der Horst benoemt een essentieel punt als hij de afstand tussen het evangelie en onze cultuur benoemt. Dat is herkenbaar,voor mensen die niet geloven en net zo goed voor christenen. Natuurlijk is daar meer over te zeggen. Dat heb ik hierboven gedaan in de voorbeelden waarin je Jezus kunt zien. Daarmee wil ik aangeven: het evangelie is van en voor alle tijden. Jezus is in al onze troep geboren en daarin kopje onder gegaan. Dat blijft een ongehoord verhaal. En toch is het volgens mij ook waar dat het evangelie er bij ons vandaag haast niet meer in kan.

Verklootpotentie
Vorig jaar hebben we in onze kerk twee keer een gespreksgroep gehad over dit onderwerp. We hebben samen het boek Dit is geen verdediging gelezen, de vertaling van Unapologetic van Francis Spufford. Spufford neemt onze westerse cultuur van vandaag als uitgangspunt. Hij benoemt de cultuurervaring waarin (haast) geen ruimte is om open te staan voor het besef dat God bestaat. Het aantrekkelijke van dit boek vind ik allereerst dat Spufford die ervaring gewoon laat staan. Het is niet erg, je bent daardoor ook niet minder mens of gelovige. Zó is het.

Het andere aantrekkelijke is dat Spuffords antwoord op deze lege ruimte begint met een eerlijke, ontnuchterende zelfanalyse. Spufford vertelt dat hij langzaam maar zeker een mechanisme in zijn leven ontdekt, een gewoonte of een neiging die ervoor zorgt dat hij zaken grondig weet te verstieren. Spufford is nogal expliciet in zijn taalgebruik en spreekt in dit verband van een ‘verklootpotentie’. Hij geeft een voorbeeld uit zijn eigen leven. Voor de zoveelste keer reageert hij verkeerd in een situatie van onenigheid in zijn relatie. Met ruzie loopt hij weg. De ruzie en zijn manier van reageren waren niet nieuw, wel het besef van zijn typerende gewoonte om de boel grondig kapot te maken. Alsof hij zich dat mechanisme ineens werkelijk realiseert en toegeeft dat dat van hém is. Het viel me op in de gespreksgroepen dat iedereen, zij het op verschillende manieren, iets van die potentie herkende.

Hoop
Wat Spufford hiermee doet is zichzelf ontmaskeren. Volgens mij is dat waar het bij Kerst om gaat. God geeft Zichzelf in Jezus aan nota bene zijn eígen volk. Het evangelie vertelt dat er juist in dat volk geen ruimte is voor Jezus om geboren te worden (Lucas 2). Het zit blijkbaar niet in het religieuze karakter van een volk of een mens. Gods ontmaskering is zo mooi omdat Jezus tóch geboren wordt. God creëert ruimte. Maar God gaat nog veel verder. Het zit blijkbaar ook niet in het gebrék aan geloof. Want magiërs die de God van Israël niet kennen, komen om Jezus hulde te bewijzen (Matteüs 2). Ik krijg de indruk dat God met Kerst iets bijzonder zegt. Dat Hij zijn plan voor een betere wereld doorzet. Het liefst met ons. Maar nogal vaak zonder ons. En als het moet ook tegen ons in; dan doet God dat ook zonder pardon en toch ook genadig.

Zo vier ik Kerst. Het ís zo dat onze cultuur haast geen luisterruimte voor God heeft. Toch komen mensen die zonder enige vorm van religie zijn opgegroeid tot geloof en worden ze gedoopt. Die ruimte creëert God. Zo’n bekering is Kerst. Iemand die echt verzet had tegen Jezus, leert Hem aanvaarden als zijn verlosser. Mensen die geen ruimte hadden om van elkaar te houden, leren dat toch te doen. Mensen die het gebrek aan luisterruimte kennen, leren zeggen: en tόch!

De Reformatie 28 november 2014