De Heer heeft ons op onze kerkelijke wegen dood laten lopen. Teruggaan in (redelijk) bekende paden is daarom geen optie. Een goede probleemanalyse en daarbij behorende bekering is nodig. En vooral navolging.  Want dwars door alle kerken heen wijst de Heer een nieuw begin aan.

De uitnodiging van de PKN aan het adres van afgescheiden kerken om te zien of er dwingende redenen zijn om niet samen op trekken moet aanvaard worden zegt ds. Bert Loonstra (ND, 1 februari). In diezelfde krant zei ds. Buijs dat kerkelijke eenheid een achterhoedegevecht is dat alleen maar meer verdeeldheid teweeg zal brengen. Beide predikanten uit de CGK leveren argumenten die getuigen van geloof en realiteitszin. Daarbij komt dat wat zij zeggen in gelijke mate opgaat voor de andere uitgenodigde kerken – en net zo goed voor al die kerken of groeperingen die (nog) niet uitgenodigd werden. We zitten gevangen in het willen toegeven aan de stem van de Heer om één te zijn (Johannes 17, Nicea) en de gevolgen van kerkelijke verdeeldheid.

Tandeloze tijger
Dat we gevangen zitten blijkt aan alle kanten. De tandeloze tijger die de kerk vandaag is, lijkt geheel niet op de leeuw van Juda (Openbaring 5:5). Hoe meer een enkele kerk toch z’n best doet om op die Heer te lijken des te meer komt ze van dat beeld af te staan. We creëren als het ware onze eigen afwijkingen. Zo voelen bijvoorbeeld aan de ene kant van het kerkelijk spectrum christenen van allerlei levensoriëntaties zich thuis maar kunnen, om diezelfde redenen, de meest ergerlijke ketterijen niet geweerd worden. Aan de andere kant van het spectrum is er juist moeite met bijvoorbeeld homoseksuele geaardheid of diversiteit in leiderschap terwijl leer en leven van de kerkleden nogal homogeen zijn. Weer een ander lost dat soort dingen op door sterk te onderscheiden tussen leer en leven. Een ander voorbeeld: kerken die zich toeleggen op de onderkant van de samenleving zeggen te lijken op de kerk van vroeger. Kerken die dat soort werk niet doen maar ‘zuiver in de leer zijn’ claimen hetzelfde. In werkelijkheid laten beide vooral zien hoe groot het verschil tussen toen en nu is. Levensheiliging, discipline en zelfovergave als reactie op Gods diepe recht en ontferming mondden toen uit in grenzeloze liefde voor alle mensen. Dat kan ook niet anders als je beseft dat Christus Redder én Rechter is.

Vrije Hollanders
Velen voelen dat het zo niet langer kan. Prijs de Heer daarvoor! Tegelijk is een heldere probleemanalyse nodig op weg naar hernieuwde toewijding en eenheid. De kern ligt mijns inziens bij wat er gezegd wordt over willekeurige of ontbrekende tucht (Loonstra) en ‘liggingsgemeenten’ (ds. Buijs). Het zijn beide uitingen van een diepere geestelijke werkelijkheid die de Nederlandse mens sterk typeert. Er wordt gezegd dat Nederland 17 miljoen bondscoaches heeft. En de wereld was te klein voor de VVD-achterban toen hun leider MP Rutte iets voorstelde dat niet overeenkwam met de eigen liberale beginselen. Alle Nederlanders vinden wat van de Fyra die bij sneeuw niet rijdt. Of je ooit met de Fyra hebt gereisd of dat van plan was, doet er uiteraard niet toe.

Vrije christenen
Zo is het in de kerk ook. Het algemene levensgevoel dat ik leidend ben, uit zich in het zetten van eigen accenten. Geen of willekeurige tucht, je eigen ligging: het zijn uitingen van hetzelfde euvel. Dat levensgevoel werkt door in de kerk en haar leden. Je kunt heel wat zeggen over de manier van communiceren van de paus maar vergeleken met de reacties van de gelovigen uit de Rooms-katholieke Kerk op sommige van zijn uitlatingen verbleekt de nationale heibel over de Fyra. In bepaalde kerken mag je het niet over zonde hebben maar moet het condition humaine heten – anders zijn de rapen gaar. Bijbelse verkondiging levert meer chagrijn op dan een verkeerde wissel in het nationaal voetbalelftal. Bij ‘Schriftgetrouwe’ kerken gaat het, op een andere manier, net zo. Ik bepaal hoe ik mijn (kerkelijke) leven invul en wat daarin wel of niet van belang is. Ik maak uit wat wat ik in het publiek zeg over de Heer en de kerk. Het is ook aan mij of een gesprek over dit soort zaken van belang is of niet. Komt het toch tot een gesprek kan het (verborgen) eerste agendapunt van het gesprek zijn: wie ben jij dat je dit ter sprake brengt? De plek van de Bijbel is daarbij ook een item. Want die wordt toch overal verschillend uitgelegd? Traditie is uiteraard al helemaal uit den boze. In gedachten of in de praktijk kan, als het er echt om gaat, de stap naar een andere kerk ineens zomaar gemaakt zijn. Waarom ook niet: ‘het gaat daar ook over God’?

In deze setting staat de Woordverkondiging in alle kerken onder druk en raakt, vergelijkbaar met veel stellingname van politici, snel afgestemd op (de wens van) het publiek. Als secularisatie betekent dat er geen zicht meer is op eeuwigheid dan zit dat in het DNAprofiel van het kerkelijk leven. De discussie naar aanleiding van de uitnodiging van de PKN bevestigt dat. Of we wel of niet ‘institutioneel’ een moeten worden, is het punt waar het in het gesprek om draait. Het gaat over onszelf. Kerkenbreed gaat het over ‘wij’ en in de kerk over ‘ik’.

Godjes en godinnetjes
In de maatschappij wordt dan gezegd dat de mensen individualistisch zijn. Met de Bijbel in je hand leer je daar anders naar kijken. Het profetische Bijbelboek Rechters gaat naar het einde toe een paar keer duidelijk maken wat er gebeurt als het volk God loslaat. ‘Ieder doet wat goed is in eigen ogen’ is de korte duiding (17:6, 21:25). Anders gezegd: we zijn allemaal godjes en godinnetjes geworden. Kerkelijke verdeeldheid is uitgelopen op de totale versplintering van het veelgodendom in onszelf. De situatie in de kerken van Nederland lijkt akelig veel op het Tv-programma Divorce van Linda de Mol. Waarom zou de wereld ons geloven als we spreken over de waarde van (echt)verbinding, trouw en toewijding als we zelf niet de ene, toegewijde bruid van Christus zijn (Efeziërs 5:32)?

Binnenkort wordt the Passion weer georganiseerd, in Den Haag dit keer. Hoezo zou de wereld het getuigenis aannemen dat er maar een Weg (Johannes 14:6) is als wij zelf de vrijheid nemen allerlei paadjes te gaan? Zou men het geloven als Jezus in dit spektakelstuk opstaat uit de dood en ons vanuit het Torentje van MP Rutte toezingt? Eerder doet de situatie denken aan de allereerste Paasdag toen Jezus zelf zijn uiteengeslagen volgelingen bijeen moest roepen (Johannes 20:17). En dat terwijl we aan alle kanten de roeping van een land dat Christus niet kent telkens duidelijker ervaren.

Nicea en wij
Kerkelijke eenheid begint bij de erkenning dat eigen (richting)keuze en het maken van een karikatuur van de ander een klimaat heeft gecreëerd waarin dit kon gebeuren. Kerkelijke heling begint bij het concreet benoemen en aanpakken van die zonde (cf. Jakobus 5:16). Niet zozeer moeten we terug naar de geloofsbelijdenis van Nicea, vooral moeten we die opnieuw leren spellen. Dat Jezus ‘God uit God’ is betekent dat ik dat niet ben. Deze Jezus is ‘een mens geworden…voor ons gekruisigd’: alleen Hij kan mijn verlangen om God te willen zijn doorkruisen. Dat zijn rijk ‘geen einde kent’ betekent dat ik vandaag maar beter van mijn troontje af kan stappen om me in te voegen in het leven van de gemeente.

Nieuwe weg
Niet alleen roept Nederland steeds meer om Christus. De wereld raakt het individualisme inmiddels ook spuugzat. Hertzberger maakt dat prachtig duidelijk door te zeggen dat we allemaal zo bijzonder (willen) zijn maar uiteindelijk gewoon ontzettend op elkaar lijken (NRC 2&3 februari jl.). Precies tegenover deze beweging in de wereld geeft de Heer een nieuw verlangen in zijn kerk. Heel tastbaar wijst Hij zo een nieuwe weg. Zeker: vooral onder jonge christenen, maar net zo goed onder alle leeftijden. En niet alleen in de Rooms-katholie Kerk en de PKN maar net zo goed in ‘vrijzinnige’ kerken, vrijgevochten groeperingen en ‘Schriftgetrouwe’ kerken.

Waar christenen uit al die kerken samenkomen en hun eigen godheid inleveren om de Gekruisigde als enige Heer te belijden daar begint iets heel nieuws. Het zal de beste missionaire gebeurtenis van de afgelopen eeuwen zijn. Volstrekt vrijgevochten Nederlanders vinden het nog belangrijker om zich als vrijgekochte mensen te gedragen!

Nederlands Dagblad 8 februari 2013 (verkorte versie)

Zie Schuld erkennen en schoon schip maken (Hervormingsdag 2013, ND).

Zie ook Wie gelooft er nog in de kerk (ND september 2012)?
Zie ook Kerkzijn in een ik-gerichte tijd (ND, september 2016).