Spreken en nadenken over de Heer Jezus Christus maakt je dankbaar en gelukkig. Hij is onze bevrijder. Door mens te worden heeft Hij heel ons leven aanvaard en verlost. We vieren dat met Kerst. Geweldig!

Spreken en nadenken over de kerk heeft vaak ook een heel andere toon. Negatieve ervaringen komen naar boven; er klinkt teleurstelling in door, of bezorgdheid omdat de kerk steeds kleiner wordt. Zij lijkt in onze tijd niets meer voor te stellen. Het gesprek gaat dus vaak zo: de Heer: ja! De kerk: tja….

In dit artikel wil ik stilstaan bij het verband tussen Kerst en kerk, en de vraag voorleggen: welk beeld heb je eigenlijk van de kerk?

Boijmans Van Beuningen
Directe aanleiding voor dit artikel was een bezoek dat ik in de herfstvakantie bracht aan museum Boijmans Van Beuningen. Tot en met 10 februari 2013 was daar de prachtige tentoonstelling ‘De weg naar Van Eijck’ te zien – een absolute aanrader voor iedereen die van de schilderijen van Jan van Eyck (± 1400-1441) houdt en iets wil zien van de revolutie die zich in de kunstgeschiedenis van die tijd heeft voltrokken. Tegelijk – ik hoop maar dat dat meer is dan beroepsdeformatie – zag ik meer. Al die schilderijen over Bijbelse voorstellingen zijn onthullend. Een beeld zegt soms meer dan duizend woorden. Wat wil een schilderij overbrengen? Welke geloofsovertuiging spreekt daaruit?

Mantelmadonna
Vrij in het begin van de tentoonstelling is de Mantelmadonna te zien (afbeeldingen boven). Deze Mantelmadonna (ca. 1410-1420) verbeeldt het ideaal van de middeleeuwse maatschappij. Een reusachtige Maria, symbool van de kerk, biedt de geknielde mensheid bescherming met haar mantel. Links is de geestelijkheid afgebeeld met een paus, een kardinaal en verschillende monniken; rechts de leken met een keizer, een koning en edellieden. Het schilderij is wellicht in Parijs ontstaan. Op grond van de stijl is wel gedacht dat de kunstenaar van oorsprong uit de Nederlanden kwam. De kerk heeft haar mantel om heel de mensheid heen opengeslagen, vandaar de naam Mantelmadonna. ‘Zo als een mantel om mij heengeslagen, zo is mijn God’ zingen wij wel eens (GK 174:1). Daar wordt gelijk een subtiel verschil hoorbaar. Er is niets mis met thuisgevoelens als het gaat om de kerk (Ef. 2:19). Maar wie of wat is de mantel die ons omhult: is dat de kerk, zoals de Mantelmadonna verbeeldt, of is dat God?

De kerk heeft het ideaalbeeld van de Mantelmadonna in ieder geval niet kunnen vasthouden. Niet lang na Van Eyck werden de natuurwetenschappers de reuzen. Vandaag is volgens velen de economie de grote reus. Wie in 2012 een schilderij als de Mantelmadonna zou maken over de kerk zou weinig bijval krijgen. Het beeld dat de Mantelmadonna geeft van de kerk zegt dus meer over de tijd waarin het schilderij werd gemaakt dan dat je daarin de klank van het evangelie hoort. Het zet je wel aan het denken. Achteraf kun je gemakkelijk zeggen dat ze in die tijd een vertekend beeld hadden van de kerk. Maar niemand staat buiten de tijdgeest. Als je vandaag een schilderij zou maken van de kerk: welke geloofsvoorstelling zou daaruit blijken? En hoe Bijbels is die?

Annunciatie
Een heel ander beeld van de kerk komt naar voren uit een ander schilderij uit de tentoonstelling (afbeelding beneden). Het is een Annunciatie uit dezelfde tijd als de Mantelmadonna. Links onderaan zie je hoe de engel Gabriël Maria de aankondiging (annunciatie) overbrengt dat zij de moeder van Gods Zoon zal worden (Luc. 1). Precies tussen Gabriël en Maria in wordt een bouwwerk zichtbaar: de kerk. Door de engelenfiguren linksboven wordt heel zichtbaar dat het ‘werk in uitvoering’ is – Kerst en kerk gevangen in een schitterend beeld.

In de museumgids staat dat de kerk met de menswording van Jezus gestalte kreeg. Volgens mij is het scherper geschilderd. De kerk ís er al als Jezus geboren wordt. We belijden dat de Zoon van God Zich een gemeente vergadert uit het hele menselijke geslacht ‘van het begin van de wereld tot het einde’ (HC 21). Deze belijdenis is geen gereformeerde bijzonderheid maar verwoordt het grote mysterie (1 Tim. 3:16) van Kerst. Hij ‘die echt en eeuwig God is en blijft’ (HC 14, Joh. 1, Kol. 1) is mens geworden! De menswording van Gods Zoon is de vervulling van een eeuwenoude belofte. De kerk is minstens zo oud als Gods allereerste belofte uit Genesis 3. Kerst betekent dat God zelf, in zijn Zoon, de hoeksteen van dat gebouw is geworden (Ef. 2:20).

Gezien de ervaringen die we opdoen is het logisch dat wij gelijk een verschil maken tussen de Heer en de kerk. Lovend over Hem, aarzelend over de kerk. De kerk is ook echt mensenwerk; wat gaat er niet allemaal mis in de kerk; je treft er tot en met de meest smerige zonde aan. Tegelijk is het goed te beseffen dat de kerk Gods werk is. Dat vieren we net zo goed bij Kerst. Deze Annunciatie helpt ons daarbij. God is allang aan het bouwen. En het komt stralend goed (Ef. 5:25b-27)!

Geestelijk huis
Hoe ziet jouw beeld van de kerk eruit? Ik kan niet schilderen. Misschien is dat maar goed ook. De kerk is een plek waar de Geest woont (Ef. 2:22) – een geestelijk huis. Ik wil een paar voorbeelden geven uit de kerkelijke praktijk om zicht te krijgen op dat huis.

Iemand wilde bij ons graag lid worden van de gemeente. Hij liep er tegenaan dat hij niet kon voldoen aan eisen die zijn omgeving en ook hijzelf aan hem stelde. Wat hem zo aansprak in de kerk is dat hem niet alleen het volmaakte leven werd voorgehouden (de tien geboden) maar ook steeds de verlossing van onze tekorten dankzij Jezus Christus. In het licht van Christus geeft de wet zowel herkenning van een gebroken realiteit als hoop en uitzicht op een beter leven (Rom.9:4). Het geeft ontspanning als je beseft dat Christus de last droeg en dat geloven allereerst betekent: Hem volgen (Mat. 11:28-30).

Ik vond het getuigenis van deze man indrukwekkend. De kerk als geestelijk huis betekent dat alle gebrokenheid aan de orde komt. De kerk is de plek waar je reëel en normaal kunt doen over jezelf en anderen, een plek waar alle ellende van de wereld niet als vreemd of buitensporig aan de orde komt. En toch geeft de kerk altijd hoop door: Christus en die gekruisigd (1 Kor. 2:2)! We zijn verlost. Wat heeft de wereld die hoop hard nodig.

Een ander voorbeeld is het werk dat de kerk doet, bijvoorbeeld het organiseren van dialoogavonden met moslims, in onze kerk vanuit Het Kruispunt.[1] We luisteren goed naar elkaar, hebben scherpe gesprekken en wij hopen dat moslims Christus leren kennen als Heer. Van beide kanten willen we deze gesprekken graag voortzetten.

Ander werk doen gemeenteleden die regelmatig present zijn op een plein bij ons in de buurt, in het Sonrise-project. Ze organiseren sport en spel voor kinderen en jongeren. Er wordt altijd weer uitgekeken naar de Sonrise-medewerkers. Ook ouders knopen vaak een gesprek aan en vragen naar het motief. Dat is een mooie kans om van Christus te getuigen.

Naast dit soort structurele aanacht voor onze omgeving grijpen we ook incidenten aan om te getuigen en te bemoedigen. Toen er zoveel commotie was rond de oproep van de PVV om overlast van mensen afkomstig uit Midden- en Oost-Europese landen (‘MOElanders’) te melden, hebben we met een afvaardiging van de kerkenraad en de gemeente een brief ter bemoediging overhandigd aan de Poolse Parochie OLV Sterre der Zee. In een volle kerk werd deze brief in het Pools voorgelezen. We werden hartelijk bedankt door parochianen en het bestuur van de parochie.

Christus herstelt
Deze verschillende voorbeelden hebben dit gemeenschappelijk: steeds haken ze aan bij die dingen waarover zoveel maatschappelijk debat is:  integratie, de plek van de islam in onze samenleving en de vraag naar wat een goede samenleving is. Als kerk loop je niet voorop in dat debat: je wilt allereerst Christus dienen. Maar toch: door Christus te dienen op de plek die Hij je geeft, laat de kerk zien dat Hij heel goed weet wat de juiste manier van samenleven is. Het werkt; dankzij Jezus! Een mooi beeld, toch? Je zou er bijna een schilderij van willen maken.

Dit artikel stond in De Reformatie nummer 7 /// jaargang 88 /// 28 december 2012

Zie de brief die we overhandigden aan de Poolse RKK parochie. Over onze maatschappij waarin de economie de kerk als reus verving: Jezus zoekt echte durfinvesteerders (OnderWeg, 2015).