De  katholiciteits effect rapportage (KER) van de Nationale Synode wordt welwillend ontvangen. Tegelijk klinken er ook andere reacties: ‘onhaalbaar’, ‘vraagtekens’ en ‘bureaucratisch’ (ND, 24 augustus). Tja: altijd weer die realiteit waar je tegenaan loopt. Maar als we nu eens naar onze eigen (geloofs)papieren kijken, moeten we dan niet eerlijk concluderen dat we niet meer in onszelf geloven? De kerk is niet (meer) katholiek en niks dat zal veranderen – hoe ‘sympathiek’ het idee ook is…. Er liggen diepgaandere punten op tafel dan stempels of keurmerken. Zijn we wel wat we beweren te zijn: kerk?

Tel bij de reacties op het KER op dat de Rooms-Katholieke Kerk niet eens in beeld is en je vraagt je af wie zondag nog durft te belijden dat we geloven in ‘één heilige, algemene en apostolische kerk’ (Nicea).

Praktijk
Laat ik wat praktijkvoorbeelden geven. Een poos geleden kwam er een groep mensen naar onze kerk. Of ze niet ons gebouw konden gebruiken want de Geest had gezegd dat ze hier een nieuwe kerk moesten beginnen. Een ander voorbeeld. Iemand wil lid worden van een andere kerk. Aansprekende dingen over het geloof van de leden van die gemeente en de gang van zaken in die erediensten worden genoemd en op grond daarvan heet het dat die gemeente kerk is. Nog een voorbeeld. Bij verhuizing vraag je geen attestatie aan maar zoek je naar een kerk waar je je thuis voelt. Nog een voorbeeld. De vele kerken, gemeente en liggingen die er zijn, zijn volgens sommigen geen probleem: ze weerspiegelen de veelkleurigheid van God. Laat het dan ook zo zijn – is de aansporingen van deze gelovigen – dat ieder zich daarheen beweegt waar hij zich het beste voelt. En laten kerkenraden die houding vooral ook stimuleren en niet ‘tegenwerken’ door te zeggen: wees trouw waar de Heer je riep. Een kleine greep uit de dagelijkse praktijk.

Wie bepaalt?
Naast het aandacht vragen voor katholiciteitseffecten, is allereerst de vraag wat eigenlijk de kerk is. En vooral: wie of wat bepaalt wat zij is? Bepaal je als gelovige individu wat de kerk is? Valt of staat de kerk met haar erediensten en het geloof van haar leden? Is de kerk daar waar jij je als gelovige thuis voelt? Weet je het als (afzonderlijk) kerkverband? Begin je die als (door de Geest) geroepenen tot nieuwe stichting of als groep die oproept tot katholiciteit? Bepaalt de praktijk wat de kerk is? Of is het onze pragmatische instelling om te roeien met de kerkelijke riemen die we hebben? Als we de Heer horen spreken over eenheid, leer en gezag (o.a Matteüs 16 en Johannes 17) en onze eigen papieren (o.a. Nicea, voor gereformeerden ook o.a. NGB 27-29) serieus nemen, kan het antwoord op alle bovenstaande vragen niet anders dan ontkennend zijn.

Happinez
De vragen naar wat de kerk is, worden alleen maar belangrijker als we om ons heenkijken als het gaat over (on)geloof in Nederland. Waarom kan een spiritueel blad Happinez – tegen alle trends in – een groeicurve laten zien in het aantal abonnees? Leg daar eens een willekeurig kerkelijk blad tegenaan: als je nu eens smeekt dat de mensen (desnoods via hun ouders) een abonnement nemen, of het in ieder geval niet opzeggen…. Waarom verslaan Elizabeth Gilberts boeken over (religieuze) zelfontplooiing wereldwijd z’n miljoenen en trekt de verfilming ervan hordes mensen, inclusief christenen, naar de bioscoop? Zet daar eens het gemiddelde kerkbezoek tegen af, of de interesse voor een leerdienst. En zo kun je nog wel even doorgaan. Wat is er aan de hand? Dringt zich vooral niet de vraag op waarom er juist groei en bloei is op die terreinen waarvan je intuïtief gelooft: dat is van de kerk! In seculiere omgeving wordt, bij een terugblik op 50 jaar opinieschrijven, verbaasd opgemerkt dat God, nadat hij praktisch was doodverklaard in de jaren vijftig van de vorige eeuw, is teruggekomen (J.L. Heldring, NRC 4-1-2010). Met de Bijbel is de hand stellen wij het omgekeerde vast en vragen ons af: waar is God (cf. Rechters 6:13)?

Kerkverduistering
Zomaar klagen we steen en been over ‘de seculariteit’, bedenken we wat er nodig is om ervoor te zorgen dat wij niet de laatsten zijn die het licht in de kerk moeten uitdoen. Maar wat als het dieper zit? Als we eigenlijk zelf – stiekem natuurlijk – niet meer geloven in Gods presente werk op aarde, de kerk. Ofwel omdat we het zat zijn (‘ik geloof wel maar heb de kerk niet nodig’) of door die werkplaats van de Geest helemaal op eigen manier in te vullen. Van grotere afstand bezien kun je je afvragen of de ‘God-is-dood’-gedachte (Nietzsche) die in de kerk doorsijpelde in de ‘Godsverduistering’ z’n vervolg krijgt in ‘de-kerk-is-dood’-gedachte. Kerkverduistering. Dat is dichterbij, existentiëler dan de Godsverduistering omdat het tot in onszelf komt.

Vanuit het geloof gezien: wat als de Heer ons, zijn kerk, duidelijk wil maken dat we zo niet verder kunnen? Gaan we weer scheuren als discussies over ‘hot items’ vastlopen, of kijken we (even) een andere kant op? Er groeit een generatie op die met de kerk als ‘instituut’ weinig of niets heeft – en is dat niet (ook) het logische gevolg van de situatie in die kerken? Ondertussen lijkt onze tijd wel erg veel op die van het Bijbelboek Rechters. Tegenover het ‘ieder deed wat goed was in eigen ogen’ riep God door (religieuze) tegenstand tot geloof en eenheid.

Bekering
In die situatie is allereerst bekering nodig. In dit geval bekering tot Gods werk op aarde: de kerk. Laat iedere kerk of gemeente voor zichzelf het christelijke keurmerk nemen. ‘Laat iedereen zichzelf eerst toetsen voordat hij van het brood eet en uit de beker drinkt’ (1 Korintiërs 11:28). Wat maakt je kerk? Wat is nodig om samen Avondmaal te vieren, zo dichtbij en zo concreet mogelijk om niet te verzanden in op zich mooie gedachten als eenheid van geest/hart? De weg terug die voor iedere kerk of gemeente weer anders is.

Wat een signaal zou er vanuit gaan als we elkaar aan tafel weer kunnen ontmoeten als  lichaam van de Heer! Zou de Rooms-katholieke Kerk dat onbewogen toezien en niet eens komen vragen, als ze daartoe dan nog niet uitgenodigd is, mee op te trekken? Het keurmerk van 1 Korintiërs 11:28 op de kerk van Nederland van 2012. Wie gelooft er in die kerk? Ondertussen: blijf daar trouw waar de Heer je riep en een plek gaf.

Opiniebijdrage ND zaterdag 2 september 2012

Zie ook ‘een nieuw begin voor Christus’ kerk‘ (februari 2013) en Schulderkenning en nieuwe belijdenis naar kerkelijke eenheid (Hervormingsdag 2013).