Afgelopen 12 november kwamen we samen in de Grote Kerk. Dat was precies vijfenzeventig jaar na de deportatie van Dordtse Joden tijdens WO II. Zij werden weggevoerd om elders op gruwelijke wijze vermoord te worden. Ingrijpend dat voor deze Joden eindelijk Kaddish werd gezegd.[i] Op die avond werd het gevoel verwoord dat er ook was: hoe was het mogelijk dat dat toen, goed voorbereid, heeft kunnen gebeuren; wat was de rol van bewoners en organisaties?[ii]

Voordat we straks twee minuten stil zijn komen we hier samen rondom het thema Verzet. Op 4 mei betekent verzet allereerst verzet tegen springlevend, ‘nieuw’ antisemitisme. In Frankrijk ondertekenden prominenten een manifest tegen antisemitisme. Dat gebeurde onder andere na de gruwelijke moord op een Holocaustoverlevende in Parijs.[iii] In Berlijn werd iemand mishandeld en uitgescholden omdat hij een keppeltje droeg. Omstanders keken, op een vrouw na, toe.[iv] Van Nederland wordt gezegd dat de situatie beter is. Tegelijk dragen Joden al langer in het openbaar geen keppel, mede uit angst voor de gevolgen daarvan.[v] Hoe diep zit antisemitisme in onze samenleving?

We hebben naar het Bijbelse verhaal van Gideon geluisterd. Ik ben te gereformeerd om zo’n verhaal een-op-een toe te passen op onze samenleving. Ik geloof dat het ook in dit stukje tekst gaat om dat ene, Bijbelse verhaal van God om te laten zien wat vrijheid betekent. Vrijheid die, zo zegt de Bijbel, alleen in Jezus gekend kan worden.

Toch spreekt het Bijbelverhaal uit Rechters vandaag boekdelen. Gideon kijkt niet verder dan zijn neus lang is: moet ik in verzet komen? Mijn familie – toen bepalend – stelt niks voor (Rechters 6:15). Het is humor dat uitgerekend Gideons naam zo tot op de dag van vandaag bekend is. Ik denk aan de uitdrukking ‘een Gideonsbende’ Dat is een kleine groep strijdbare en actieve personen die als voorhoede van een grotere groep optreedt.[vi] In deze bijeenkomst staan we stil bij zulke mensen. Bij degenen die tijdens WO II als een Gideonsbende in verzet kwamen. Die mensen zijn vandaag ook nodig. Op straat, in de wijk, op het internet – of waar ook maar. Tot hier en niet verder.

Het verhaal van Gideon laat nog iets anders zien. Gideon verricht zijn eerste verzetsdaad in de nacht (6:27). Hij was bang. Een eerlijk, realistisch portret! Niemand staat zomaar op tegen een meerderheid. Of in een angstige situatie. Daarvoor is moed nodig. Zeker vandaag. Want een bepaalde ‘wet’, een wetmatigheid, wordt telkens sterker in onze maatschappij. Een ‘wet’ die bepaalt wat je identiteit is. Tot welke groep je behoort. Wij-zij-denken domineert. Er is moed voor nodig om uit die wetmatigheid te stappen.

Dordrecht kwam bijvoorbeeld in het nieuws vanwege schandalige mishandeling van homo’s. Columnist Kees Thies zei dat er op de digitale dorpspomp (sociale media) rondging dat het wel pubers zouden zijn met een Marokkaanse achtergrond – terwijl daarvan niets bewezen was.[vii] ‘Zij’ hebben het gedaan. Natuurlijk. ‘Wij’ doen zulke dingen niet. Ik herinner me dat een voormalig buurtgenoot iets dergelijks zei in een heel andere setting zei. Er was toen een kat naar binnengeslopen die een vogel uit z’n kooi had gepakt. Maar de kat van de buren had dat niet gedaan; ‘zoiets doet onze kat niet’.
Ik denk aan het politieke filmpje waarin een hele godsdienst, de islam, bloedrood wordt afgebeeld. Juist omdat het OM de protesten tegen dat filmpje seponeert, denk ik dat verzet vandaag betekent dat je erop uit bent elkaar te ontmoeten. En (zo) laat zien een goede bijdrage te willen leveren aan de maatschappij. In de maatschappelijke en/of interreligieuze dialoog leer je om op een respectvolle manier overeenkomsten en verschillen te zien en te benoemen.[viii]
Ik verzet me tegen ideeën die geloof als achterhaald beschouwen. Gelovigen zijn acceptabel zo lang het er maar niet teveel zijn en je er niet teveel last van hebt. Kerken en moskeeën ‘mogen’ bestaan als of omdat ze bijvoorbeeld het gat opvullen nu de overheid zich meer uit het publieke domein terugtrekt. Sommigen zeggen dit soort dingen hardop. Anderen denken het misschien. Is het payback time nu gelovigen niet langer een meerderheid vormen? Hebben we, ook hier in Dordrecht misschien, een Yvonne Zonderop nodig om ons te realiseren dat religie wezenlijk is?[ix]

Dit alles brengt me bij de diepste laag van het Bijbelboek Rechters. Niet alleen bij Gideon maar door het hele boek heen loopt verzet. Het volk verzet zich tegen God(s goede regels). Dat gaat vooraf aan Gideons roeping. Dat gaat over wantrouwen. Ook voorbeeldfiguur en rechter Gideon vertrouwt God niet. Hij wil bewijzen. Hij wil grote aantallen. Een forse meerderheid. Als je dat leest, denk je: wat is er na al die eeuwen veranderd? Waar is ons vertrouwen?

God leert Gideon op te kijken. Er is een kracht die groter is. Die je in staat stelt in het licht te leven en te handelen. Als we straks twee minuten stil zijn, realiseren we ons met schrik dat wij in staat zijn die kracht te negeren. Tot ons eigen nadeel alles wat ons goed uitkomt voor onze kar te spannen. Het verzet, zegt de Bijbel, moet van gene zijde doorbroken worden. Goddank vertelt het evangelie nu juist dat dat gebeurd is. Er is kracht en inspiratie om in vertrouwen met elkaar te leven. Deze beide wens ik ons allen toe.

—-
Deze herdenkingsbijeenkomst wordt georganiseerd door het Platform Dordtse kerken en de stichting Reformatie Instituut Dordrecht (RID), gehouden in de Singelkerk (CGK) te Dordrecht. De Bijbellezing was uit het Bijbelboek Rechters; Rechters 6:7-16 en 6:25-32.

[i] Zie hier de pagina van Ivrietkoor Al Naharot voor de bijeenkomst van 12 november 2017.
[ii] Zie hier voor de toespraak van burgemeester Kolff op 12 november 2017.
[iii] Zie in Trouw over die moord op 28 maart 2018 en zie Volkskrant van 22 april 2018 voor het manifest.
[iv] Zo berichtte NOS.nl op 18 april 2018.
[v] Het AD berichtte hierover op 28 april 2018. Zie ook Antisemitisme in Europa. Een veelkoppig monster (NRC Handelsblad 2 mei 2018).
[vi] Definitie op https://nl.wiktionary.org/wiki/gideonsbende.
[vii] Zie hier voor zijn column.
[viii] Zie bijvoorbeeld de ontmoeting in de tijd van aanslagen en terreur. Ontmoeting om te spreken over geweld in de geloofsbronnen; de Koran en de Bijbel. Mijn bijdrage was: Laat het oordeel aan God.
[ix] Zie het boek Ongelooflijk. Over de comeback van religie van Zonderop. Het boek is een resultaat van een serie artikelen in De Groene.