Gemeente van de Heer

1         Een blik die meer zegt dan duizend woorden.
We gaan de Stille Week in. Dat doen we door te kijken naar een stiltemoment. Jezus kijkt Petrus aan. Er wordt geen woord gezegd. Alleen die ene blik.

Jezus’ zwijgen spreekt boekdelen. Steeds is de Heer aan het woord geweest. Hij vertelde zijn discipelen over zijn voor onmogelijk gehouden weg van lijden en sterven (Lucas 9). De schitterende gelijkenissen, bijvoorbeeld die van de verloren zoon (Lucas 15). De twistgesprekken met de geestelijke leiders (Lucas 20). De voorzegging van Judas’ verraadt en Petrus’ verloochening tijdens het Pesachmaal (Lucas 22). Jezus spreekt woorden van leven. Steeds. Hij ís Gods levende Woord. Maar hier doet Jezus er het zwijgen toe. Hij volstaat met een blik. Als Petrus hem voor de derde keer verloochent kraait de haan. Jezus draait zich om en kijkt Petrus aan. Dan herinnert Petrus zich Jezus’ woorden.

Jezus spreekt het duidelijkst tot Petrus op dat moment. In deze blik.

Zien.
Ik weet niet of je de Servische (performance)kunstenares Marina Abramović kent. Een van haar werken is dat ze aan een tafel gaat zitten en haar ogen naar beneden richt. Een bezoeker – Abramović weet niet wie het is – gaat tegenover haar zitten en zij slaat haar ogen op. Dan kijk je elkaar aan. Een minuut. Een kwartier of langer. Wat dat met je doet! Kijken zonder woorden. Gezien worden. Gekend. De gezichten van degene die bij Abramović aan tafel zitten laten het zien. Er is een filmpje dat op een dag haar voormalige partner tegenover haar gaat zitten. Ze zijn uit elkaar gegaan en hebben elkaar sinds die tijd niet meer gezien. Abramović slaat haar ogen op en ziet hem. Een schok op haar gezicht. Haar gezicht verandert. Op een gegeven moment stromen de tranen over haar wangen. Ze reikt naar hem uit. De kracht van een blik is enorm. Negatief. Denk aan de uitdrukking ‘Als blikken konden doden’. En andersom kan het ook. Kan een blik genezen.

Verleiding, zonde en de Geest.
Jezus kijkt Petrus aan. Wat betekent dat? Het is een bekend stukje. Elk jaar komt het wel ergens voorbij in de lijdenstijd.

Ben je opgevoed in de gereformeerde traditie dan ken je dit deel via de Dordtse Leerregels (hoofdstuk 5 artikel 4). Petrus wordt, met David (Psalm 51[i]), opgevoerd om de gelovigen te waarschuwen voor de kracht van de zonde en om je aan te sporen je over te geven aan het levenslange vernieuwingsproces van Gods Geest.[ii] De Leerregels denken in de lijn van Calvijn. Hij zegt dat Petrus’ daad de kerk een spiegel voorhoudt. Petrus neemt een te groot risico door zich in binnenplaats van de hogepriester te begeven. Daar staat hij aan de verleiding (van de voorzegde verloochening) bloot.

Denk jij daar wel eens over na? Dat je op bepaalde plekken beter niet kunt komen. Dat je bepaalde dingen beter niet kunt doen – ook al zijn die misschien niet perse fout. Denk niet vanuit wat nog net wel kan. Leef vanuit het gebed dat Jezus je leert: ‘leid ons niet in verzoeking maar verlos ons van de boze’.

Petrus valt. Hij valt peilloos diep. Direct nadat Jezus Petrus aankijkt staat dat Jezus wordt geslagen, mishandeld en bespot (Lucas 22:63-65) en naar Golgota gaat (Lucas 23). Petrus zal als geen ander hebben beseft dat hij, Petrus, die straf had verdiend. Petrus blijft weliswaar in leven maar wat voor een leven is dat? Als hij hoort van de kruisdood van zijn Heer staat hij met lege handen. Hij heeft alles verpest. Wie droogt zijn tranen? Hoe kan dit vergeven worden? Wordt zijn leven een leven vol wroeging? Eindigt hij als een verbitterd mens? Is het laatste wat hij van zijn Heer ziet; deze blik?

Het uur van de duisternis.
Gemeente, dit is een aangrijpend stuk. Het wordt jou en mij voorgehouden. Hoe ga jij om met jouw fouten? Met gebroken situaties waarin misschien weinig perspectief meer zit. Met diep verdriet. Wat kan het je in de greep houden. Klem zetten. In onze cultuur hoor je wel eens (en misschien doe je dat ook): kop op. Iedereen maakt wel eens fouten. Accepteer dat je niet perfect bent – dat ‘het leven’ niet volmaakt is – en ga zo goed mogelijk verder. Ja. Werkt het echt? Sta er niet teveel bij stil. Kijk naar wat wel lukt. Voldoet dat? Of blijft er ergens iets knagen en snap je Petrus’ tranen heel goed? Als jij een ander wel eens te kort hebt gedaan of als jou onrecht is aangedaan voldoet dit mantra niet. Er moet iets rechtgezet worden. Je hebt een nieuwe blik op elkaar nodig (Abramović). Een moment van vernieuwing. Kon ik het maar over doen! Wat kan dat verlangen diep in je zitten. Geen berusting maar vernieuwing.

Daarover gaat dit moment, deze blik. Het brengt terug naar het woord van Jezus dat hij eerder tot Petrus sprak: ‘Ik zeg je, Petrus, deze nacht zal de haan niet kraaien voordat je driemaal geloochend hebt dat je Mij kent’ (Lucas 22:34). Dat gaat niet alleen over het verloochenen. De haan kondigt een nieuwe dag aan. Maar eerst is het nacht. ‘Het uur van de duisternis’ zoals Jezus het in Getsemane zegt (Lucas 22:53).[iii] Dat gaat verder dan de mededeling dat het ’s nachts donker is. Het is het moment waarop verrader Judas toeslaat. En soldaten Jezus grijpen en arresteren. ‘Het uur van de duisternis’ is ook het moment waarop Petrus’ vurige liefde voor zijn Heer – die was (er) echt – omslaat in zelfbehoud. De verloochening van zijn Heer. ‘Het uur van de duisternis’ is de heersende macht die Jezus aan de kant schuift. Het denken ‘ik eerst’. Mijn leven op orde en dan verder zien. Bij zijn eerste lijdensaankondiging had Jezus gezegd dat je jezelf moet verloochenen, je kruis op je nemen en hem volgen (Lucas 9:23).[iv] Je moet dus wel verloochenen. Maar niet de ander. Laat staan de Ander; je Heer. Maar jezelf. Jezelf verliezen aan je Heer. Petrus gaat deze weg niet. Judas niet. De geestelijke leiders niet. De soldaten niet. De discipelen niet. De machthebbers niet. Niemand niet. Zo donker is het ‘uur van duisternis’.

Alles nieuw.
Dan kraait de haan. Het teken van een nieuwe dag (Lucas 22:66). (Hoe) kan het licht worden als het zo donker is? Hoe kan onrecht rechtgezet worden? Is er een weg om met jouw fouten om te gaan? Om in het reine te komen met wat jou is aangedaan? Hoe leer je Jezus’ weg te gaan; jezelf uit handen te geven om hem te volgen? Daarover gaat deze nieuwe ‘dag’. Een die afrekent met ‘het uur van de duisternis’. Die een nieuwe blik op de zaak werpt. Dat gebeurt op deze Goede Vrijdag. Alle duister komt op deze nieuwe dag in volle kracht terug. Drie donkere uren. Een eeuwigheid, midden op de dag. Zo hangt Jezus aan het kruis en sterft (Lucas 23:44-46). Het oude is voorbij en het nieuwe is gekomen.

2         Jezus’ weg geneest.
Terug naar Jezus die Petrus aankijkt. Zie je wat Jezus’ blik betekent? Het is meer dan een onderonsje. Jezus werpt een blik in Petrus’ hart. Een blik in de ziel van de wereld die vastzit in zichzelf. Kijkt Jezus verwijtend? Kwaad? Teleurgesteld? Liefdevol? Berustend? Hoe kijkt Jezus naar jou? Weet je dat?

Het is zaak om op dit punt goed op te letten, gemeente. Lucas schrijft een intrigerend evangelie. Iedere evangelist bericht over die ene Heer en doet dat op een eigen, specifieke manier. Dan krijg je oog voor details, zoals deze blik tussen Jezus en Petrus. Wat zegt Lucas en wat betekent dat?

Genezend op weg.
Als Jezus voor het eerst spreekt over zijn lijden vertellen Marcus en Matteüs dat Petrus fel reageert; dat verhoede God! Lucas vermeldt deze reactie van Petrus niet. Lucas markeert wel (als enige) rondom deze lijdensaankondiging dat Jezus de weg naar Jeruzalem vastberaden gaat (Lucas 9:51). Marcus, Matteüs en Johannes vertellen dat Jezus Petrus’ verloochening voorzegt. Lucas vertelt (als enige) dat Jezus tegelijk ook spreekt over Petrus’ inkeer zodat hij anderen zal bemoedigen (Lucas 22:32). Als Jezus wordt gearresteerd in Getsemane vermeldt Johannes dat het Petrus is die erop los hakt met zijn zwaard. Lucas zegt niet wie dat doet. Lucas vermeldt wel (als enige) dat Jezus de schade die het zwaard heeft veroorzaakt herstelt (Lucas 22:51). Marcus en Matteüs noteren Petrus’ verloochening en zijn tranen. Maar het is Lucas (als enige) die vertelt dat Petrus deze blik van zijn Heer krijgt.

De blik van Jezus naar Petrus komt niet uit de lucht vallen. Jezus gaat zijn weg (Exodus, Lucas 9:31[v]). Vastberaden. Genezend. Helend. Als Jezus zegt dat je hem moet volgen door de hand aan de ploeg te slaan en niet achterom te kijken (Lucas 9:62[vi]) zegt hij allereerst wie hij zelf is en hoe hij leeft en werkt. Hij kijkt niet achterom. Hij gaat op weg naar de nieuwe dag die ‘het uur van de duisternis’ zal laten verdwijnen. Zo kijkt Jezus Petrus aan. Tot in het diepst van zijn hart. Loslaten, Petrus. Jezelf helemaal loslaten. Alles wat krom en duister is. Dit bedoel ik met verloochenen en volgen. Besef wel: zelfs je geloof is een gave (Lucas 22:32 en Efeze 2:8-10). Volg mij.

Jezus volgen.
Jezus’ blik is een genezende blik van een die alles weet (cf. Johannes 20:17). Hoe diep Petrus ook valt, hij valt niet uit de grenzeloos goede handen van zijn Heer. Jezus kijkt hem aan vanuit de nieuwe ‘dag’ die hij gereed gaat maken. Die kant op in je leven! En jij, zuster en broeder: laat je aarzeling en je tekort los en volg Jezus. Petrus’ genezing begint. Het begint met tranen. Met berouw en inkeer. Herken je dat? Het leren kennen van je tekorten/zonde is evangelie.[vii] Zo leer je jezelf kennen door Jezus ogen. Door hem die je nieuw maakt.

Na zijn opstanding zal Jezus Petrus opnieuw aankijken (1 Korintiërs 15:5). Hem gereedmaken voor Pinksteren. Dan zal Petrus op zijn beurt de mensen oproepen tot inkeer; om gedoopt te worden in Jezus’ naam (Handelingen 2).[viii] De doop waarin … vanmorgen deelt. Burger van het Nieuwe Leven. Jezus keert alles ten goede.

3         Zwijgende liefde.
Jezus kijkt Petrus aan. Jezus kijkt jou aan. Jezus ziet je helemaal. In alles. En hij is een goede Heer. Hij kent je en roept je.

Jezus’ blik op Petrus werpt z’n schaduw vooruit op Goede Vrijdag. Kunstenaar Dalí schilderde De Christus van de heilige Johannes van het kruis (Spaanse mysticus uit de 16^de eeuw). Hier zie je een afbeelding van dat schilderij. Christus kijkt vanaf het kruis op de wereld. Dit is zijn weg. Zijn Exodus (Lucas 9:31). Hij kijkt naar Petrus. Naar zijn discipelen. Naar jou en mij. Naar zijn wereld.

In zijn stervensnood hebben wij uw diepste woorden vernomen (LB 838). In de Stille Week kijken we op naar onze Heer. In zijn liefde zal Hij zwijgen (Sefanja 3:17).

Weet je gezien door je Heer.
Kijk met zijn ogen naar de mensen om heen en leef zo tot een zegen voor ieder die God op jouw pad plaatst.

=======================================

[i][i] Zie preek Psalm 51.
[ii] Zie Volharding van de heiligen. Inleiding over de laatste hoofdstukken in een serie tijdens het herdenkingsjaar van de Leerregels.
[iii] Zie preek Jezus in Getsemane (uit Matteüs).
[iv] Zie preek Jezus volgen in lijdenstijd. Preek Lucas 9:18-36.
[v] Zie preek vorige voetnoot.
[vi] Zie preek De juiste focus. Preek Lucas 9:49-62.
[vii] Zie preek Met de Psalmen naar Kerst. Adventspreek Psalm 51 en Psalm 103.
[viii] Dezelfde lijn zit in boetepsalm 51. David vraagt of hij zo hersteld mag worden dat hij zondaren op het pas mag brengen. Dat gebeurt in de opvallende Psalm 52 die daarop volgt. Zie preek Psalm 52 en preek Psalm 51.

Liturgie

Welkom en afkondigingen kerkenraad

Votum en groet Sela
LB 405:1a, 2v, 3m en 4a Heilig, heilig

Gods leefregels
GK 154:1a, 2m, 3v en 4a Ach, wat moet ik toch beginnen

Gebed

Reis naar Oeganda (een van de deelnemers vertelt)

Kinderen naar voren
Kinderlied kids opw.232 Wij vieren feest
Kinderen naar kring

Lezen Lucas 22:52-66a Tegen de oudsten…. toen werd het dag (lezer: introductie is nodig. Het begin van de lezing is het einde van Jezus in Getsemane; als Jezus wordt gearresteerd. En vers 66a, het slot van de lezing wordt: ‘toen werd het dag’ (in plaats van ‘Toen het dag werd….’). Ik kom hierop terug in de preek)
DNP Psalm 51:1 en 4 Heb medelijden God!

Verkondiging van het evangelie naar aanleiding van Lucas 22:61a
GK 163: 1 tm 3 Ik bouw op U, mijn schild

Kinderen komen terug uit de kring

Bediening van het heilige doop aan ….. Formulier 3 (mag gebeamd)
Gebed
Bediening heilige doop aan ….
God zal met ons zijn (graag eerste couplet God zal met jou zijn).
Opwekking aan de gemeente
Dankgebed en voorbede

Collecte

Opw. 614 Zie hoe Jezus

Zegen
Amen (gezongen GK)

Feliciteren doopouders en verdere ontmoeting