1. Kenmerken religie – onderliggende structuur.
J.L. Heldring heeft bij zijn terugblik op zijn 50 jaar schrijven gezegd dat God weer terug is. Geloven ‘mag’ weer. We kunnen eindeloos discussiëren of God nu inderdaad terug is of dat religie zich in een nieuw jasje aandient. Laten we uitgaan van dit gegeven: geloven kan/mag (weer). Ruim baan voor het getuigenis van God; het volle evangelie dat de gekruisigde leeft! (Hieronder ga ik niet in op de islam als opkomende, missionaire godsdienst in ons land. Zie daarvoor: christendom en islam).

Het heeft iets arbitrairs om te zeggen: dit kenmerkt moderne religie. Toch is het goed na te gaan wat daarover te zeggen is. Als een uitgangspunt waaraan je verder kunt werken. Mee n.a.v. van wat andere christenen (Doornenbal) daarover zeggen deze elementen:

kenmerken – voorbeelden
1. Eén (kenbare, dieperliggende) waarheid
‘Ik voel me verbonden met Christus, niet met de kerk. Mij boeit ook Boeddha en het sjamanisme. Dat zit voor mij niet in een stroming: uiteindelijk zeggen ze (allemaal) hetzelfde’ (citaat gelovige).

2. Vrijheid, intuïtie, gevoel (tegenover: ‘moeten’ of ‘dogma’)
Zie het bovenstaande citaat: Christus, niet de kerk.
58% rekent zich tot kerk of een levensbeschouwelijke stroming:
1 op de 5 daarvan bezoekt regelmatig bijeenkomsten (CBS, 2009.)

3. Eenheid God – mens (goddelijk zelf)
Eten, bidden, beminnen (zie literatuur): pagina 288/9.
andere namen: ‘goddelijke vonk’, ‘hogere zelf’ ‘Boeddhanatuur’.

4. Geheim of occult
Madonna ‘doet aan’ Kabbala (joodse mystiek), Lady Gaga brengt gnostiek tot leven..
Boeken van Dan Brown (zie literatuur): wat zit er achter de kerk?
Grote hoeveelheid heksenorganisaties, occulte festivals.

Wat ligt er onder deze kenmerken? Onder deze kenmerken, ligt een bepaalde structuur. Je ziet bijvoorbeeld:
• Optimisme: kunnen zoeken en vinden waarheid.
• Zelfredzaamheid : door meditatie kom je tot eenheid met God en/of jezelf.
• Onafhankelijkheid: ik bepaal hoe ik geloof.
• Geloof in jezelf: beschikken over (geest)krachten en geloven = zelfrealisatie.

2. Wat is nieuw, wat is oud (in een nieuw jasje)?
Hoe modern is ‘moderne religie’? De Bijbel zegt: zo oud als Genesis 3. Bij de literatuurlijst vind je een paar teksten uit het Oude en Nieuwe Testament die laten zien dat God zich laat kennen tegenover al onze pogingen om los van Hem te (willen) komen. We kijken er kort naar.

Maar denk ook aan de jonge kerk. De strijd die Irenaeus (ong. 140 – ong.202) aanging tegen gnostici (Marcion) – triest dat er vandaag opnieuw ruimte wordt gevraagd voor gnostiek in de kerk! Of denk aan de klassieker van Augustinus (354-430): De stad van God. Augustinus laat zien hoe het Godsrijk in Christus overwint over afgoden, ook die van het Romeinse rijk.

Maar ook: Bavinck (literatuurlijst). Hij ziet in verschillende religies 5 typerende elementen (eenheidsbeleving, normbesef, ik-Gijverhouding, verlossingsbehoefte én de mogelijkheid daartoe, levensleiding).

Wat is dan wel nieuw in onze tijd. Een paar dingen:
1. heropleving religie (moet geestelijke ruimte ‘opgevuld’ worden? );
2. voor de massa (niet elitie maar breed publiek. De tandarts heeft Happinez liggen);
3. eclectisch/shoppen/onverbonden. Net zo goed kijken naar overlijden van Paus Johannes II als naar ‘het zesde zintuig’. In de kerk atheïst/gnosticus willen zijn.
4. (toenemende internationalisering (internet) maken de 2de en 3de ook mogelijk).

3. Wat is/kenmerkt religie?
Je neiging zou kunnen zijn om te zeggen: moderne religie (en/of die kenmerken) zijn verkeerd. Dat is een veel te korte bocht. Waarom?

(a) al die dingen op zich zijn niet verkeerd: God is de Schepper van al die dingen (1 Tim.4:4)! Sterker nog: de kerk heeft bepaalde dingen laten liggen (intuïtie, geheim, lichaam).

(b) Voor alle kenmerken van moderne religie geldt dat God ons in zijn Woord nog veel meer geeft. Bijvoorbeeld: ervaring. Niet alleen het mooie telt maar zelfs lijden kan in Christus bestaan (Rom.8)! Dát is pas een goed gevoel. Of ‘geheim’: zelfs eeuwig leven blijft verrassen: LB 114:1!

(c) Afwijzen suggereert dat jij niet religieus bent. Zie prachtige citaat van Bavinck hieronder, maar ook Jezus, de enige weg. God is niet ‘de christelijke god’. We kennen geen ander dan Jezus en die gekruisigd (1 Kor.2:2, Hand.4:12).

Het is veel erger met religie. Kenmerkend is: IN PLAATS VAN GOD (HC 34, v/a 95) of NAAST HEM iets anders vereren, volgen of op de eerste plaats zetten. In het Bijbelse spoor (zie de teksten bij literatuur) moet je, met Kierkegaard, zelfs een stap verder gaan. Religie is – en dat is triestmakend:

HET BESTE – geloof, intuïtie, geweten, lichamelijkheid, eeuwigheidsgevoel – ALS GOD (VER)EREN

4. Betekenis voor de kerk.
Wat betekenen de kenmerken van moderne religie voor ons? Een aanzet:

1. Strijd (gebed).
Gods Woord laat genade ‘van buitenaf’ kennen. Steeds weer zullen we moeten afleren ons heil in wat dan ook maar te zoeken, behalve in de manier waarop Gods Woord ons bij Christus brengt. Dit is de strijd: “Iedere verschansing die wordt opgetrokken tegen de kennis van God, we maken iedere gedachte krijgsgevangene om haar aan Christus te onderwerpen” (2 Kor.10:5). Bavinck zegt: “je kunt pas nee zeggen tegen religieus besef als je die gestalte in je eigen hart ‘nee’ hebt leren verkopen!” HC spreekt over ‘vermijden en ontvluchten’(v/a 94)….

We staan er als gereformeerden om bekend ‘in de cultuur’ te staan. In hoeverre willen we ook in de spiegel van ons religieuze zelf kijken? Zijn wij als kerken (GKv) aan het doorslaan (van verstand) naar intuïtie? Waarom is er veel vraag naar de Geest (ervaring) en wordt dat snel tegenover het ‘gewone’ leven met de Heer geplaatst? Of je maakt een keuze ‘omdat dat goed voelt’. Je wordt lid van een kerk waar je je ‘thuis voelt’. Is dat leven met de Heer of het is jouw religieuze gevoel?

‘Eerder zou ik alle schepselen prijsgeven dan ik het minste of geringste tegen Gods wil zou doen’ (HC 34, a 94). Herken je die mentaliteit bij jezelf? Die geeft aan hoe bevrijdend evangelie is t.o.v. religie!

2. Kennismaken en naar buiten treden.
God maakt zich bekend aan iedereen. Dat hebben we vorige week gezien (Rom.1). In onze westerse maatschappij kun je ook niet om Gods zelfmanifestatie heen. Wat kunnen wij als kerk beteken?

Zijn we up to date als het gaat om moderne religie? Het valt op aan Paulus dat hij treffend weet te zeggen hoe/wat mensen geloven (Hand.17:28). Die investering in combinatie met een zorgvuldige Bijbelstudie is nodig voor het gesprek met anderen. Is dit niet een kolfje naar onze hand? Past dit ook niet heel goed bij onze gemeente (opleidingsniveau, integratie in samenleving)?

Concreet. Er zijn regelmatig paranormale beurzen in Rotterdam. Daar kunnen we present zijn, vooral om gratis (d.i. genade) dingen te doen en uit te delen. Of: christenen maken m.b.v. tarotkaarten het evangelie duidelijk. Maar ook: er zijn organisaties die je kennis willen laten maken met de veelzijdige religiositeit van onze stad…. Maar eens naar toe? Krijgen wij dezelfde kriebels als Paulus (Han.17:16)?

—-
Vernieuwd najaar 2016: geloven anno nu (themadienst). Zie Welke God is terug? Nederlands Dagblad (2014).

Literatuur.

1. Verder lezen in de Bijbel. Raadpleeg een goede commentaar. Bijvoorbeeld: Studiebijbel (ook als internetversie beschikbaar, http://www.studiebijbel.nl). Voor het NT ook: Commentaar op het Nieuwe Testament (3de serie, Kampen 1987 vv. Red.: dr. J. van Bruggen).

In OT en NT presenteert God zich steeds tegenover andere goden, ideeën en tradities als Enige, Betrouwbare. Denk aan de vruchtbaarheidsgoden (Baäl en Astarte), verering van zon, maan en sterren (Egypte, Babel) maar net zo goed de door God gegeven tradities! God breekt daar doorheen en maakt zich bekend als Vader, Zoon en Heilige Geest. Een paar teksten om dat scherp te krijgen.

Oude Testament.
• Deuteronomium 18:9 vv, Gods profeet tegenover de waarzeggers, valse profeten e.d.
• 1 Samuel 18:9 vv: hoe het onder Gods volk toch fout gaat op dit punt…. (ga een keer naar Saul van G.F. Händel luisteren!).
• 1 Samuel 4, 5 en 6: de ark – symbool voor Gods heilige aanwezigheid – is niet voor je karretje te spannen (Israël!) maar net zo goed vallen de afgoden er voor neer (Filistijnen!).
• 1 Koningen 18: Elia spot met afwezigheid van afgoden (droogte als teken van hun onmacht).
• Psalmen: spreken indrukwekkend over goden die onze nood niet kennen, niet echt (ver)horen en plaatsen daar Gods betrouwbaarheid tegenover. Bijvoorbeelden: 16, 96, 115.

Nieuwe Testament.
• Johannes: in de dialogen van Jezus met de Joden wijst Jezus op het onmisbare geloof in Hem tegenover het vertrouwen in boeken, traditie of wat dan ook maar. Bijvoorbeeld: 5:39-47 en 8:12-59.
• Handelingen: het evangelie van Jezus botst op en roept weg uit een religieuze samenleving. Voorbeelden: 13:13-41, 14:8-18 en 17:16 vv.
• Brieven in het Nieuwe Testament. Bijvoorbeeld: 1 Johannes 4:1-6 waarin wordt opgeroepen niet iedere geest te vertrouwen. Wordt beleden dat Jezus Christus mens is geworden (↔ gnostiek)?
• Openbaring. De Heer ziet zijn gemeente in de geestelijke strijd. Hoofdstukken 2 en 3.

2. Religieus besef en christelijk geloof. J.H. Bavinck. Kampen, 1949.
3. Ma(i)len over de wereldreligies. In gesprek over het evangelie en andersgelovigen. Robert Doornenb@l (Doornenbal). Zoetermeer, 2008 (2de druk).
Niet alles in dit boek beveel ik aan: volgende week zal dat ook duidelijk worden waarom.
Lees ook (andere) reacties over Doornenbals visie op:
http://redelijk-christelijk.blogspot.com/2009/08/ook-in-andere-religies-dan-het.html (Strengholt)
http://www.refdag.nl/artikel/1427622/Evangelie+ook+in+andere+religies.html

Wat geloven we vandaag? Neem daar kennis van door te lezen en met elkaar te bespreken:
4. Eten, bidden, beminnen. De zoektocht van een vrouw in Italië, India en Indonesië. Elizabeth Gilbert. Vertaling Martine Jellema (Amsterdam 2009).

Zie ook The Life of Pi en de dood van Amanat
Zie ook handout volgende themadienst: Jezus, de enige weg.