De predikanten Visser en Ekris verkennen een nieuwe ronde geloofscrisis en nemen twijfel en verveling waar, onder betrókken kerkleden (ND, 23 en 24 september). Er volgt veel discussie op hun artikelen. Kritiek en/of oplossingen worden aangedragen. Dat varieert van vragen waar Jezus en/of het enthousiasme blijft, oproepen tot bepaalde actie en aandacht voor een evenwichtige liturgie.

Volgens mij wordt het meest voor de hand liggende in deze discussie genegeerd. Dat is de vraag: wat is het probleem en de bijbehorende probleemanalyse? Die analyse ontbreekt bij Visser en Ekris (of is op z’n minst erg onscherp). En dat heeft gevolgen voor de discussie die daarop volgt. Want min of meer volgt de discussie de inhoud van de artikelen zonder de vraag te stellen wat er aan de hand is en hoe dat te zien.

Vis op het droge
Ik zie dit. Het christendom waarover Visser en Ekris schrijven ligt als een vis op het droge te happen naar adem. Het nihilisme (verveling) en het heersende klimaat waarin geen enkele ruimte is voor God (twijfel), heeft het onder veel christenen bíjna gewonnen. Nog drie tellen en dan is het zover.

In die situatie kun je teruggrijpen op bekende concepten in een nieuw jasje. Visser pleit bijvoorbeeld voor een ‘existentiële aanpak’ en Ekris en voor ‘uitverkiezing’. Anderen dragen een tal van ideeën aan. Maar helpt dat? Volgens mij giet je met al deze oplossingen een beetje water over de vis die op het droge ligt te spartelen. De vis moet het water in!

Twin Towers
Wat zich wreekt in deze discussie is het protestantse gebrek aan mystiek.[i] Mystici kennen de via negativa: in een pijnlijk proces worden je zekerheden, bekende inhouden en systemen afgepakt. Het is negatief omdat je voor je eigen gevoel steeds een ‘niet’ hebt: geen antwoord, geen duidelijke weg, geen vanzelfsprekendheden. Is dat niet wat er gebeurt onder westerse christenen anno nu? Het hardst onder die christenen die voorop stonden in het zeker weten en het juiste systeem.[ii] Je zou een beeld kunnen nemen dat wel eens gebruikt is bij de economische crisis van 2008. Er werd toen wel gezegd: in 2001 stortte het financiële district zichtbaar in (9/11 Twin Towers) maar in 2008 kwam het dichterbij omdat het systeem van binnenuit instortte (Lehman brothers). Zo is het met veel christenen anno nu. We constateren niet dat ‘de wereld’ of randleden seculariseren. Het gaat om betrokken leden. Het zit in onszelf. Overal. We twijfelen, weten niks (meer) zeker, hebben er geen zin meer in en willen ons er niet echt aan verbinden. Kerken – al blijven sommige gewoon open – donderen van binnenuit in elkaar.

Nieuw
Natuurlijk: niks doen hoeft niet. Ploeg op de rots. Doe wat je hand vindt om te doen. Wat dan ook maar. Maar mystieken gaan erin voor dat je in zo’n situatie vooral hebt uit te zien naar iets nieuws. God pakt af. Maar niet om het afpakken. God sluit wegen. Maar niet om dwars te zitten. God opent in dat negatieve iets heel nieuws. Nieuw. Geen oude concepten in nieuwe jasjes of oplossingen die wij eigenlijk al bedacht hadden en, heel toevallig, in ons straatje passen.

Wat is dat nieuwe waar we naar uit hebben te zien?
Ik weet dat niet.
Hoe ongeloofwaardig zo het zijn daarover te spreken.
Mystieken leren trouwens sowieso om te zwijgen.

Ik droom wel.
Dat zeker.

[i] Zie mystiek als antwoord op niet-weten (ND, 18 juni 2013).
[ii] Zie kerk-zijn in een ik-gerichte tijd (ND, 2 september 2016).