Kerstpreek 2016 over Lukas 2. Voorbeeldliturgie onderaan.

1         Waar vertrouw je op?
Vandaag vieren we kerst. Een hemels leger scandeert wat dat is:

Alle eer aan God in de hemel
Vrede op aarde voor de mensen
van wie God houdt

De wereld komt in een ander licht te staan. Hemels licht. Vaak – en terecht – is er gewezen op de grote tegenstellingen in het evangelie van Lukas. De keizer werd toen vereerd als Heer (kurios). Precies zo – Heer – wordt dat kind dat in de voerbak ligt genoemd (2:11). Hij zal altíjd koning zijn (1:30-33). Nog een tegenstelling: Augustus deelt bevelen uit maar drie eeuwen later neemt de Romeinse keizer het christelijke geloof aan (zo Tom Wright). En zo zijn er tal van (minder) subtiele hints. Het is een evangelie dat alles in hemels licht zet.

God wint. Alle eer aan Hem.
En op aarde komt het goed: vrede.

We zijn nu eeuwen verder. Hoe klinkt het nieuws van Kerst? Van het triomfalisme van het christelijke geloof in ons continent, Europa, is weinig meer over. Als het over onze christelijke wortels gaat, is het zomaar defensief. Onze ‘christelijke’ waarden moeten verdedigd worden, die laten we niet afpakken. Het accent ligt op óns (onze waarden). Over de eer van God hebben wij het niet. En vrede; zie jij het? Het is er. Zeker. Maar staat ook zomaar onder druk. Op wereldtoneel. We bidden voor Berlijn, Aleppo, zoveel onrust in Turkijke – en noem maar op. Voor jezelf misschien ook. Wat is dan Kerst?

Maandagmorgen zat ik in de auto, de jongens naar school brengen. Ik was op de terugweg met m’n gedachten bij de voorbereiding op de Kerstdagen terwijl ik een radioprogramma aan had staan. Het ging over het woord van het jaar 2016. Welk woord spreekt het meest tot de verbeelding?

Dit waren een paar van de kanshebbers:

• Treitervlogger (dat woord werd winnaar). Treitervlogger is een videoblogger die filmpjes maakt van zijn vrienden terwijl ze ongein uithalen en waarbij de blogger ze zelfs stimuleert.
• Het vertrekken van bedrijven uit Groot-Brittannië als gevolg van de brexit.
• Pokémonterreur: overlast van spelers van Pokémon Go
• Trumpisme: een extreme vorm van conservatisme en wantrouwen in de staat, is na de verkiezing van Donald Trump tot president van Amerika mogelijk een blijvertje.
• Sjoemelzaad: verwijst naar gesjoemel met donorsperma.
• Mediaweigeraar: iemand die geen geloof hecht aan wat de traditionele media melden.
• Thuisterrorist: een aanhanger van Islamitische Staat die niet afreist naar het kalifaat maar in eigen land terreurdaden voorbereidt.

Valt je wat op aan deze woorden?

Een taalkundige, Wim Daniëls, zei in dat radioprogramma: het is opvallend dat het allemaal negatieve woorden zijn. Een rake opmerking.

Wat zegt het over ons dat een negatief woord als treitervlogger wint? Wat betekent het dat de toptien van belangrijkste woorden vol staat met negatieve woorden? Je taal verraadt je. Het is een uiting van wat er in je leeft. Wint bij ons wantrouwen, kwaadheid en/of angst?

Terug naar de vraag hoe wij Kerst vieren. Als ik het jou nou eens vraag: wat is jouw toptien of topdrie woordenlijst? Misschien een idee om tijdens de kerstmaaltijd of vooraf – als je dit jaar niet aan de beurt bent om te koken of de tafel te dekken – zo’n lijstje met een paar woorden opstellen. En bespreken met elkaar.

Wat leeft er in je? Herken je wantrouwen of pessimisme? Is het misschien anders?

Misschien ben je vandaag voor het eerst sinds lange tijd weer eens in de kerk. Welkom. Misschien zit je hier al tientallen jaren. Fijn dat je er vandaag weer bent. Wie je ook bent: Kerst stelt je een vraag. Zet je voor een keuze. Eer aan God – vrede op aarde, scanderen de engelen en ze wijzen je op een kind in een voerbak. Waar gaat het naar toen in/met onze maatschappij – zeggen/voelen wij vandaag. Wat leeft er in jou? Wie of wat geeft jou vertrouwen?

2         Opeens…: breaking news.
Gemeente: zo lezen wij het kerstevangelie van Lukas. Het opvallende is dat er in Lukas 2 veel dingen staan die zeker niet alleen vertrouwen oproepen. Wíj kunnen een toptien lijst maken met woorden van wantrouwen, maar Lukas kan er ook wat van. Kijk maar eens mee:

• Keizer Augustus (2:1). Dat is pijnlijk. Gods volk was bevrijd uit Egypte om nooit meer slaaf te hoeven zijn (Exodus). God is hun Heer en meester. Maar nu heeft een niet-in-God-gelovende machthebber, Augustus, het voor het zeggen. Gods volk is gedegradeerd. Augustus speelt voor God.
• Nazaret (2:4); waar Jozef vandaan komt. Nog zo’n woord. Tjonge. Een gehucht van niks. Is niet te vinden op Google-maps. Wat kan daar voor een goeds van komen?
• Betlehem/David want… familie van David (2:4 en 6). Dat woord doet het meeste zeer. David! We hebben dit seizoen gelezen uit de Psalmen. Over de fantastische koning David die God gaf aan zijn volk (zie preek Psalm 2). Alle volken uit de buurt moesten voor hem buigen. Maar die koning, zo hoorden we ook, was een zondaar (zie preek Psalm 51). De nakomelingen van David worden als marionetten naar zijn geboorteplaats gedirigeerd.
• ‘De Heer’ ligt in een voerbak, zegt de engel (2:12). Mmm…: hoe vaak je ook naar de TV-serie blauw bloed hebt gekeken; dit is toch wel wat merkwaardig. Een weinig geloofwaardige en vertrouwen wekkende Heer.

Zie je dat? Lukas maakt er geen happy Christmas van. Geen vakantie, ver weg bij de dagelijkse praktijk vandaan. Lukas zegt: zó ziet de wereld eruit. Deze keizer. Dit verleden. De hoop onder Gods volk is maar een heel klein vlammetje. De glorie van oude dagen is voorbij. Er zijn alleen nog wat herinneringen aan vroeger. Een naam, een plaats. En dat is het. Ook – let goed op – de komst van de Heer maakt dat niet ineens helemaal anders. Zijn wieg is een kribbe.

Wat is Kerst dan? Waarom vieren wij het?

De engelen zeggen het in het kort: goed nieuws (2:10). En dat goede nieuws heeft dezelfde strekking als breaking news (CNN). Het komt er ineens terwijl je iets anders aan het doen bent. Het breekt in. Onverwacht.

Kijk naar die herders. Ze waren in het veld aan het werk. Opeens (2:9) staat er een engel. Precies zo gaat het voorafgaand aan Kerst. Maria zou met Jozef trouwen. Maar ineens staat daar de engel Gabriël die zegt dat zij de moeder van Gods zoon wordt (1:26 vv). Daarvoor gebeurt het net zo. De vader van Johannes de Doper – Johannes die de weg plaveit voor de komst van Jezus – doet zijn werk in de tempel. Opeens (1:11) staat daar een engel, Gabriël.

Zo doet God. Kerst laat de werkelijkheid staan maar zet de schijnwerpers op Gods trouw. God is zijn belofte aan David niet vergeten (2 Samuël 7). Gods trouw straalt. God kijkt opnieuw naar Betlehem. De Psalmen gaan weer klinken. Dit keer van een hemels engelenkoor omdat het mensenkoor het moest laten afweten. Goddelijk licht omstraalt de wereld. Opeens.

Hoe is dat vandaag? Merk jij wel eens wat van God? Heb je (teveel) last van de cultuur waarin we leven; een cultuur waarin in het publiek geen ruimte is voor God? Ik las laatst een artikel in een seculiere krant. De schrijver zei: doordat we zoveel met internet en onze smartphone bezig zijn hebben we geen empathie meer. Een artikel van Jonathan Safran Foer (NRC Handelsblad van 10/11 december 2016). Dat gaat niet over de irritatie die je met elkaar wel eens kunt hebben: ‘zet dat ding nou toch eens uit!.’ Foer bedoelt iets anders. Hij zegt bijvoorbeeld dat het zo makkelijk is even een tekstje te posten of in te tikken. Hij zegt: ‘je laat iets van je horen maar raakt niet verstrikt in een gesprek.’ Nee, stel je voor. Elkaar echt spreken. Van hart tot hart. Hoe moeilijk kan het soms zijn om elkaar te bereiken. Om te beginnen hier, in de kerk Of niet te verzanden in een gesprek over standpunten. Hoe makkelijk is het om per Twitter of Facebook je kwaadheid de wereld in te slingeren – en dan maar te zien wat/of er (wat) van komt. Onze maatschappij is er vol van.

Als dat voor ons zo is, vandaag: hoe zou het dan zijn voor de relatie tussen God en ons? Zijn wij online voor God? Of zouden wij, bij wijze van spreken, nog langs zo’n hemels engelenkoor rijden – zonder het op te merken?

Het evangelie van Kerst zegt: God laat zich niet uit het veld slaan. God zoekt. Hij zoekt jou. Toen, bij de vervallen toestand van David. Vandaag in onze online-maatschappij. Goddelijk licht breekt in. ‘De heerlijkheid des HEREN’ (SV); dat is God zelf (in het Oude Testament). Gód zet zijn plan door. Het is klein. De Heer in een voederbak. Gods zoon in een vervallen dorp. Maar het begint wel.

Gemeente, gasten: herken je daar iets van? Opeens… een gedachte, het verlangen misschien. Misschien dacht je bij jezelf: ik wil bij Kerst toch weer eens naar de kerk. Wat bracht je daartoe? Of soms heb je onderling heel wat uit te spreken maar wil je dat toch proberen.

Hoe je leven ook is: ik wil je vragen op te kijken. Kerst gaat ons daarin voor. God is trouw. Dat brengt ons samen. Alleen dat. Laten we het leren: ons (opnieuw) te verbazen over God. Open te staan voor zijn licht. En zo om ons heen te kijken. Elkaar te zien. Anderen te groeten. Ons met empathie inzetten voor de taak die God geeft, in de gemeente en in de maatschappij.

3         Hemelse strijd op aarde.
Nog een punt van aandacht. Kerst spreekt specifiek. Er komt die nacht een hemels leger (2:13). Beter dan te zeggen dat ze lieflijk, ‘hemels’ zingen is dat ze een strijdkreet aanheffen. Net zoals je in films wel eens ziet dat er twee legers tegenover elkaar staan. Vlak voor de aanval klinkt er dan eerst een woest gebrul. Dat is het ‘eer zij God’ (2:14). De hemel valt aan. Zo komt vrede op aarde.

Hoe dan? Op wie is de aanval dan gericht? Ja, dat is het punt. Dat staat er niet bij. Tenminste: op het eerste gezicht niet. Het antwoord ligt in de verwijzing die dit leger geeft. Ze noemen een naam van een stad (Betlehem) en verwijzen naar een kind in een voerbak. Die voerbak is maar een teken. Het gaat om het kind. Een kind. Wat kun je daarvan verwachten?

Lees maar eens verder. Langzaam maar zeker ontrafelt Lukas het Kerstgeheim. Als Jezus even later in de tempel wordt gebracht door zijn ouders, staan daar twee diepgelovige mensen. Een van hen zegt tegen Maria dat veel mensen door dat kind ten val zullen komen of juist door hem zullen opstaan (2:34). ‘Hij zal een teken zijn dat betwist wordt’. Hé. Vrede wordt aangezegd door het engelenleger (2:14). Maar de profeet zegt: twist/gevecht! De profeet zegt nog iets bij: er zal een zwaard door jou heengaan, Maria (2:35).

Om de strijd te zien – en de vijand – moeten we toch terug naar die engelen. ‘Eer zijn God!’ zeggen zij. Dat is het. Daar om gaat de strijd. Dat God de eer krijgt die Hem toekomt. Uit die verloren stad van David gaat God zijn eer halen. Uit en door de Psalmen die zingen van vervlogen tijden. Uit heel zijn schepping. En daarom begint God opnieuw. In een klein kind. Gods heerlijkheid (2:9) komt naar ons in dat kind. Het zwaard: dat is het kruis van Golgota waaraan Jezus hing en waaraan Maria haar zoon verloor. God haalt zijn eer uit de schepping. Door ons gelijk te worden in zijn zoon. Door ons leven te leven. Door ons leven te dragen. Tot in de dood. Door ons in zijn zoon Jezus voor te gaan naar nieuw, eeuwig leven. De vrede van het van ons gedragen leven tot in de dood. De vrede van de vergeving van al onze tekorten; van die van David tot aan die van jou en mij. Vrede voor jullie – zegt Jezus als hij uit het graf opstaat en zijn volgelingen ontmoet.

Zo vieren we Kerst. Het begint klein. Bij een  vervallen stad van David. Bij een paar herders. En hoewel de beweging van Jezus blijft groeien en tot op vandaag leeft, blijft Jezus ook in onze tijd een teken dat weersproken wordt. De islam verwerpt het kruis. Onze westerse cultuur heeft het er überhaupt niet meer over (alleen om iemand weg te zetten). We twisten over Jezus (2:34). Kan Jezus het zijn? De een gelooft, de ander niet. Soms hebben we het veel te goed om te geloven: ik heb Jezus niet nodig. Soms hebben we teveel meegemaakt om te kunnen geloven: waarom laat God dit toe. Onze maatschappij lijkt soms beheerst door onvrede/wantrouwen; we spreken een toptien van negatieve woorden uit.

Dat is de strijd. De strijd die we allemaal strijden. Kerst zegt: Gód is voor ons in dat gevecht getreden. Zo leren we vertrouwen. Jezus gaat ons voor.

Dat maakt Kerst zo’n mooi feest. De schrijver J.R.R. Tolkien (de Hobbit, in de ban van de ring) heeft het eens zo gezegd:

The incarnation of God is an infinitely greater thing  than anything I would dare to write
(op Twitter hier te viden)

En Tolkien schreef veel! En mooi, scherp en aantrekkelijk. Maar, zegt hij: nu doe ik een stap terug. Dit is te groot. God op aarde, in de gestalte van een kind. God zelf die voor ons de strijd aangeeft. Over vertrouwen gesproken….

Gemeente: we leven in een tijd waarin in de toptien woorden wantrouwen klinkt. Laten we Kerst vieren. God danken. Jezus aanbidden. Hem de eer geven. Instemmen met de engelen. En ons ook zo opstellen dat we iets van dat ons gegeven vertrouwen laten zien. In woorden, niet van afbraak, maar van opbouw, bemoediging en waar nodig woorden in corrigerende sfeer. Maar steeds in dit licht, het licht van Gods trouw dat in de wereld is gaan stralen.

---

Eerdere, voorgaande kerstpreken vind je onder de categorie preken.

voorbeeldliturgie
Voorafgaand aan de dienst:
Jesu joy of men’s desiring (piano, contrabas, fluiten melodie)

Als iedereen in de kerk is (voorafgaand aan welkom/afkondigingen)
Bach, ik steh aan deiner Krippen hier (piano)

Welkom
Votum
Groet
kom O kom Immanuel (begeleiding piano, contrabas en fluiten)
Zaligsprekingen (Bijbel in Gewone Taal); Jezus vervult de wet.
Vrijheid van het Woord, vanwege de aanslag in Berlijn en aansluitend bij de Zaligsprekingen (vers 2): 1a, 2v, 3m, 4v,5m en 6a
Gebed
Kinderen naar voren
Zingen: vrolijk kerstfeest iedereen
Kinderen naar kring
Lucas 2:1-21
Weest gerust opwekking 532
Verkondiging: Gods trouw straalt
1. Waar vertrouw je op?
2. Opeens…: breaking news.
3. Hemelse strijd op aarde.
Bethlehem morning (Luisterlied)
Opwekking 354 Glorie aan God (begeleiding piano, contrabas, trompet, fluiten)
Dankgebed en voorbede
Kinderen komen terug en vertellen
God rest you merry gentlemen in het Nederlands (piano, contrabas, fluiten)
Collecte
Tijdens de collecte Jesu joy of men’s desiring (piano, contrabas, fluiten melodie)
Collecte
Ere zij God (slotlied), orgel en trompet