Jesaja 61 profeteert van ‘de gezalfde van de HEER’. Wie is deze machtige persoon? Wat is er zo bijzonder aan deze tekst dat gelovigen over de rooie gaan als ze daarover horen tijdens een bijeenkomst (Lucas 4)? Een voorbeeldliturgie staat onderaan de preektekst.

Gemeente van de Heer

1         De gezalfde van de HEER.
Vorige week ging het over het licht en de luister van de HEER voor zijn volk (Jesaja 60).[i] Een profetie vol geluk. Jezus zegt dat hij het licht voor de wereld is – zodat je nooit in het duister leeft (Johannes 8:12). Het is prachtig. Het is ook scherp. We hebben erbij stilgestaan dat je, ook als je (in Jezus) gelooft, in het duister kunt leven. Jesaja herinnert ons eraan dat bekering en vernieuwing aan de orde van elke dag is. Een proces dat een leven lang duurt.

Geest.
Vandaag een vervolg. Het gaat over iemand die Geestdrager is. Gezalfd door de HEER. Dat betekent: apart gezet met de bijzondere missie om al het goeds dat is aangekondigd in deze schitterende hoofdstukken waar te maken:

De geest van God, de HEER, rust op mij,
want de HEER heeft mij gezalfd.
Om aan armen het goede nieuws te brengen…
om aan verslagen harten hoop te bieden
om aan gevangen hun vrijlating bekend te maken…
om een genadejaar van de HEER uit te roepen
en een dag van wraak voor onze God,
om allen die treuren te troosten….
(Jesaja 61:1 en 2).

Wie is die Geestdrager? Gezien zijn taken moet het een koning zijn. Een machtige koning (Psalm 138 & 146). Na Pasen en Pinksteren zijn de apostelen van Jezus zich gaan realiseren dat dit over Jezus gaat. Jezus legitimeert zich vaak met deze meest hoopvolle delen van de Schrift. Denk aan de Bergrede:

Gelukkig wie nederig van hart zijn – voor hen is het koninkrijk van de hemel.
Gelukkig de treurenden – zij zullen getroost worden…
Jullie zijn het licht van de wereld…
(Matteüs 5:3vv).[ii]

Een voor een uitspraken die je doen herinneren aan Jesaja. Overdreven gezegd is op te merken dat Jezus niks nieuws zegt. Het is allemaal gesneden koek. Het nieuwe is dat Jezus zegt en laat dat HIJ HET IS in wie je Gods geluk krijgt.

2         Een nieuwe tijd in Jezus (‘vandaag’).
Zo komt Jesaja 61 terug in Lucas 4. Naar zijn gewoonte gaat Jezus naar de synagoge om daar te leren. Hij vraagt om de rol waar Jesaja’s profetieën op staan. Hij leest het deel voor waar wij net naar luisterden. Vervolgens gaat Jezus zitten. De mensen kijken vol verwachting. Want ja…. Jezus in z’n eigen dorp. Dat belooft wat. Dat wordt een vurige preek. En vast nog grotere wonderen dan de wonderen waarvan iedereen had gehoord dat Jezus die elders had verricht.

Maar Jezus gaat zitten. Hij heeft zijn punt al gemaakt. Hij hoeft geen preek te houden. Hij IS ZELF zijn ‘preek’. Wat een moment is dit. Een uniek moment in de geschiedenis. De woorden van Jesaja die de Geest hem gaf (Nicea) en het voorlezen van Jezus van die eeuwenoude woorden vallen helemaal samen.

Expliciet.
Als Jezus gaat zitten en zwijgt is dat een sprekende stilte. Een uitnodiging. Om hem te erkennen. Te belijden. Te knielen. Te aanbidden. Maar de mensen willen ‘meer’. Actie. Een live event. Jezus komt deze mensen tegemoet. Hij maakt expliciet wat hij door zijn stilzwijgen impliciet heeft gezegd. Jezus zegt:

Vandaag is de Schrifttekst die jullie gehoord hebben in vervulling gegaan
(Lucas 4:21).

Noem het de kortste preek ooit. Nog even snel bidden en dan is de eredienst voorbij. Een preek van één zin. Maar het effect van deze ene zin is eindeloos.

Je kunt deze uitspraak van Jezus vergelijken met een nieuwsbericht dat inslaat als een bom. Denk aan vorig jaar toen het oorlog werd op ons continent. Op een dag klonk die ene rampzalige zin: ‘Rusland valt Oekraïne aan’. Gelijk zet je je schrap. Je weet: wat hier gebeurt heeft buitengewoon grote gevolgen. Gevolgen die we helemaal niet kunnen overzien. Die ene zin is veel te groot om te bevatten. Er komt een wereld in mee. Tot op vandaag leven we in die wereld. Zo heb je zelf ook situaties meegemaakt waarin je een kort bericht kreeg met grote gevolgen. Positief: ‘je bent geslaagd’ (examen). Er gaat een wereld voor je open. Negatief: een slecht bericht van je arts in het ziekenhuis. Donkere wolken stapelen zich op in je leven. Een zin met veel impact. We kennen het allemaal.

Terug naar Lucas 4 en die ene zin van Jezus. Hadden we er maar bij kunnen zijn in die gebedsplaats in Nazaret. Hooggespannen verwachtingen. De lezende en zwijgende Jezus. Iedereen op het puntje van de stoel. En dan die ene zin.

Nieuwe tijd.
‘Vandaag/heden’ zegt Jezus. Dat is een belangrijk woord. Dat gaat niet zozeer om die ene sabbat, toen. Het gaat om een nieuw tijdperk dat God in Jezus begint. Het tijdperk waarover Paulus’ brief aan de Galaten gaat; het tijdperk van geloof/vertrouwen in Jezus.[iii] Gods klok staat op het genade-uur (Lucas 4:22a, Jesaja 61:2a). Gods klok slaat vergeving, recht, goedheid en barmhartigheid, vernieuwing. Zoals de Schepper aan het begin van alle dingen staat (Genesis 1) zo staat Hij hier in Jezus, in die synagoge van Nazaret, te midden van zijn volk voor om van hen een nieuwe schepping (Galaten 6:15) te maken.

De mensen van Nazaret verwachten een groots wonder van Jezus (Lucas 4:23). Groter en indrukwekkender dan de wonderen die hij elders had gedaan. En dat grote wonder doet Jezus. Duidelijker dan tot nu toe zegt hij wie hij is. In zijn vaderstad onthult Jezus dat hij de Geestdrager (Jesaja 61) is. Dat in hem Gods luister schittert (Jesaja 60:1, Hebreeën 1:3).

Identiteit.
De gelovigen in Nazaret hebben dit licht gezien en de kracht van de Geest ervaren. Dat blijkt uit hun reactie. Ze beginnen namelijk over Jezus’ identiteit (Lucas 4:22). Ze hebben goed gehoord wat voor ons – niet zo vertrouwd met de profeten als de Joodse gelovigen – lastiger te horen is. Wát zegt Jezus over zichzelf!? Natuurlijk is het inspirerend wat hij doet. Ook hedendaagse gelovige/niet-gelovige wetenschappers gaan ervan uit dat Jezus van Nazaret bekend werd en tot op vandaag bekend is vanwege zijn wonderen (en toespraken). Die Jezus kan er wat van. Een lichtend voorbeeld. Geest/inspiratie en licht is helemaal prima. Dat hoef je Jezus niet te ontzeggen. Maar….

Maar is dit niet de zoon van Jozef (Lucas 4:22)? Wat men daarmee vaststelt is het volgende. Hoe bijzonder en inspirerend Jezus ook is; hij is een van ons. Een hoogvlieger. Zeker. Maar daar houdt het dan ook bij op.

Maar Jezus stopt niet. Bij zijn doop daalde de Geest op hem neer en klonk een hemelse stem dat hij Gods zoon is (Lucas 3:22).[iv] Zoals Jezus laat zien over wie Jesaja spreekt, zo laat hij in die gebedsplaats van Nazaret ook zien hoe andere Schriftteksten zijn te lezen. Het refrein is dat Gods profeten door Gods eigen volk niet werden geacht (Lucas 4:25-27). Geen wonder dat, op het moment dat God zelf mens wordt en in Jezus op het toneel verschijnt, Hij niet welkom wordt geheten in Nazaret en omgeving. Jezus ontmaskert het ongeloof van zijn toehoorders. En dat wordt niet op prijs gesteld. De situatie escaleert. De juichstemming slaat om. Men is gekwetst tot in de ziel en men wil van Jezus af.

Maar het is Jezus’ tijd nog niet. Hij doet een laatste wonder. Hij breekt door hun weerstand heen en laat zien wie werkelijk macht heeft (Lucas 4:30a). En hij vertrekt. Deze sabbat zal de mensen nog lang heugen.

3         In alles Jezus volgen.
Gemeente: Jesaja 61, de Bergrede en Jezus optreden in Lucas 4 laten je inzien dat ons geloof een groot geheim/mysterie is. Jesaja heeft geprofeteerd maar niet kunnen voorzien op welke manier zijn spreken werkelijkheid zou worden (cf. 1 Petrus 1:10vv). De diepgelovige en verwachtingsvolle mensen in Jezus’ tijd stonden er met hun neus bovenop – en keken eraan voorbij. Deze mens?

Zo kan het jou en mij ook vergaan. Te druk om het te zien. Teveel moeite of zorg om er aandacht voor te hebben. Teveel zorg om alles wat met het geloof of kerk te maken heeft dat het geheim niet meer tot je doordringt.

Niet voor niets herinnert Paulus in zijn brief aan Timoteüs aan het grote geheim van het geloof. Midden in die brief staat dit loflied/deze belijdenis:

Hij is geopenbaard in een sterfelijk lichaam,
in het gelijk gesteld door de Geest,
is verschenen aan de engelen
verkondigd onder de volken,
vond geloof in de wereld,
is opgenomen in majesteit
(1 Timoteüs 3:15).

Gemeente, zet dit geheim in het midden. Aanbid de mensgeworden, gekruisigde en opgestane Majesteit. Leef uit het grote geheim van het geloof.

Wraak/oordeel.
Nog twee dingen hebben onze aandacht nodig. Jullie letten altijd goed op als er uit de Bijbel wordt gelezen. Dan is deze vraag niet moeilijk. Waar houdt Jezus op met het lezen van de profetie van Jesaja? Anders gezegd: als Jezus in die gebedsplaats in Nazaret een regel verder had gelezen; welke regel was dat geweest? Deze regel:

een dag van wraak voor onze God
(Jesaja 61:2b).

Jesaja profeteert in zijn slothoofdstukken regelmatig over Gods oordeel/wraak (59:15vv, 65 en 66). De ‘gezalfde van de HEER’ brengt dit oordeel. De vraag is waarom Jezus dat niet noemt. Waarom noemt hij alleen de prachtige beloften? Is Jezus net als wij? Wij hebben het snel over ‘God die van je houdt’ enzovoort en vinden Gods oordeel snel nogal ongemakkelijk. Zo is het bij Jezus niet. Lees de evangeliën maar eens na op dit punt (en je zult schrikken).

Hoe zit dit? Hier is veel over gezegd en te zeggen. Kort drie dingen:

• In de eerste plaats is Jezus’ optreden in Nazaret (en elders) een uitnodiging. Zo komt God die mens wordt in Jezus naar zijn volk toe. De profetieën van Jesaja over Gods oordeel zijn allereerst bedoeld voor de tegenstanders van Gods volk. Jezus kan dus gerust stoppen bij die zin van Jesaja over Gods wraak. Een reminder voor ons. Laat het evangelie allereerst – en ook in tweede en derde instantie – een uitnodiging zijn. Jij kunt als christen een oordeel hebben ten opzichte van (niet)christenen maar let erop dat jij niet meer bent dan je Heer.
• In de tweede plaats is te zeggen dat uit heel het evangelie blijkt dat er een verschil is tussen het hiernumaals en het hiernamaals, in het laatste oordeel. Denk aan de gelijkenis van de akker en het goede en verkeerde zaad (Matteüs 13).[v] Nu stuit Jezus op ongeloof in Nazaret. Maar wie weet wat zijn onvergetelijke optreden heeft uitgewerkt. Na Jezus’ dood en opstanding zijn velen tot geloof gekomen. Het ‘heden/vandaag’ (Lucas 4:21) is de tijd van genade. Laat dat voor ons een aansporing zijn, gemeente. Blijf erop vertrouwen dat God het werk van zijn handen niet loslaat. Blijf bidden voor elkaar en de ander. Blijf je inzetten ten goede. En laat het oordeel aan God.
• Dan is nog dit te zeggen. In het optreden van Jezus en het luisteren naar zijn woorden voltrekt zich Gods oordeel. In die zin komt deze dreigende zin van Jesaja weldegelijk ter sprake – al wordt die niet met zoveel woorden genoemd. De mensen in Nazaret hebben het gemerkt. Hun ongeloof en verzet krijgt te maken met Jezus’ (ontmaskerende) kracht en macht. En in de afwijzing die Jezus ondervindt tekenen zich de contouren af van Golgota. Daar draagt Jezus Gods oordeel/wraak over alle zonden, van alle mensen en culturen. Zo worden in Jezus ook die profetieën vervuld.

Kortom; ook als Jezus over deze zin ‘zwijgt’ is die volop aanwezig in hem. Volg dan je Heer is alles, gemeente. Hij is een complete (heilige) Heer.

Nieuwe mensen.
Helemaal tot slot nog dit. Ik stelde aan het begin de vraag wie de gezalfde van de HEER is waarvan Jesaja 61 spreekt. Het antwoord lijkt en is simpel; Jezus.

Toch is er meer te zeggen. Vorig jaar hebben we geluisterd naar Jesaja 49 en verdere. Dat gaat over dienaar/knecht van de HEER. Er zijn heel wat overeenkomsten tussen de dienaar (Jesaja 49) en gezalfde van de HEER (Jesaja 61). De aanleiding om naar Jesaja 49 te luisteren was dat Galaten 1 zowat helemaal parallel loopt met Jesaja 49.[vi] Je zou denken dat Paulus zichzelf als de dienaar van de HEER ziet. En in Jezus is dat ook zo. In Jezus geldt het voor ieder die in hem gelooft. Zo zijn de profetieën van Jesaja ook beter te begrijpen. De dienaar van de HEER, de gezalfde van de HEER; het is duidelijk dat het gaat over een machtig persoon (koning) maar dat tegelijk een heel volk empowered wordt. Dat er een heel nieuwe schepping (Galaten 6:15) komt.

Lees Jesaja 61 zo nog eens, gemeente. En zing op die manier straks Psalm 146. Betrek het in Jezus van Nazaret ook op jezelf. Leef mee met wie treurt. Breng het evangelie verder. Wees ermee bezig hoe je eraan kunt meewerken dat moderne slavernij niet doorwerkt in onze economie. Leef zo tot zegen voor de mensen om je heen. Tot de dag komt dat we Jezus van Nazaret zien – Jezus, Heer van de volken.

=======

---

[i] Zie preek Jesaja 60:1 en Johannes 8:12.
[ii] Over de zaligsprekingen heb ik diverse preken gehouden. Zie bijvoorbeeld Gelukkig wie treurt en Licht voor de wereld.
[iii] Zie inleiding prekenserie Galaten (2022/2023).
[iv] Zie preek Jezus’ doop in de Jordaan over de betekenis van deze woorden (in de serie van Matteüs).
[v] Zie preek Wat je aandacht geeft groeit. Preek gelijkenis van de akker.
[vi] Zie preek Wie is de dienaar van de HEER? Preek Galaten 1 en Jesaja 49.

Voorbeeldliturgie

Afkondiging in verband met overlijden …
Zingen
Gebed
In memoriam

Welkom en afkondigingen kerkenraad

Votum (gezongen) en
Groet
Amen (gezongen)

DNP Psalm 138: 1 en 2 Ik loof U, HEER…

Gods verbondswoorden
GK 155:1a, 2v, 3m 4&5a God, enkel licht

Gebed

Als je bidt zal Hij je geven OTH 475 (kinderlied)

Jesaja 61:1-3 De geest van God…
Lucas 4:14-30 Vervuld met de kracht van de Geest…

Verkondiging van het evangelie
GK Psalm 146: 5,6 en 8 ’t is de HEER

Dankgebed en voorbede afgesloten door
GK 37:3 en 8 Dat komen mag uw koninkrijk (Onze Vader)

Collecte
LB 416 Ga met God (alle verzen)

Zegen
Amen (gezongen)

— einde —