Christus heeft ons bevrijd opdat we in vrijheid zouden leven; houd dus stand en laat u niet opnieuw een slavenjuk opleggen (Galaten 5:1). Deze oproep typeert Galaten. Het is de brief van de christelijke vrijheid.

Galaten is een ongepolijste diamant. Geschreven in een spannende tijd en een specifieke situatie. De gemeenten in Galatië zijn nog maar net gesticht door Paulus. Mooi. En kwetsbaar. Predikers trekken Paulus achterna en willen zijn evangelie corrigeren (Galaten 1:7b). Ze willen en/of kunnen er niet aan dat er in Jezus een nieuwe tijd is begonnen (Galaten 3:25). Deze fakepredikers komen – vergis je niet – aan met een open Bijbel en met eerbiedwaardige tradities. Ze imponeren.

Ongepolijste diamant
Paulus is persoonlijk in deze brief (1:1, 1:13-24, 6:17). Paulus vergelijkt zich met een moeder die opnieuw barensweeën ondergaat om Christus gestalte te laten krijgen in de kerken van Galatië (4:19). Hij struikelt soms over zijn eigen woorden. Zoveel gedachten en Schriftteksten hij in een paar regels propt (Galaten 2:15-21).[i] Galaten is fel. Als die neppredikers zo graag het mes willen hanteren om te besnijden moeten ze consequent zijn en zich laten castreren (5:12). En zijn de kerken gek geworden dat hun vrijheid in Christus laten afpakken (3:1)!? Er staan schitterende onliners in Galaten:

Met Christus ben ik gekruisigd; ikzelf leef niet meer maar Christus leeft in mij (Galaten 2:19&20).

In onze eenheid met Christus is het niet van belang of iemand besneden is of niet, maar telt alleen het geloof dat zich uit in liefde (Galaten 5:6).

Wie Christus Jezus toebehoort, heeft zijn aardse natuur met alle hartstocht en begeerte aan het kruis geslagen (Galaten 5:24).

Het doet er niet toe of iemand besneden is of niet, maar alleen of iemand een nieuwe schepping is (Galaten 6:15).

‘De Schrift’ lezen.
Paulus is scherp. Komen die fakepredikers met de Bijbel op de proppen? Dan ben je bij de bloedfanatieke Farizeeër (1:13&14) aan het juiste adres. Hij gaat ook de Bijbel open doen. In plaats van simpelweg te zeggen dat Paulus zich ‘op de Schrift beroept’ is het dan ook beter om het zo te zien: Paulus gaat in op het Bijbel-onderwijs van de neppredikers (mirror reading). Een voorbeeld uit Galaten 3 om dit punt duidelijk te maken. De neppredikers zetten Gods klok terug. Ze gaan terug naar Abraham, de besnijdenis en de wet; zo maak je volgens hen deel uit van Gods volk. Paulus pakt op zijn beurt de draad op bij Abraham. Maar hoe anders leest hij. Paulus benadruk dat de wet na de belofte is gekomen. Vierhonderddertig jaar later, welteverstaan – een ‘laatkomertje’ zogezegd (3:17). En ‘slechts’ uitgevaardigd door engelen (3:19). Het gaat dan ook niet om de wet maar om Gods belofte aan Abraham (3:6). De belofte die uitkomt in Jezus (3:16). Zo heb je deel aan de Geest (3:1-5), ben je nakomeling van Abraham (3:29) en Sara (4:31); kinderen van God (3:26).

Wat Paulus van de wet durft te zeggen (3:17&19, 3:23&24) moet die neppredikers diep hebben gekwetst. En tot op vandaag is Galaten ongehoord. (Gereformeerde) kerkmensen en sommige theologen hebben er moeite mee dat Paulus in Galaten 4:3 minstens suggereert dat de wet van hetzelfde laken en pak is als ‘de machten van de wereld’ waarvan je bevrijd moet worden.[ii]

Nieuw licht
Het punt is dat Paulus de Schrift (3:8) met heel nieuwe ogen leest. Scherper: Paulus claimt dat de Schrift ‘ogen’ heeft en Gods redding in Jezus voorziet (3:8). Die redding in Jezus is het ijkpunt (‘God is niet de God van de wet maar God de Vader die Jezus Christus uit de dood heeft opgewekt’ (Luther over Galaten 1:1)). Zou je een onafhankelijke jury laten beoordelen of die neppredikers of Paulus meer recht doen aan ‘de Schrift’ als zodanig dan zou die jury zomaar eens in het voordeel van die neppredikers kunnen beslissen.[iii] Niet dat Paulus de Schrift niet aanhaalt. Hij is ervan doorkneed (1:13&14). En Galaten barst van de Schriftteksten.[iv] Het punt is dat al deze teksten in een heel nieuw licht zijn komen te staan. Het licht waarin Paulus zelf is komen te staan. Het licht en leven dat Saulus riep toen hij op weg naar Damascus was (Handelingen 9). Jezus maakt alles nieuw.

Dat licht schittert in zowat iedere zin van de Galatenbrief. Wat moet het voor de gelovigen van die tijd moeilijk zijn geweest om dit evangelie goed te zien. Niet alleen die fakepredikers vallen terug op wat zij aan geloofszekerheden hadden. Ook Petrus laat het afweten. Als hij aan (de) tafel (van de Heer) zit met ‘heidenen’ die tot geloof zijn gekomen en er conservatieve gelovigen aankomen, trekt Petrus zich van die gemeenschappelijke tafel terug (2:11). Schijnheilig en huichelachtig – zo vindt Paulus (2:13). Zelfs Paulus’ mentor en compagnon Barnabas houdt niet stand (2:13). Pijnlijk.

Maar Paulus houdt voet bij stuk. Er is geen ander evangelie dan het evangelie dat hij brengt, het evangelie van de gekruisigde en opgestane Jezus (1:1-4, 1:7, 3:13, 6:14&15). Zo komt Gods redding naar alle volken; er is geen onderscheid (3:27-29). Alle volken ontvangen de Geest (3:14) en worden met Christus omkleed (3:27).

Is er dan geen wet? Zeker wel. De wet van Christus (Galaten 6:2). Die wet bestaat eruit dat je elkaars lasten draagt (6:2, zie 5:14). Wie door de Geest wandelt[v] weet dat er geen wet is die iets tegen je heeft (5:13-27). In Jezus ben je vrij.

Tijdperk van geloof
De samenvatting van de brief is Galaten 3:25. Daar staat: nu het geloof gekomen is staan we niet langer onder toezicht (want door dit geloof bent u allen kinderen van God, in Christus Jezus).[vi] Deze samenvatting helpt je om goed te lezen. Makkelijk kun je Galaten lezen door de ogen van bijvoorbeeld de Reformatoren en hun strijd om de rechtvaardiging door het geloof. Het gaat in Galaten om het nieuwe tijdperk dat begonnen is in Jezus (Galaten 1:1-4, 3:25). Op welke manier maak je deel uit van Gods vernieuwende werk? Is dat voor Joden anders dan voor niet-Joden? Paulus zegt dat er een evangelie is (1:7) en dat dat is voor ieder die gelooft (3:6-14 en 3:25-29). Het zwaartepunt van Galaten ligt in hoofdstuk 3 (daarover hield ik ook de meeste preken).

Het is belangrijk om de tijd en van context Galaten goed in de gaten te hebben en te houden. Dat gaat over Bijbels-theologische, culturele en maatschappelijke zaken. Vooral in de preek Blijf bij dat ene, wonderlijke evangelie (Galaten 1:1-10) heb ik de context van Galaten geschetst. En onderaan die preek en enkele andere preken heb ik toegelicht welke dilemma’s er spelen en welke keuzes ik daarin heb gemaakt. Dat is bedoeld voor wie zich er verder in wil verdiepen.

Noord- of Zuidhypothese. Wie zijn de Galaten? Wanneer is de brief geschreven? Er is een uitvoerige en ingewikkelde discussie over de vraag aan welke kerken Paulus schrijft en wat dat betekent voor het begrijpen van de brief. Is het mogelijk dat Paulus na zijn eerste zendingsreis schrijft; aan de gemeenten die hij toen heeft gesticht (Zuidhypothese)? Dan kun je Galaten vroeg dateren. Tom Wright meent bijvoorbeeld dat Galaten Paulus’ eerste brief is. Is Galaten/Kelten (3:1) een etnische aanduiding? Dan schrijft Paulus aan kerken in het gebied dat hij later heeft bezocht en moet Galaten laat worden gedateerd. Hoe verhoudt Galaten zich tot het Bijbelboek Handelingen van de apostelen? Beschrijft Galaten 2 het zogenaamde apostelconvent van Handelingen 15? Eind 2021 heb ik me verdiept in deze materie (zie verderop in deze blog welke literatuur ik daarvoor heb gebruikt). Het meest aannemelijk lijkt me de positie van Keener (Galatians, 2019). Dan kies ik voor de Zuid-hypothese en een redelijk vroege datering (niet zo vroeg als Wright). De neppredikers zijn degenen die zich niet kunnen neerleggen bij het zogenaamde apostelconvent van Handelingen 15. Deze fakepredikers willen de gemeenten die voornamelijk uit niet-Joden (heidenen) bestaan op zich wel welkom heten als Gods kinderen, maar dan wel onder ‘Bijbelse’ voorwaarden zoals besnijdenis en andere heilige rituelen (4:10, 6:12). Soms was het nodig in een preek iets van deze discussie te zeggen. Vaker heb ik onderaan de preektekst een en ander ervan uitgewerkt. Zie bijvoorbeeld de preken: ·        Blijf bij dat ene, wonderlijke evangelie. Galaten 1:1-10. ·        Wie is de dienaar van de HEER? Jesaja 49 en Galaten 1. ·        Ruim baan voor het evangelie van vrijheid. Galaten 2:1-14 (Handelingen 15). ·        Een Bijbelse scheldpartij? Galaten 3:1-5.

Relevant voor nu?
In zijn boek Dominion. The making of the Western Mind (2019) schrijft Tom Holland een hoofdstuk over Galaten en Paulus’ manier van denken. Hoe baanbrekend het werk van Paulus was, tot op vandaag. Ook wie weinig of niks heeft met God of het geloof kent de zin dat ‘er geen Joden of Grieken zijn, slaven of vrijen, mannen of vrouwen’ (Galaten 3:28).[vii] In die zin is de Galatenbrief interessant. Gelijkwaardigheid, inclusiviteit (‘wij allen’, Galaten 3:27) en vrijheid (Galaten 5); onze cultuur is diepgaand beïnvloed door het christendom.[viii] Dit zijn mooie gedachten. Ze kunnen ook helpen bij het kiezen voor het christelijke geloof.

Toch is er meer. Volgens mij is het belangrijk dat je als gelovig christen goed blijft opletten. Want het kan vandaag prima over al deze belangrijke dingen gaan zonder dat het over God gaat of dat het evangelie centraal staat. En dan kun je een interessante discussie hebben. Maar je hebt het niet over het evangelie (Galaten 1:7a).

Opzienbarend voor alle tijden.
Galaten houdt je bij de les. Wij leven in een verandering van tijdperk (Rotmans). Alles gaat op de kop en door elkaar heen. Een verwarrende tijd voor onze maatschappij en voor de kerk.[ix] Galaten laat zien dat er een eindeloos grotere verandering heeft plaatsgevonden; Gods nieuwe tijdperk in Jezus.

Galaten zet het vizier op scherp. Galaten opent met Pasen en Goede Vrijdag (Galaten 1:1-4). Dat is het brandpunt van het geloof. Wie God in Jezus’ dood en opstanding is; dat is opzienbarend. Op een verrassende manier eindigt Galaten ook met Goede Vrijdag en Pasen. Het in die tijd afzichtelijke kruis – waarover Tom Holland veel schrijft – is voor Paulus het enige waar hij zich op wil laten voorstaan (6:14). En zoals de Heer op Pasen zijn wonden laat zien, zo legitimeert Paulus zich aan het eind van zijn brief met Jezus’ littekens in zijn lichaam (stigmata, 6:17). De prijs van de christelijke vrijheid loopt als een rode draad door de Galatenbrief heen. Christus is voor ons tot vloek geworden (Galaten 3:13). Alles is door de Schrift immers onder de macht van de zonde gelegd (3:22). Zo blijkt Gods transformerende kracht (rechtvaardigheid[x]) in Jezus (3:24). Voor ieder die gelooft (3:26).

Galaten laat het onvoorstelbaar wonderlijke karakter van het evangelie zien. Het evangelie dat niet naar de mens is, ‘geen mensenzaak’ (Galaten 1:11). Farizeeër Saulus was er never-nooit-niet opgekomen. De fakepredikers verzetten zich ertegen. Petrus en Barnabas durven de consequentie ervan niet te trekken. En wij redden het vandaag zelf wel. Misschien ook wel als je in God gelooft.

Galaten ‘denkt’ vanuit het aanstootgevende kruis. Het skandalon (schandaal, Galaten 5:11). Een woord dat in de evangeliën zo belangrijk is.[xi] God zet een kruis door het oude bestaan; de wereld is voor mij gekruisigd en ik voor de wereld (6:14). Zo wordt alles nieuw. Zo zet God alles recht.  Ongedacht. Ongehoord. Gods nieuwe tijdperk begonnen. De nieuw gestichte kerken hebben Paulus’ brief ontvangen. Hoe was hun reactie? Wij lezen die. Wat denk jij?

Breaking news.
Diverse reacties kreeg ik gaandeweg de prekenserie. Soms klinkt er zorg; laat je zo de wet niet los? Is het in onze tijd van zelfontplooiing juist niet nodig om te wijzen op Gods goede regels? Anderen vragen zich juist af of we in de kerk niet lijken op die fakepredikers die steeds met allerlei wetten, plichten en voorwaarden komen. Sommigen raakten opnieuw verwonderd door en/of geïnspireerd door het evangelie. Galaten doet wat met je. Dat is mooi. En nodig. De brief brengt je terug naar de kern. Als Paulus was meegegaan met Petrus en Barnabas (Galaten 2) – laat staan met die fakepredikers – had de kerkgeschiedenis er anders uitgezien.

Evangelieverkondiging als breaking news was, is en blijft nodig. Ook in onze tijd. Vandaag mag je best geloven. Maar al snel gaat het over de (eigen) invulling of betekenis van dat geloof. Spreken over ‘de rechte weg naar het ware evangelie’ (2:14) is bevrijdend.

Literatuur.
Ik wist dat er rondom Galaten heel wat discussie was en is. Ik heb me vooraf dan ook goed ingelezen. En zeker aan het begin van de prekenserie regelmatig diverse commentaren opengeslagen. Het gaat om de volgende literatuur:

• Galatians (2021). Commentaries for Christian Formation. Tom Wright.
• Paul, A biography (2018). Tom Wright.
• Galatians (2011). The New Testament Library. Martinus C. de Boer.
• Galatians. A Commentary (2019). Craig S. Keener.
• Dominion (2019). Tom Holland (het hoofdstuk over Galaten).
• Het goede recht van gelovige Kelten (CNT, 2004). Jakob van Bruggen.
• Pionier voor de Messias van Israël (CNT, 2001). Jakob van Bruggen.

De biografieën (her)las ik gedeeltelijk. En ik had niet altijd voldoende tijd om alle commentaren te lezen. Mocht ik maar één commentaar gebruiken dan zou ik die van Keener kiezen. Een compleet en veelzijdig commentaar. Het commentaar van De Boer vind ik verrassend en scherp. Wright lees ik voornamelijk omdat hij soms verrassend perspectief biedt en vooral goede toepassingen heeft, maar ik vind zijn uitleg soms gekunsteld, teveel gericht op het perspectief van zijn theologie.[xii] Voor culturele/maatschappelijke aspecten heeft hij veel oog en dat is winst. Met het commentaar van Van Bruggen kon ik niet goed uit de voeten.

Vrijheidsdienst.
U bent geroepen om vrij te zijn… dien elkaar in liefde (Galaten 5:12). Vrijheidsdienst als nieuwe roeping. De wereld heeft het nodig. God heeft het gedaan. In Persoon. De nieuwe schepping (6:15) is begonnen. De uitnodiging staat.

Hieronder een overzicht van de prekenserie. Ik ben begonnen bij Handelingen 9, de roeping van Saulus. Na een paar Galatenpreken heb ik verdieping aangebracht door naar Jesaja te luisteren. Delen van Galaten 1 komen namelijk sterk overeen met Jesaja 49. Wat betekent dat? En wat zegt dat van de lijdend knecht/dienaar waarover het even verder in de profetieën van Jesaja gaat?

Op Goede Vrijdag en Pasen 2022 en 2023 heb ik over Galaten gepreekt, evenals op Pinksteren, tijdens Advent en bij Kerst 2022. Bij iedere preek is een uitgewerkte liturgie, onderaan de preektekst. Mijn Hagepreek van 2018 op het Hof van Nederland (Eerste Vrije Statenvergadering) over Galaten 5 voeg ik aan dit overzicht toe.

Mag de prekenserie bijdragen aan de lof op God (Galaten 1:5).

Dordrecht, 20 april 2023.

OVERZICHT PREKENSERIE GALATEN.

Handelingen 9. Roeping Saulus.

Jezus werpt nieuw licht op de zaak. Handelingen 9 (‘achtergrondpreek’).

Galaten 1

Blijf bij dat ene, wonderlijke evangelie. Galaten 1:1-10.

Geen heilige zonder verleden en geen zondaar zonder toekomst. Galaten 1:11-24.

Jesaja 49 – 51

Wie is de dienaar van de HEER? Jesaja 49:1-6 en Galaten 1.

[In Gods handpalmen gegrift. Jesaja 49:6-16.

Goddelijke relatietherapie. Jesaja 50.

Wees stil en besef dat de Almachtige je redder is. Jesaja 51.]

Galaten 1 en 3. Goede Vrijdag en Pasen 2022

Jezus voor ons tot vloek geworden. Goede Vrijdag met Galaten 1:4 en 3:13&14.

Pasen is een ‘Zeitenwende’. Pasen met Galaten 1:1&4.

Galaten 2

Ruim baan voor het evangelie van vrijheid. Galaten 2:1-14 (‘apostelconvent’)

Met Christus gekruisigd; ikzelf leef niet meer maar Christus leeft in mij. Galaten 2:19&20.

Galaten 3

Een Bijbelse scheldpartij. Galaten 3:1-5 (u hebt uw verstand verloren)

God geeft zich door zijn Geest. Pinksteren met Galaten 3:2-14.

Één in Christus Jezus. Hagepreek Galaten 3:28.

Door de doop één met Christus. Galaten 3:27.

Het tijdperk van geloof is gekomen. Advent met Galaten 3:25.

Galaten 4

Bevrijd van alle machten. Advent met Galaten 4:1-11.

Bestemd om Gods kind te zijn. Kerst met Galaten 4:4-7.

Kopzorgen voor ‘moeder’ Paulus. Galaten 4:12-26.

‘Word zoals ik’. Is Paulus een influencer? Galaten 4:12

Kind van Sara en kind van het hemelse Jeruzalem. Galaten 4:21-31 (avondmaal).

Galaten 5

Houd stand en heb lief. Galaten 5:1-12.

God aan het werk. De vrucht van de Geest. Galaten 5:13-26.

Vrijheid is niet te koop. Hagepreek Galaten 5 (2018). Viering en herdenking Eerst Vrije Statenvergadering te Dordrecht.

Galaten 6

 De kracht van het leven door de Geest. Galaten 6:1-10.

Gekruisigd voor de wereld. Goede Vrijdag met Galaten 6:14.

Wonden en littekens op Pasen. Pasen met Galaten 6:17.

======== einde ======

Voetnoten

[i] Zie preek Galaten 2:19 en 20.
[ii] Zie preek Galaten 4:1-10 (vooral voetnoot iv van die preek).
[iii] Denk aan welk Schriftwoord Paulus weglaat in Galaten 3:13! Zie preek Galaten 3:13. Zie ook preek Galaten 4:21-31 waarin het op z’n minst nogal gewaagd is hoe Paulus ‘de Schrift’ (4:30) uitlegt en toepast.
[iv] Zie bijvoorbeeld de Goede Vrijdag preek over Christus tot vloek geworden, Galaten 3:13.
[v] De vertaling ‘laten leiden door de Geest’ is niet de meest adequate vertaling, zie preek Galaten 5:13-26.
[vi] Zie Het tijdperk van het geloof is gekomen, preek Galaten 3:25.
[vii] Zie mijn brief in NRC Next naar aanleiding van Wilders ‘minder, minder’.
[viii] Zie Christus en cultuur (OnderWeg, 2015).
[ix] Zie het slot van mijn blog ‘Bijbelse’ vrouwelijke ambtsdrager (2016).
[x] Zie preek bij voetnoot i over Galaten 2:19 en 20.
[xi] Zie Trouw, wijsheid en macht. Introductie prekenserie Matteüs.
[xii] Zie preek Galaten 4:3 (voetnoot iv). Hier loop ik al langer tegenaan bij Wright. Zie bijvoorbeeld preek over Jezus in Getsemane.

=== einde ===