De tweede zondag van januari is de oecumenische zondag van de Remonstrantse Gemeente Rotterdam. De Arminiuskerk nodigt dan altijd een predikant uit van buiten eigen kring. Dit jaar viel mij die eer te beurt. De preek gaat over het aanroepen van God. (Wanneer) doe je dat – en wat betekent dat? De liturgie staat onderaan de preektekst,

Gemeente van de Heer

‘Mijn God’.
Op de verkiezingsavond van 22 november jl. ging ons politieke landschap flink op de schop. Het spannendste moment is 21u. Dan komt de eerste exitpoll. Direct daarna ging het los op social media. Toen ik op X/Twitter wat rondkeek, zag ik niet alleen allerlei kreten en eerste duidingen. Ineens – het zal beroepsdeformatie

zijn – viel mijn oog op wat trending voor mij was op Twitter/X. Het was deze kreet: Mijn God.

Alsjeblieft. Steeds minder mensen in Nederland geloven in God. Maar als er dan iets gebeurt waarvan je van je stoel valt, dan komt God ineens om de hoek kijken; ‘mijn God’?

God van gaten?
Hoe is dit op te vatten? Sommige gelovigen of verdedigers van het geloof menen dat in ieder mens een besef van God bestaat (sensus divinitatis, Calvijn, Plantinga e.a.).[i] Een belangrijke notie. Maar wel een die je, denk ik, goed dient te hanteren. Die notie is niet bedoeld om op iedere kreet over God of het hogere het stempel ‘religieus’ te drukken. Zeker niet in post-christelijk Nederland. Ik er in ieder geval beducht voor om dat te doen. Voordat je het weet is God dan namelijk ‘de God van de gaten’.[ii] Een God die telkens minder ruimte krijgt en tenslotte alleen nog ergens in onze hoekjes en kiertjes past. In die God geloof ik niet.

Ik werd wel aan het denken gezet door het ‘mijn God’ van de verkiezingsavond. Wat doe je als je verbaasd bent? Wat doe je als je in het leven de weg kwijt bent? Als je er alleen voorstaat. Als je geen kant meer op kunt. Of als je juist een piekervaring hebt. En misschien vooral: wat doe je in de gewoonte of sleur van iedere dag? Roep je God aan? Op welke manier?

Geheim van Psalm 8.
Ik voel me thuis bij de spiritualiteit van de Psalmen.[iii] In die liederen is God ook trending zogezegd. Maar het aanspreken van God beperkt zich niet tot een bepaald moment. De Psalmen roepen God erbij in alle levenssituaties. Ik wil vandaag stilstaan bij het eerste loflied van de Psalmen, Psalm 8. Het lijkt me mooi om dat aan het begin van het jaar te doen en zo een goede begintoon te vinden. Psalm 8 begint zo:

HEER, onze Heer
hoe machtig is uw naam op heel de aarde
uw luister wordt aan de hemel bejubeld
(Psalm 8:2).

Hoor je!? God laat zich niet in gaten wegstoppen. Gods naam is zichtbaar op heel de aarde. En daar houdt het niet bij op. Kijk je naar het heelal dan ben je nog steeds onder de indruk. Wie blijft er onberoerd bij het zien van de beelden die de James Webb-telescoop naar ons toestuurt? Ik kwam laatst iemand tegen die wel eens zeilt op zee, ook ’s nachts. Hij vertelde me dat de sterren dan je kompas zijn. Hij zei ook: ‘dan ga je vanzelf bidden.’ Dat is Psalm 8. Psalm 8 getuigt van de grootheid van de Schepper van hemel en aarde. Het lied draait de ons bekende (volg)orde om. God past niet in onze kieren. Onder de indruk van Gods majesteit komt in alle spontaniteit deze vraag bij de dichter op:

wat is de sterveling dat U aan hem denkt,
het mensenkind dat U naar hem omziet?
(Psalm 8:5).

Het is waar. Je moet het willen zien. Er schuilt een geheim in dit lied. Het andere voorbeeld (naast de sterrenhemel) dat Psalm 8 geeft is veelzeggend. Gods grootheid wordt niet kenbaar gemaakt door influencers van formaat. Gods macht wordt hoorbaar in het gebrabbel uit de mond van kinderen en baby’s (Psalm 8:3). Taal waar wij soms geen touw aan kunnen vastknopen gebruikt God blijkbaar als fundament voor het bouwwerk van zijn koninkrijk. Hoe kan dit? Hoe is dit op te vatten?

Uitgerangeerd.
Ik denk aan het moment dat Jezus dit lied aanhaalt als hij bekritiseerd wordt door zijn tegenstanders (Matteüs 21). De kinderen bejubelen Jezus. Jezus heeft net in de heilige tempel de boel hardhandig rechtgezet. Dat is nogal wat. De tempel is het symbool bij uitstek van God(s aanwezigheid) en zijn heiligheid. De tempel van toen was ook een van de wereldwonderen. En dan gaat die rabbi uit dat dorp van niks daar tekeer? De religieuze leiders zijn woest. De kinderen vinden het blijkbaar prachtig. Ze zingen Jezus toe met de taal van de Psalmen; ‘Hosanna voor de Zoon van David’ (Matteüs 21:15, Psalm 118). Zulke taal is niet alleen veel te pretentieus voor die rabbi Jezus uit het nietszeggende Nazaret. Het is politiek gezien ook nog eens erg onverstandig. Er zouden ongelukken van kunnen komen. Die kinderen weten niet waar ze het over hebben! Maar Jezus kijkt en luistert anders. Jezus luistert met de oren van Psalmen.

Je zou kunnen denken dat Jezus’ citaat van Psalm 8 op dat bijzondere moment betekent dat het belangrijk is om oog te hebben voor ieder en alles – hoe marginaal ook. Die gedachte lijkt me o.k. Ik zou Jezus’ woorden wel allereerst willen betrekken op hemzelf. Kinderen stelden in die tijd niets voor.[iv] Je moest maar eerst maar eens zien of je je kindertijd überhaupt overleefde (bij gebrek aan goede medische zorg). Door juist kinderen op een voetstuk te plaatsen spreekt Jezus op een verborgen manier over zichzelf. Inderdaad; afkomstig uit een dorp van niks. En ja; zijn leven zou eindigen op een eindeloos afzichtelijke manier. Uitgerangeerd aan het kruishout van Golgota. Aanstootgevend en dwaas (1 Korintiërs 1:23). Ja, op het eerste gezicht wel. Maar zo belichaamt Jezus de omgekeerde orde van Psalm 8. De Almachtige laat zich kennen in het allerhoogste en tot in het meest onaanzienlijke aan toe. Psalm 8 houdt die twee bij elkaar. En dat maakt het tot een bijzonder lied. De uitroep ‘mijn God’ kan zomaar uit je mond komen. Psalm 8 leert je de reikwijdte van het aanroepen van God – de God van heel het leven. Een aan wie je je kunt toevertrouwen.

Leven.
Er zit nog iets opvallends in Psalm 8. Enerzijds het bewustzijn dat je als mens maar weinig voorstelt (Psalm 8:5) en anderzijds deze overtuiging:

U hebt hem bijna een god gemaakt
hem gekroond met glans en glorie
(Psalm 8:6).

Het is niet de bedoeling om met deze uitspraak op de loop te gaan alsof je alles bent of juist niks.[v] Waar het om gaat is dat je ook hierin een evenwicht vindt. God laat zich in Jezus kennen in het grootste en in het meest marginale (zie hierboven). Het punt van Psalm 8 is dat daarin ook jouw bestemming ligt. Er zit een ‘oer-neiging’ in de mens om God te willen zijn (Genesis 3). Jij zit dan op de troon. De troon van je gelijk. De troon van wat je hebt bereikt. De troon van je geloof. Wat ook maar. Maar de Koning, God, troont op een andere manier. Zijn majestueuze troon is gebaseerd op het gebrabbel van kinderen en de lofzang van zijn gemeente (Psalm 8:3, Psalm 22:4, cf. Filippenzen 2:5-11). Word daarin nou als God – is het advies van Psalm 8. Zie om naar de mensen om je heen. Denk vooral aan wie in onze maatschappij in de verdrukking komt. Begin niet met je gelijk maar heb, net als in Psalm 8, oog en oor voor de ander. Wie weet tot welke verrassing dat leidt. Zo begint het leven met vallen en opstaan te lijken op een lofzang voor God (Psalm 8, cf. Romeinen 12:1).

Uitzicht.
Ik rond de preek af. Ik begon met de uitroep ‘mijn God’ op de verkiezingsdag. Als je God aanroept, begin dan met het lof zeggen van zijn naam – zegt Psalm 8. Het lied maakt duidelijk dat het niet gaat om één moment maar om het leven.

Is het ingewikkeld om God aan te roepen? Zijn we dat in Nederland verleerd? Ik geloof er niks van. God is dichterbij dan je denkt. Een voorbeeld. Laatst vertelde … in onze eredienst een indrukwekkend verhaal. Hij was met een groep op vakantie. Ze stonden ergens op een berg in een ruig gebied – zonder bereik. Ze hadden al een lange tocht achter de rug en waren de weg kwijtgeraakt. Vanwege mist hadden ze geen zicht. Ze begonnen de moed te verliezen. Wat nu? … vertelde dat hij in een opwelling besloot om te bidden. God aan te roepen. Daarna verdween er voor een kort moment iets van de mist. Net genoeg om de weg te zien. Weet je wat ik het bijzondere vond aan … verhaal? Dat de mist even optrok? Nou, van kleine of grote wonderlijke dingen hoor je best wel eens. En dan kijk je even op. Je staat verwonderd. En eventueel betrek je God daarbij (‘mijn God’). Maar dan ga je over tot de orde van de dag. Wat mij bijbleef van …’s verhaal is het volgende. Toen … weer opgelucht bij de auto was, bedacht hij: ‘hier moet ik wat mee doen.’ Hij meldde zich bij een (remonstrantse) kerk en volgde een (interkerkelijke) introductie in het geloof. Je wilt gaan leven met dat moment. Wij ontvingen zijn verhaal als een bemoediging.

Het verhaal van … is een mooi voorbeeld van Psalm 8. Roep God aan! De Psalmen gaan je daarin voor. In alle toonsoorten. Te beginnen met de lofzang. Dat geeft perspectief (Psalm 50:23).

============= ================= ==================

Toelichting
[i] ‘Dat er in de menselijke geest van nature een zeker besef van Gods bestaan aanwezig is, achten wij niet voor discussie vatbaar’ (Calvijn, Institutie Boek I. Hoofdstuk 3.1. Vertaling De Niet).
Apologeet A. Plantinga over sensus divinitatis: zie filmpje op Youtube. Bij Plantinga heeft sensus divinitatis een andere plek dan bij Calvijn: “Terwijl Calvijn (1509-1564) over de ‘sensus divinitatis’ spreekt in het kader van het benemen van onschuld voor de mens die leeft buiten de bijzondere openbaring, geeft Plantinga dit begrip ook een positieve plaats in zijn kennisleer. Hij spreekt over de ‘sensus divinitatis’ als een cognitief vermogen.” Voetnoot 25 van Overtuigend gezag. De schriftvisie en wijze van omgang met de Schrift van Alvin Plantinga van P. de Vries in Theologia Reformata 61/2 (2018).
Paas en Peels schrijven over deze twee mechanismen: HADD (Hyperactive Agency Detection Device) en ToM (Theory of Mind). Zie onder 1.1 Religie hoort bij onze natuur in God bewijzen (2015).
[ii] God van de gaten; ik kwam deze term tegen bij Van den Brink in En God beschikte een worm, 2006. Zie mijn blog Eigen verhaal over ontstaan.
[iii] In de afgelopen jaren heb ik met regelmaat uit de Psalmen gepreekt. Zie bijvoorbeeld Leven in de crisis. Psalmen 42-49 tijdens de Coronapandemie.
[iv] Zie preek Jezus zegent de kinderen. Preek Marcus 12.
[v] Vandaag is er in (het denken over) de ecologische crisis veel aandacht voor het feit dat de mens zichzelf te centraal heeft gesteld. De mens krijgt een plek in het geheel van Gods schepping (Genesis 1). Anderzijds kunnen sommige gelovigen sterk benadrukken dat je als mens niks bent (er niet toe doet).

Voorbeeldliturgie

Welkom en aansteken van de kaars door lid van de kerkenraad

Orgelspel (gemeente gaat staan)
Aanvangslied Psalm 121: 1 en 4 Ik sla mijn ogen op…

Votum en groet
Antwoordlied Tot U, Heer, is ons hart gericht (gemeente gaat zitten)

Inleidende Bijbellezing Romeinen 12:1&2, 9-21
Gebed
LB 834:1 tm 3 Vernieuw Gij mij…

Lezing: Psalm 8 en Matteüs 21:10-17
Psalm 8: 1 tm 6 Heer, onze Heer… (Na de verzen 2 en 4 een korte orgel-improvisatie)

Preek
Stilte
Orgelspel

Afkondigingen (alleen als er iemand is overleden)

Voorbeden en stil gebed, afgesloten met gezamenlijk gebeden ‘Onze Vader (oec. versie)’

Tijdens de eerste twee voorbeden 367b

V Zo bidden wij tezamen
A Heer, onze Heer, ontferm u over ons.

Onze Vader die in de hemel zijt,
Uw naam worde geheiligd;
Uw Koninkrijk kome;
Uw wil geschiede op aarde zoals in de hemel. Geef ons heden ons dagelijks brood;
En vergeef ons onze schulden,
Zoals ook wij onze schuldenaars vergeven; En leid ons niet in verzoeking,
Maar verlos ons van de boze.
Want van U is het Koninkrijk
En de kracht en de heerlijkheid
In eeuwigheid.
Amen.

Mededelingen

Collecte voor diaconaal, wordt soms toegelicht door lid diaconale commissie Collecte voor eigen gemeente (twee collectes achterelkaar)

Slotlied LB 675:1 en 2 Geest van hierboven….

Uitzending en zegen

De HEER zegene u en behoede u;
de HEER doe zijn aangezicht over u lichten en zij u genadig;
de HEER verheffe zijn aangezicht over u en geve u vrede.
(Numeri 6)

Antwoordlied 978: 4 (staande) Laat dan mijn hart…

Orgelspel

Verdere ontmoeting

=== einde ====