Van tijd tot tijd discussiëren christenen over de zondag. Wat betekent die dag? Is het een bijzondere dag, een soort christelijke sabbat? De preek gaat over een confrontatie op sabbat. Een liturgie staat onderaan de preektekst.

1         Heer van de sabbat.
Toen er in Amsterdam op de supporters van Maccabi Tel Aviv werd gejaagd (na de wedstrijd tegen Ajax, november jl.) overwoog de Israëlische overheid om vliegtuigen naar Nederland te sturen om haar landgenoten in veiligheid te brengen. De Israëlische luchtvaartmaatschappij El Al vroeg daarvoor toestemming aan de geestelijke leiders, de opperrabbijnen. Want er zou op sabbat gevlogen moeten worden – en dat mag niet. De maatschappij kreeg de toestemming. Het redden van zielen (pikuach nefesh) gaat boven alles. Ook boven de het belang van de sabbat.

Dit hedendaagse voorbeeld laat je voelen hoe de sabbat in het DNA van Israël zit. Het helpt je om Matteüs 12 begrijpen. Daar vindt een confrontatie plaats tussen de geestelijke leiders en Jezus. Op sabbat. Wij, westerse mensen, kunnen deze confrontatie reduceren tot ‘moeilijk doen over de rustdag’ of ‘gedoe om regeltjes’. Zo is het niet. Rabbi Jacob Neusner zegt: de sabbat maakt Israël tot wat het is.[i] Het is je identiteit. Dat blijkt uit het voorbeeld van El Al. Voordat je de motoren van je vliegtuig aanzet vraag je eerst aan de geestelijke leiders of het o.k. is. Op sabbat, zo zegt rabbi Neusner, komen hemel en aarde samen. Op die rustdag volgt een gelovige God na die rust na zijn scheppingswerk (Genesis). Niet omdat God moe zou zijn; God is nooit afgemat (Jesaja 40). De sabbat maakt je een ander mens. Je leert je om de schepping te vieren. De sabbat laat je inzien dat je bij Gods koninkrijk hoort; je ontvangt Gods rust en bekijkt de dingen vanuit zijn perspectief (Exodus 16, Jesaja 58, ‘Ik zal u doen rijden op de hoogten van de aarde’, Statenvertaling). Daarom en zo Gods gebod: gedenk de sabbatdag om die te heiligen (Exodus 20).

Kiezen.
En dan staat daar die rabbi Jezus uit dat dorp van niks, Nazaret. Hij zegt dat een mens werkelijk rust vindt als die naar hem toekomt (Matteüs 11:29). En als zijn discipelen werken op sabbat vergelijkt Jezus zichzelf met de tempel (Matteüs 12:3-6); de plek waar hemel en aarde samenkomen.

Zie je wat hier gebeurt? Het gaat in Matteüs 12 niet om regeltjes. Het gaat zelfs niet om die rustdag, de sabbat – hoe belangrijk ook. Het gaat om meer. Het gaat om de vraag naar autoriteit. Wie is Jezus? De kern is Matteüs 12:8: De mensenzoon is heer over de sabbat. Ongehoord en ongezien!

• Jezus is de sabbat(rust).
• Hij plaatst zichzelf op de plek van de tempel.

Jezus is niet gekomen om de Wet en profeten af te schaffen maar om die te vervullen (Matteüs 5:17). Hij is de koning van Gods koninkrijk (Matteüs 4:17).

Jezus is zo radicaal dat rabbi Neusner zegt dat er sprake is van een onverzoenlijk conflict: het is óf ‘Gedenk de sabbatdag om die te heiligen’ óf ‘de mensenzoon is heer over de sabbat’. Een van twee. Wat kies jij?

2         Een nieuwe dag.
Gemeente, wat betekent dit stukje voor ons? Dat je opkijkt naar je Heer en meester Jezus. Dat je hem in het midden zet van je leven. Radicaal.

Doen wij dat als gemeente? Bij het maken van keuzes? Bij het duidelijk maken waar het in de gemeente om gaat? Of kies je voor een veilig midden?

Zondag.
Laat ik het toespitsen op de zondag. Is dat onze rustdag? Een soort sabbat? Een van de eerste jeugddiensten ging over de vraag of je op zondag een broodje mag kopen (als je je eten vergeten had).[ii] Even later vroegen de jongeren zich af waarom we eigenlijk een tweede kerkdienst hadden op zondag.[iii] Beide dingen hebben te maken met je idee over de zondag (als rustdag).

Het gaat me nu niet in de eerste plaats om de jongeren. Wat ik me afvraag: hoe komen zij bij deze vragen? Wat hebben zij meegekregen? Hoezo is het een issue of je wel of niet iets mag kopen op zondag? Hebben wij als gemeente helder en communiceren wij helder dat het gaat in het geloof in Jezus en wat dat betekent voor je leven? Of zien wij de zondag toch een beetje een bijzondere dag, een ‘heilige’ dag? En gelden de voorschriften van het Oude Testament daar min of meer voor (rusten, niet werken, niet voor je laten werken etc.) en hebben we het daarover? Dan ben je wel een eind van het padje.

Geen onderscheid.
Kijk naar Matteüs 12. Wie Jezus is en wat hij doet. Jezus is niet gekomen om de sabbat een dagje te verplaatsen (zondag in plaats van zaterdag). Of een beetje soepeler om te gaan met Gods regels. Hij is de sabbat. Juist op die dag doet hij vaak grote wonderen (vervolg Matteüs 12, Johannes 5:1-17). Hij is je rust; de plek waar God en mens elkaar ontmoeten (tempel). Denk aan het getuigenis van … voorafgaand aan haar doop: ‘als ik naar de kerk kom voel ik me geliefd en ervaar ik rust’.[iv] Je ervaart dit omdat Jezus in ons midden is.

Jezus werd onze rust hij toen hij op de sabbat in het graf lag, gestorven aan en om onze zonden en wonden. Zo is de sabbat vervuld. In dat graf, ja op Golgota al, begon een nieuwe ‘dag’.[v] Een nieuwe schepping (Galaten 6:15). Daarom gaat het blijkbaar bij het vierde gebod.

En de zondag dan? Is dat een heilige dag? Nee. Als Jezus sterft scheurt het voorhangsel naar het allerheiligste. Een mens staat voor de heilige God – door Jezus. En zoals er in Jezus geen sprake is van Jood of Griek, man of vrouw (Galaten 3:28) zo is er ook geen sprake van een ‘bijzondere dag’ (zondag) en de rest van de (‘gewone’) dagen. Er is geen onderscheid meer. Wat er gebeurd is, gaat eindeloos verder. De zon, de Zoon, is gaan stralen. Het tijdperk van het geloof is begonnen (Galaten). Het gaat om het leven in zijn licht.

Het gebod van de sabbat komt niet meer terug in het Nieuwe Testament. Paulus waarschuwt zelfs voor het doen alsof er heilige dagen zijn, menselijke wetten en regels die je van alles en nog wat voorschrijven (Galaten 4:10, Kolossenzen 2:16-23). ‘De zondag’. Het klinkt vroom. Maar zo zet je een paar stappen terug in Gods genadetijd. Denken in termen van heilige, speciale dagen doet het Nieuwe Testament niet. Een van onze belijdenisgeschriften legt het vierde gebod zo uit:

• je komt samen om God publiek aan te roepen en de sacramenten te gebruiken
• je zorgt voor geloofsopvoeding (scholen) en voor de armen (collecte)
• je laat ‘de eeuwige sabbat’ in je leven beginnen door de Geest in jou te laten werken (zie Catechismus Zondag 38).

Matteüs 12 geeft een nieuwe orde. Door Jezus’ bevrijdende radicaliteit. Door wie hij is. Het zit niet in een dag en in wat jij daarin wel of niet doet. Jezus is heilig. Zijn Geest heiligt jou. Hij is Heer van de sabbat. Heer van elke dag en van ieder leven. Heer van de (nieuwe) schepping. Bruidegom van zijn bruid. Koning van het koninkrijk. Schepper van de (nieuwe) hemel en aarde. Kosmische Heer die alles vernieuwt. Jouw held en Heer. Verlosser en nieuwmaker van je leven.

3         Jezus volgen in iedere tijd.
Gemeente, een van de aanleidingen om bij Matteüs 12 stil te staan is onze discussie over de middagdienst. Breder: de plek die de zondag bij ons inneemt. Wat is dit een belangrijk gesprek. Het gaat immers over de vraag hoe je de Heer dient.

Ontwikkeling.
Ik zie het zo. Jullie, gemeente, hebben een ontwikkeling doorgemaakt waarin de zondag een minder belangrijke plek inneemt (het duidelijkst in een heel sterk dalend bezoek van de middagdiensten). Tegelijk is er meer aandacht gekomen voor de vraag wat het betekent om in je leven van elke dag Jezus te volgen. Denk aan getuigenissen die jullie geven in de erediensten. Aan aandacht voor duurzaamheid. Themazondagen over christen-zijn op je werk. Het openzetten van de kerk door-de-week voor koffie en ontmoeting (Pauze+). Het stimuleren van jong (jeugdgroepen) en oud voor de inzet voor de mensen om je heen, of dat nou meedoen aan Present is bij een klus, het Diaconaal Aandachtscentrum bezoeken, taalles geven of vrijwilliger zijn bij het hospice en zoveel meer. Hierin blinken jullie uit. En we hebben het er samen regelmatig over. Mooi en bemoedigend om te zien.

Vanuit de Bijbel is te zeggen dat zo in het leven staan datgene is waar het bij de sabbat om gaat. Dat je meekijkt met Gods ogen naar zijn wereld (Jesaja 58). Sabbatslied Psalm 92 gaat niet over rusten als uitslapen, op de bank zitten of lekker koffie drinken met je gezin/vrienden maar om recht doen. Gods goede leven leven. Het leven dat Jezus is en geeft (Matteüs 12).

Andere samenleving.
Ik zie de ontwikkeling die jullie doormaken als een ontwikkeling die past bij onze tijd. Ga maar na. Jezus zegt dat wij het zout van de aarde zijn (Matteüs 5:13). Dat wil zeggen dat je met zijn goede leven smaak geeft aan de wereld.

Hoe ben je dat? Tot eind jaren zestig van de vorige eeuw was Nederland christelijk en kerkelijk – en dat was al eeuwen zo. Dan vul je je christen zijn in o.a. met de nadruk op de zondag en de kerkdiensten als zichtbaar teken van je christelijkheid. Kritischer gesteld: Nederlandse protestanten deden alsof zij Gods uitverkoren volk waren en deden daarom knippen-plakken van het vierde gebod van de sabbat om dat toe te passen op de Hollandse samenleving. [vi] Maar wij zijn de ‘vreemdelingen van ver’ (Efeze 2) aan wie het gebod van de sabbat nooit is opgelegd. We lieten ons toch ook niet besnijden?

Vandaag is onze samenleving anders en geloven de meeste mensen niet in God. Hoe ben je dan zout? Daar denken christenen al heel lang over na. Als je je concentreert op de zondag en/of de zondagse bijeenkomsten loop je het risico dat je het zout oppot. Dat het aan elkaar gaat vastplakken. Het gaat erom God te eren van betekenis te zijn voor de mensen om je heen. En de Bijbel geeft alle ruimte om dat te doen en erover na te denken hoe je dat doet.

4         Aandachtspunten bij ontwikkelingen.
Dat je je als gemeente ontwikkelt is logisch en goed. Net zo goed is het zaak te kijken wat daarin meekomt aan uitdagingen en valkuilen. Ik wil bij drie dingen stilstaan.

I  Waar het op aankomt.
Allereerst gaat dat om het zien waar het op aan komt en daar leiding aan geven.

Toen na Corona (helemaal) duidelijk werd dat de middagdienst structureel veel minder bezocht werd hebben we gemeente-breed met elkaar gesproken over de zondag en de erediensten. Goed dat dat is gebeurd. Maar vervolgens nemen we een besluit waarin de kool en de geit wordt gespaard. We gaan er niet voor, halen er iets van af maar schaffen ook niet helemaal af. We nemen een politiek besluit. Nu kan kerkpolitiek nodig zijn. Maar alleen als je helder duidt waar het geestelijk gezien op aankomt. Juist in onze tijd waarin de meeste mensen niet geloven is het belangrijk om de radicaliteit van Matteüs 12 te leven. In je keuzes steeds te bedenken: hoe volgen we Jezus en hoe laten we dat zien? Wat er volgens mij bij ons gebeurt is dat we ermee verlegen zijn dat een bestaande structuur niet meer werkt. En dan kijken we elkaar aan, praten over bekende standpunten en schuifelen vervolgens in een trager tempo verder.

Dat we geen keuze maken heeft nadelen. Dat zie je op het eerste gezicht misschien niet maar ze zijn er wel. Twee voorbeelden. Denk aan de plek van de geloofsbelijdenis. Hoe vaak belijden we ons geloof als hele gemeente (‘wij geloven’, Nicea)? ‘Vroeger’ deden we dit ’s middags maar je kunt nu niet zeggen dat ‘de gemeente’ ’s middags samenkomt. Zo verschraalt ons geloof – en je merkt het haast niet. Hetzelfde geldt voor onze erediensten. Zijn die zo dat een nieuwe generatie wordt meegenomen in het laten zien wie Jezus is en wat het geloof in hem betekent? Zijn onze diensten zo dat je je vrienden mee zou nemen? Zijn er andere dingen nodig die van belang zijn voor het dienen van God? Zou het goed zijn in iedere dienst de maaltijd van de Heer te vieren? Over dit soort vragen hebben wij het niet terwijl die minstens even belangrijk – zo niet belangrijker – zijn als de vraag of je wel of geen tweede dienst hebt. We hebben het er niet over omdat we min of meer verder gaan zoals we gewend zijn maar je steekt wel je kop in het zand.

Volgens mij houden we een ‘oud jasje’ aan en verstellen die een beetje terwijl we hard toe zijn aan een nieuwe jas – en ook alles in huis hebben om die nieuwe jas te dragen. Wat ik me afvraag is: wat houdt ons tegen? Waar wachten we op?

II  Op een nieuwe manier geloven.
Er verandert veel in de maatschappij en in de kerk. De een vindt dat prima en mooi en een ander kan er niet mee leven. Voor de kerk betekent dit dat sommigen vervreemding ervaren. Is dit mijn kerk nog? Nu is (het denken over) de zondag ook nog veranderd. Waar is iedereen bij de tweede dienst? Blijft die bestaan?

Nu is dit een veelomvattend punt. We hebben hier uitgebreid bij stilgestaan in ons jaarthema ‘Eenheid en diversiteit’.[vii] Het is belangrijk om gevoelens te (blijven) benoemen. Je zou er ook aan kunnen denken hier nog eens een speciale dienst aan te wijden om dit alles bij God neer te leggen. Ik wil jullie uitnodigen als dit wat oproept. Beter blijven we er niet zelf mee zitten.

Ik wil vanmorgen ook iets anders zeggen. Je kent het woord ‘stondpunt’ ongetwijfeld. Dat is je standpunt van vroeger. En daarvan hebben we nogal wat. En daar komen er, denk ik, nog heel wat meer van. Is dat erg? Daarvan heb je er in je eigen leven toch ook meer dan genoeg (ander automerk of wat je graag eet)? Een kerk zal ook anders gaan denken en leven. Als het geloof maar gelijk blijft (Nicea). Hoe ik het zie is zo: ………. (bedoeld voor de gemeente). Hiermee omgaan is een verantwoordelijkheid voor ons allemaal.

Ik zeg er vanmorgen iets bij. Word niet als de oudste zoon uit Jezus’ gelijkenis van de verloren zoon (Lukas 15). De oudste zoon was altijd bij zijn vader. Hij hield zich aan elke rustdag. Sloeg nooit een dienst over. Wist precies hoe het hoorde en ging. Maar toen zijn vader zijn vaderhart liet zien liep hij weg. Dat is het shockerende van de gelijkenis.

We zongen net Psalm 43. De vreugde zit niet in de omstandigheden of wat je vindt van iets. De vreugde zit in God. Zou het kunnen dat het voor jou nodig is om het evangelie op een andere manier te leren kennen? Dan moet je door een zure appel heen. Loslaten van het vertrouwde. Een lastige tijd. Maar het kan ook het begin zijn van iets nieuws. Dat je anders in het (geloofs)leven komt te staan.

III  Vernieuwde toewijding.
Als laatste aandachtspunt de vraag of je scherp hebt wat Gods rust en vrijheid (sabbat) betekenen. Ik heb wel eens het idee dat wij (onze kerken) ons afzetten, (on)bewust, tegen het verleden – ook voor wat betreft de zondag en de kerkdiensten. Toen ging je naar de kerk. Twee keer. Dat was geen discussie. Je hield je aan ‘de zondag’.

Hoe anders is dat nu. Je gaat op vakantie en reist op zondag (rustig in de ochtend en goedkoop). Op tijd opstaan doe je door de week al genoeg – en dan ook nog op zondag; waar staat het in de Bijbel dat dat moet? Je hebt echt wel wat met God maar de kerk(dienst) heb je niet nodig. En voor die bepaalde klus is het wel handig om die op zondag te doen. En het kan toch allemaal? We zijn toch niet meer zo streng als vroeger? Je bepaalt het zelf toch? We laten ieder in zijn/haar eigen waarde? Als het voor jou zo is; prima. Doe wat bij je past.

Volgens mij zijn we aan het puberen. Voor zover je het nodig hebt om los te komen van bepaalde dingen die je als negatief hebt ervaren kan daar begrip voor worden opgebracht. Ik zeg er vanmorgen ook iets bij. Word niet als de jongste zoon uit Jezus’ gelijkenis van de verloren zoon. Die was bij zijn vader. Hij had alles wat hij nodig had maar voelde dat als beknellend. Hij zag niet in dat dat leven en die ordening goed voor hem was. Vrijheid zocht hij. Maar hij verzoop erin. Het had heel wat voeten in de aarde voordat hij zich begon af te vragen wat hij nou eigenlijk aan het doen was. Wil jij die weg ook afleggen in jouw leven? Zie je ook in onze prestatiemaatschappij met zoveel mensen die burn-out raken niet in dat Gods rustregel een goede regel is?

Het punt is: vrijheid betekent in de Bijbel altijd dat je voor een bepaald doel bent bevrijd (Galaten 5:13). Dat geldt ook voor de christelijke samenkomst. In het ‘tijdperk van het geloof’, Gods nieuwe dag die in Jezus begon, zie je dat christenen samenkomen ‘op de eerste dag van de week’ (Handelingen 20:7). Spontaan wordt voor dat moment gekozen vanwege Jezus’ opstanding (Marcus 16:9). Je gaat in het licht van de Zoon staan net zoals je in de lente blij bent met de zon. Ergens anders in de Bijbel klinkt de opdracht om samen te komen (Hebreeën 10:25).[viii] Het woord dat daar gebruikt wordt doet denken aan een oefening. Zoals een brandoefening je leert wat te doen als de nood aan de man is, zo is de christelijke samenkomst. Op een dag komt Jezus en begint de grote samenkomst. Ben je daar klaar voor? Elke zondagse eredienst staat in dat teken. Het gaat er niet om wat jij chill vindt of wat jou wel of niet uitkomt. De samenkomst herinnert jou eraan dat God een plan heeft met zijn wereld en met jou. En dat Hij dat plan zal voltooien op Jezus’ dag.

Heb jij vernieuwing in je toewijding nodig? Vastberadenheid? Bekering? Bid de Geest erom. Een samenleving die Jezus niet kent heeft zulke mensen nodig.

5         Delen in Gods geheim.
Ik rond de preek af. Ik begon met rabbi Neusner die in gesprek gaat met zijn collega-rabbi Jezus van Nazaret. Wat Jezus doet is ongehoord. Hij is de sabbat(srust) en de tempel. Neusner vraagt zich zelfs af welke M/meester de discipelen dienen als ze bij Jezus horen. Door zo scherp in gesprek te gaan zie je waar het om gaat. Het gaat om meer dan de sabbat. Om meer dan de tempel. Het geheim van dit stukje is Jezus’ intieme gebed tot en gesprek met zijn Vader:

Alles is mij toevertrouwd door mijn Vader. Niemand kent de Zoon behalve de Vader, en niemand kent de Vader behalve de Zoon, en iedereen aan wie de Zoon het wil openbaren
(Matteüs 11:27).

Dit is het goddelijk geheim. God die zich laat kennen in Jezus.[ix] En Jezus nodig uit: kom naar mij met je lasten – ik geef rust. Jezus is je zondag en maandag. Je weekend en je week. Je leven en sterven. Heer je die redt en vernieuwt.

Leef met hem, gemeente, en leef zo tot een zegen voor de mensen die God op je pad plaatst.

==========================================

Zie Vrijheid is niet te koop (2018). Hagepreek bij Viering en Herdenking Eerste Vrije Statenvergadering te Dordrecht 1572.

[i] Zie Jacob Neusner. A rabbi talks with Jesus. McGill-Queen’s University Press, 2000 (verbeterde uitgave van het gelijknamige boek uit 1993).
[ii] Zie De werkelijke betekenis van de schepping. Themadienst over de zondag (2017).
[iii] De tweede kerkdienst. Ofwel; hoe ben je vandaag christen? Themadienst over leven met Jezus.
[iv] Zie preek Een nieuw begin in Jezus’ naam. Preek slot Matteüs 28 bij bediening heilige doop.
[v] Zie preek Goede Vrijdag over Ezechiël 37 en Matteüs 27.
[vi] Zie deel van de probleemanalyse (oa. Synode Dordrecht 17^de eeuw) in Vrijheid is niet te koop (2018). Hagepreek bij Viering en Herdenking Eerste Vrije Statenvergadering te Dordrecht.
[vii] Zie bijvoorbeeld inleidende preek Wat is de roeping voor onze gemeente?  
[viii] Zie Blijf naar de kerk komen. Preek Hebreeën 10:25.
[ix] Over het trinitarische karakter van Matteüs zie korte inleiding prekenserie Matteüs.

Liturgie

Welkom

Votum GK
Groet
Amen GK

DNP Psalm 92: 1 en 5 Goed is het U te danken (lied voor de sabbat)

Gods geboden (Exodus 20)
GK Psalm 43:3 en 4 O, Here God, kom mij bevrijden

Gebed

Kinderen naar voren
Hemelhoog 125 Als je veel van iemand houdt
Kinderkring

Jesaja 58:13 en 14 Wanneer je je voeten rust gunt…
Matteüs 11:25-12:8 In die tijd zei Jezus ook….
Opw. 717 Stil mijn ziel

Verkondiging 
Opw. 347 Ik geloof 

Dankgebed en voorbede 

Collecte en
Kinderen komen terug

Wij blijven geloven (o.a. Hemelhoog 367), alle coupletten

Zegen
Amen (gezongen)

Verdere ontmoeting 

===== einde =====