Goede Vrijdag vanuit Ezechiël 37 en Matteüs 27. Ezechiël 37 is een bekend hoofdstuk uit dat profetenboek. Het gaat over het zogenaamde dorre beenderendal. Vaak wordt het hoofdstuk in verband gebracht met Pasen (opstanding). Maar Ezechiël 37 leert ons geduld te hebben, bij de les te blijven. Op drie manieren gaat dit hoofdstuk over de gekruisigde Jezus. In de preektekst is een kunstwerk van de Zwolse kunstenaar Gootjes opgenomen; KNOWN. Voorbeeldliturgie staat onderaan de preektekst.

De preek is te beluisteren als podcast.

Gemeente van de Heer

1         Verkondig Jezus’ dood.
Goede Vrijdag is, samen met Pasen, het christelijke feest bij uitstek (1 Korintiërs 15:3 en 4). In kerken is de gewoonte ontstaan om op of rond Goede Vrijdag samen te komen en dan vooral stil te zijn. Een lied te zingen of te horen. Muziek te maken. Eventueel avondmaal te vieren (Witte Donderdag). Maar met name te zwijgen. Soms wordt gezegd dat er op Goede Vrijdag beter niet gepreekt wordt. Nu zet iedere tijd eigen accenten en dat is prima. Maar deze ontwikkeling is geen goede ontwikkeling.[i]

Alleen de gekruisigde Jezus.
De apostel Paulus zegt dat hij het over niets en niemand anders wil hebben dan over de gekruisigde Jezus (1 Korintiërs 2:2). Hoe zouden we uitgerekend op Goede Vrijdag onze mond kunnen houden!? Als we vandaag geen woorden vinden voor dit tegelijk vreselijke en bevrijdende gebeuren, hebben we die woorden dan volgende week wel?

Of zit het dieper? Hebben we moeite met de manier waarop en laat onze stilte onze verlegenheid zien? Want ja; een bloedig kruis. Een offer. Een gewelddadige dood. Voor je het weet maak je verkeerde associaties en kom je uit bij heikele thema’s als God en geweld of wordt God zelfs een kwade God die bloed wil zien.[ii] Maar God is niet ‘kwaad’; Hij is recht(vaardig, gezang 177 Liedboek voor Kerken). Dat is een wereld van verschil. En Jezus is Gods geliefde zoon – zo hoorden we (Matteüs 17).[iii] En ‘omdat hij van ons hield met heel zijn hart, is hij gegaan langs de Via Dolorosa’ (Sela).

Laten we ver weg blijven bij alle karikaturen die onze cultuur en vooral ons eigen hart ons opdringen.

Zoals de Schriften zeggen.
Laten we vooral luisteren. Paulus zegt dat ‘Jezus is gestorven voor onze zonden zoals in de Schriften staat’ (1 Korintiërs 15:3). Met name evangelist Matteüs laat zien hoe Jezus de vervulling is van al Gods werk en beloften. Matteüs schrijft voor gelovigen die de Schrift goed kennen. We luisteren vandaag naar een stukje uit die Schriften. We luisteren naar een hoofdstuk uit het boek Ezechiël. Hoofdstuk 37 over het dorre beenderendal is misschien wel het bekendste hoofdstuk uit dat boek. (We waren daar gebleven nadat het de vorige keer over de vernieuwing door de Heilige Geest ging (Ezechiël 36).[iv])

Meestal wordt Ezechiël 37 gelezen op of na Pasen. Want gaat het niet over de opstanding van de doden? Maar ga niet te snel, gemeente. Niet te snel die jubel van Pasen. Ezechiël 37 geeft allereerst zicht op Goede Vrijdag. Ik werk dat hieronder op drie manieren uit. Ik combineer daarin wat we zowel in Ezechiël als in Matteüs ontdekt hebben.

Laat Jezus vandaag stralen – al is dat in het duister waarin hij hangt aan het vloekhout. Met Ezechiël realiseren we ons dat de HEER der heerlijkheid (Ezechiël 1) is gekruisigd (1 Korintiërs 2:8).[v]

2         Golgota is vloek- en schandpaal.
Ezechiël wordt door Gods hand/Geest gegrepen (Ezechiël 37:1). Eerder gebeurde dat ook (Ezechiël 3:12 en hoofdstuk 8).[vi] Dat waren toen indrukwekkende en moeitevolle ervaringen. Ezechiël heeft vast bedacht: wat staat me nu te wachten? En het is inderdaad niet niks. Ezechiël ziet een dal vol doodsbeenderen. Helemaal uitgedroogd. Gruwelijk. Alle leven is weg. Ezechiël is priester en mag daarom geen lijken aanraken. Maar God drukt hem met zijn neus op de feiten. God laat Ezechiël van alle kanten naar die botten kijken. Die doosbeenderen zijn een afbeelding van Gods volk. Dat volk heeft geen hoop en geen leven meer (Ezechiël 37:11). Ze liggen als het ware in een graf (Ezechiël 37:12). Daarmee wordt de ballingschap bedoeld. Ieder die in een crisis terecht komt, kan zich in meer of mindere mate dit hopeloze beeld herkennen (Psalm 88).[vii]

Ultieme straf en vernedering.
Wat je moet weten om dit visioen te duiden is het volgende. Dat een dode niet begraven wordt maar open en bloot blijft liggen is een ultieme vernedering en straf. Je krijgt niet eens een fatsoenlijke begrafenis. Je bent een prooi voor aaseters. Het is de uiterste straf waarvoor God had gewaarschuwd (Deuteronomium 28:26, Jeremia 34:20). In dit visioen laat God zien trouw te zijn; in zegen én vloek.[viii] Heel Gods volk ligt daar, symbolisch, volstrekt kansloos en voor iedereen zichtbaar af te gaan. Deze straf is even erg – erger nog – dan de straf waarin iemand aan een paal werd gehangen. Op een gehangene rustte Gods vloek maar zo’n iemand werd tenminste nog begraven (Deuteronomium 21:22 en 23). Ezechiel 37 laat zien dat God zijn volk tot het uiterste vervloekt. De ellende is dat Gód hen dit vanwege hun zonde aandoet. Er is geen ontkomen aan.

Jezus vervult de doodsbeenderen.
Kijk we zo naar Golgota, gemeente. Jezus is de gehangene zegt Matteüs. In zijn tijd was dat de meest vernederende (slaven)dood. Publiek zichtbaar hing je voor paal. Iedereen lacht je uit (aasgieren en lijkenpikkers). Gods vloek rust op je.

Jezus neemt Psalm 22 op de lippen (Matteüs 27:46).[ix] In dat lied staat:

Mijn gebeente valt uiteen…
mijn kracht is droog…
U legt mij neer in het stof van de dood     
(Psalm 22:15 en 16).

Verdroogd. Dood. Dat is Ezechiël 37. Zie je wat Golgota is? Jezus loopt het pad van de zonde van Gods volk en Gods (verbonds)vloek daarover helemaal uit (Galaten 3:10). Jezus is dat lijk van Psalm 22. Ezechiël ziet Jezus’ doodsbeenderen (1 Petrus 1:11). Jezus komt in het graf van de ballingschap (Ezechiël 37:11); Jezus hoort niet meer bij God en mensen. God heeft hem die de zonde niet kende tot zonde gemaakt (2 Korintiërs 5:21).

En zo is het evangelie, gemeente. ‘De geliefde zoon’ wilde tot vloek gemaakt worden. Hij wilde zijn bloed vergieten tot vergeving van zonden (Matteüs 26:28). Want – dat zegt Ezechiël steeds – alleen GOD ZELF kan redding brengen.[x] Dat gebeurt op Goede Vrijdag. God draagt in zijn geliefde zoon het oordeel over de zonde zelf.

3         Jezus is ‘de dag van de HEER’.
Het tweede ontdekken we als we Ezechiël 37:7 beter vertalen. De Statenvertaling is al beter dan de Nieuwe Bijbelvertaling (‘en ziet een beroering!’). Maar als Ezechiël in Gods naam gaat profeteren tegen de doodsbeenderen staat er dat

er een aardbeving plaatsvindt[xi]
(Ezechiël 37:7).

Dit verwijst naar ‘De dag van de HEER’ (Ezechiël 7). Dat is een dag waarop de mensen het ‘in hun broek doen’ van angst, sidderen en beven (Ezechiël 7:17 en 18) en toch is het ook een dag van hoop (Ezechiël 34).[xii] Hoe bijzonder is die combinatie.

Het is begonnen.
Gemeente, kijken we ook op deze manier naar Golgota. Matteüs noteert de aardbeving (Matteüs 27:51) van Ezechiël (37:7). Matteüs noteert tot tweemaal toe dat Jezus het uitschreeuwt (Matteüs 27:46 en 50). Dit is pure doodsangst (Psalm 22, Ezechiël 7:17). Maak van Jezus geen karikatuur, gemeente. Gods zoon werd een mens van vlees en bloed. Een die de dood als straf op de zonde smaakte en daarin smeekte om redding (Hebreeën 5).[xiii] Jezus beeft in lijf en ziel (Ezechiël 7). In Getsemane sterft Jezus al bijna van angst en desoriëntatie.[xiv] Jezus begeeft het en kan zich niet meer in leven houden (Psalm 22:30).

Zie je, gemeente? De dag van de HEER (Ezechiël 7 en 37:7) is begonnen. Daar, op Golgota. De dag van de HEER is geen datum. Die dag krijgt een gezicht. Het is Jezus en die gekruisigd. Hij gaat ten onder.

En zo is er juist hoop. Voor ieder die lijdt. Wie smacht naar leven. Wie in de crisis zit. Wie naar het graf moet. Jezus gaat je voor. Hij liep het pad ten volle uit. Tot daar en verder – waar wij helemaal niet eens zouden kunnen komen. Wij hebben geen flauw idee wat Jezus in Getsemane en op Golgota droeg. Dat zeg ik niet om jouw/uw lijden te relativeren. Maar om een schamele poging te doen in de buurt van Jezus’ lijden te komen. In de tijd van de Reformatie legt men ‘neergedaald in de hel’ (geloofsbelijdenis) uit als dit lijden.[xv]

4         De dood onttroond.
Tot slot Ezechiëls profetie tot de doodsbeenderen om uit het graf op te staan (Ezechiël 37:7). Te makkelijk wordt gedacht dat dit over Pasen gaat. We moeten eerst bij de les blijven. Als de doodsbeenderen en de aardbeving over Golgota gaan, moeten we ‘de opstanding’ allereerst daar zoeken.

Heiligen staan op.
Matteüs noteert hoe Ezechiëls profetie over de opstanding vervuld wordt. Als Jezus sterft beeft de aarde en gaan de graven open en staan gestorven heiligen op (Matteüs 27:52)! Het is begonnen. De opstanding van de doden. Net als bij de ‘dag van de HEER’ geldt ook voor de opstanding dat dat niet gaat over een datum. Opstanding krijgt een gezicht. Jezus is de opstanding en het leven (Johannes 11:25).

Maar let op! De weer levende heiligen moeten wachten. Opvallend. Pas na Jezus’ opstanding mogen de levend gemaakte heiligen uit hun graf komen (Matteüs 27:53). Jezus is immers de eerstgeborene van de doden (Openbaring 1:5). Wachten dus, al tot leven gewekte heiligen. Wacht op je koning. Wachten dus, gemeente. Het is nog geen Pasen. Eerst kijken naar je gekruisigde en te begraven Heer.

‘De sterke’ gebonden.
Wat zien we dan als we nog wachten met juichen? Weet je nog dat Jezus het had over de anti-kracht, de Satan die steeds roet in het eten gooit (Matteüs 12:22-37)?[xvi] Jezus zegt dat hij gekomen is om die ‘sterke’ te binden. Dat gebeurt op Golgota. Jezus is in het dodenrijk (Psalm 22, Ezechiël 37) terecht gekomen. Niet omdat hij zwak is. Hij is daar gekomen vanwege onze zonden. In dat rijk van duisternis bindt en onttroont Jezus ‘de sterke’, Satan en de dood. De tot leven gewekte heiligen (Matteüs 27:52) laten dat zien. Zij zijn het levende bewijs dat de dood, grommend van ellende, zijn prooi moet laten gaan. Jezus is Heer.

In de vroege kerk bedoelde men dit met ‘neergedaald in de hel’ (apostolische geloofsbelijdenis).[xvii] Het rijk van zonde gaat eraan. Het is als de toren van Saurons Barad-dûr (In de ban van de ring) die begint in te storten.[xviii] Er is geen houden meer aan. Nog even en de dood wordt verzwolgen (1 Korintiërs 15:54).

5         Alleen GOD WEET.
Gemeente, op deze drie manieren geeft Ezechiël 37 ons te verstaan wat Golgota betekent.

Ik ben geneigd de kern van dat hoofdstuk te zien in vers 3. God vraagt aan Ezechiël of de doodsbeenderen weer tot leven kunnen komen. Wat een vraag. Kan het goed komen met Gods volk. Met jou en mij, in moeite, zorgen en crisis; als de dood komt? Wat voor goeds kan er komen van Nazaret (Johannes 1:46)? Wat schiet je op met een gekruisigde messias Jezus?

Ezechiël geeft een schitterend antwoord. Hij legt het probleem, zogezegd, bij God neer: HEER, mijn God, dat weet U alleen. Ezechiël weet als geen ander dat goedkope praatjes niet helpen. Denk hier ook aan Golgota. De discipelen en de vrouwen rond Jezus hadden alle hoop verloren (Lucas 24:13-35). Kan dit vloekhout ook maar tot iets leiden? Wanhoop en zinloosheid beheersen de harten van de volgelingen.

God weet het. De Zwolse kunstenaar Jan Pieter Gootjes maakte dit kunstwerk over Ezechiël 37:

Honderdvierenveertig doodsbeenderen. Afgebrande Jakobsladders (Genesis 28). Hier is geen leven meer (mogelijk). Geen hoop. Alleen dood. De titel van het kunstwerk verwijst naar Ezechiël 37:3. KNOWN. Gekend. LOODzwaar is Gods kennen (kunstwerk). GOD WEET of het goedkomt. Of er hoop is. Waar Golgota op uitloopt. Of het graf van de gekruisigde Jezus open zal bloeien. Het ligt buiten ons bereik.

Erken, belijd Jezus!
We krijgen wel een signaal. Van een buitenstaander, een ‘heiden’ nog wel. (Weer een buitenstaander, cf. Matteüs 15).[xix] De centurio die aan de voet van het kruis staat is zo onder de indruk dat hij belijdt waar het op neerkomt: dit was werkelijk Gods zoon (Matteüs 27:54)! Hoe loopt het met die zoon af? Is dit de zoveelste godenzoon, redder of held die het loodje legt?

GOD WEET het. Wij moeten wachten. Net als die tot leven gewekte heiligen.

Stil, mijn ziel, wees stil.
En wees niet bang
Voor de onzekerheid van morgen.

Vandaag belijden we onze zonde en schuld. We zien op naar onze gekruisigde koning. We moeten hem laten gaan. Alleen HIJ WEET hoe dit verder gaat.[xx] Zijn lijk hoeft niet te blijven hangen zoals de botten bij Ezechiël die op het veld lagen. Jezus heeft zijn ‘lijkpikkers’ al gehad. Jezus wordt begraven.

Stil, mijn ziel, wees stil
En dwaal niet af
Dwars door het dal zal Hij je leiden

Vertrouw je eraan toe dat de Heer alles weet.

Stil, mijn ziel, wees stil
wacht, wacht op de Heer
de zwartste nacht
verdwijnt wanneer het daglicht doorbreekt

Breng hulde aan je gekruisigde koning.

---

Zie KNOWN. Inleiding op een prekenserie over Ezechiël. En zie Trouw, wijsheid en macht van de Drie-ene God. Inleiding prekenserie Matteüs (2019-2021).

[i] Rutledge bespreekt deze ontwikkeling aan het begin van haar boek The crucifixion (2015). Als we het niet over Golgota hebben op Goede Vrijdag heeft dat gevolgen voor al die andere keren dat het evangelie klinkt (en andersom). Staat de gekruisigde Jezus eigenlijk wel centraal? Rutledge laat zien wat Jezus’ kruisdood betekent. Als je tijd over hebt (meer dan 600 bladzijden) en beschikt over enige theologische kennis en het vermogen om geduldig te lezen; aanschaffen en lezen dat boek. Zie anders voetnoot iii hieronder.
[ii] Zie Christen-populisme helpt niet. Spreken over Gods oordeel anno nu (blogpost 2016). En zie Waarom spreken we van Goede Vrijdag? Preek uit de Marcus-serie.
[iii] Zie Hoe Jezus hoop geeft. Preek Matteüs 17:1-8. In de cursus De God die ik niet begrijp ging het uitvoerig over de betekenis van Jezus’ dood. Het boek van Chr. Wright is korter en toegankelijker dan dat van Rutledge (zie hierboven).
[iv] Zie Hoe de Geest ons leven vernieuwt. Preek Ezechiël 36.
[v] Zie Hoe indrukwekkend is God. Preek Ezechiël 1. En zie KNOWN. Inleiding preken over Ezechiël.
[vi] Zie preek hoofdstuk 3 & 4 en preek hoofdstuk 8.
[vii] Mijn enige vriend is de duisternis. Preek Psalm 88.
[viii] Zie Hoe God trouw is in vloek en zegen. Preek Ezechiël 20:25 en 26.
[ix] Zie Preek Psalm 22.
[x] Zie bijvoorbeeld preek Ezechiël 11 en preek Ezechiël 34.
[xi] ‘There was a noise, in fact an earthquake (Hummel). In textual notes zegt Hummel dat dit woord meestal naar een aardbeving verwijst (Amos 1:1, cf. Ezechiël 38:19). De Bijbel in Gewone Taal vertaalt behoorlijk rampzalig: ‘een zacht geluid’. Zie ook het volgende punt in de preek: Matteüs noteert zowel de aardbeving als de opstanding van gestorven heiligen.
[xii] Zo ontstaat er een indrukwekkende lijn. De dag vol onheil (zie preek Ezechiël 7), blijkt ook hoop mee te brengen (zie preek Ezechiël 34); hoop die in hoofdstuk 37 leidt tot de opstanding! Zie het verdere van de preek.
[xiii] Zie preek Hebreeën 5.
[xiv] Zie Hij geeft het zijn beminden in de slaap. Preek over Getsemane.
[xv] Zie Opgewekt door de Geest. Preek 1 Petrus 3:18b. Zie verderop in de preek voor een andere uitleg van dit geloofsartikel.
[xvi] Zie Jezus blijkt de allersterkste te zijn. Preek Matteüs 12. Later duikt Satan op net na de belijdenis van Petrus. Zie Is Jezus een influencer?
[xvii] Zie Opgewekt door de Geest. Preek 1 Petrus 3.
[xviii] Zie hier voor de uitleg van dat deel van Tolkiens werk.
[xix] Zie Preek Matteüs 15 waarin een Kanaänitische vrouw een gedurfd geloof etaleert.
[xx] Zie ook het (niet) weten van Jezus in Marcus 13 (de zoon weet het tijdstip niet). Zie preek Marcus 13, het slot van de preek.

Voorbeeldliturgie

Liturgie gaat zonder nadere aanwijzingen (stilte)

Votum en groet
Psalm 31:2 en 3 GK Wees mij een schuilplaats in gevaren
Gebed

Liedboek voor kerken (1973) 177: 1, 2 en 3 Leer mij, o Heer
Lezen Ezechiël 37:1-14
Liedboek voor kerken (1973) 177: 4, 5 en 6 God is rechtvaardig
Lezen Matteüs 27:33-37 en 45-54
Via Dolorosa (solo, piano en zang) https://www.sela.nl/liederen/70/via-dolorosa.html

Verkondiging van het evangelie Alleen God weet of er hoop is.
LB 575 (LvdK 182): 5 en 6 Koning tot een spot getekend

Apostolische Geloofsbelijdenis
GK 123: 3 Gods oordeel heeft hij (ipv uitgesproken artikel over Jezus’ lijden en sterven)
Gebed

Opwekking 717 Stil, mijn ziel, wees stil https://dagelijksebroodkruimels.nl/opwekking-717/
zegen