Themadienst over zondagsrust, voorbereid door jongerenvereniging JOB. Wat betekent Jezus’ omgang met de sabbat voor ons? Voorbeeldliturgie onderaan de preektekst.

Brood vergeten…
Je zit als jongerenvereniging JOB met elkaar in de soos. Je wilt, zoals gebruikelijk, beginnen met de maaltijd. Maar een paar jongeren hebben hun broodjes niet mee. Op 100 meter afstand staat gelukkig een Subway. Die is open op zondag. Handig toch? Probleem opgelost. Behalve, natuurlijk, dat je teveel calorieën binnenkrijgt. Of is het juist niet handig dat die Subway open is? Was die niet open dan had je met elkaar je eten moeten delen. En nu heb je ineens een gesprek: is het wel goed om op zondag naar die winkel te gaan? Is zondagsrust niet genieten van rust die God je geeft en niet meedoen aan de 24u-economie van vandaag? Wat betekent de rustdag eigenlijk?

In de voorbereiding voor deze dienst hebben jullie dit voorbeeld gegeven. Sommigen kregen mee dat zondagsrust betekent dat je op die dag niet shopt/koopt. Ik denk dat velen van ons dat hebben meegekregen. Anderen kijken er blijkbaar anders tegenaan: brood vergeten; geen nood want de winkel is om de hoek. Het zou me niet verbazen als de meerderheid in onze gemeente er (inmiddels) zo instaat. Wat doe je als de een dit vindt en de ander dat? Je moet iets besluiten. En je wilt iets eten Hoe gaat zo’n gesprek? Op grond waarvan besluit je het ene wel of niet te doen?

En dit is maar een voorbeeld. Er zijn zoveel meer vragen. Jullie begonnen op die avond ook over drankgebruik, de plek van vrouwen in de kerk (m/v-discussie) en homoseksualiteit. Steeds is dan de vraag: wie is God? Wat heb je meegekregen? Is dat houdbaar? Wat geeft en vraagt God ons?

Jezus is Heer
Voor vandaag hebben we ons beperkt tot een onderwerp: rust die God ons geeft. Ik ben eigenlijk wel benieuwd. Verwachten jullie dat ik vandaag het antwoord ga geven; dit mag wel, dat mag niet? Of verwacht je dat we samen kunnen spreken over God en het leven met Hem? Of hoop je vooral dat we in de gemeente van de Heer open kunnen spreken; zonder dat we elkaar gelijk verketteren?

Als we de Bijbel lezen over de rustdag, is Matteüs 11 en 12 prachtig. Daar gaat het over het vierde gebod; gedenkt de sabbatdag dat je die heiligt had God tegen zijn volk gezegd. Het in dat stukje gaat over onze Heer Jezus Christus. Hij heeft gezegd: ik ben niet gekomen om de wet en de profeten af te schaffen maar om die te vervullen (Matteüs 5:17). Om de echte betekenis daarvan te laten zien zegt de Bijbel in Gewone Taal! Die betekenis is blijkbaar dat mensen genezen worden (Matteüs 12:9-13). Want dat doet Jezus aan de lopende band op de sabbat. En de echte betekenis van die sabbat is blijkbaar dat het goede nieuws wordt gehoord. Want Jezus doet dat vaak op de sabbat (Matteüs 12:8). En Jezus laat zijn discipelen gerust werken op de sabbat. We horen vooral dit: dat Jezus zegt dat ieder naar hem moet komen (Matteüs 11:28). Hij alleen geeft rust.

Wij, christenen, kennen Christus en ontvangen en lezen ook het vierde gebod in zijn naam. Wat zou Jezus hebben gedaan op die avond bij JOB? Stel de Heer Jezus had aan de bar in de soos gezeten toen de vraag werd gesteld: zullen we een broodje halen bij de Subway? Had je die vraag ook durven stellen als Jezus erbij was geweest? Of gaat Jezus over (vergeven van) zonden en heeft dat niet zoveel te maken met jouw vragen?

Goed zicht
Er is een valkuil als wij het stukje Matteüs 11 en 12 lezen. Zeker voor ons, gereformeerden. Wij zeggen zomaar: die Farizeeën of Schriftgeleerden zijn een stelletje zeurpieten. Dat geneuzel om een paar regeltje! Daar komt wat bij. Wij, westerse mensen, houden al helemaal niet van regels. Wij willen vrij zijn. De tegenstanders van Jezus verliezen al snel al onze sympathie. Hoezo maken ze er een punt van als de leerlingen van Jezus een paar aren plukken op de sabbat (Matteüs 12:2)!?

En zo kunnen wij vervolgens omgaan met de discussie over de zondag. Al die mensen met hun eindeloze ‘dit mag niet, dat mag niet op zondag’. Stelletje Farizeeën. Gelukkig ben jij niet als die Farizeeërs (Lucas 18:11 maar dan omgekeerd). Het is moeilijk om zo’n stereotype beeld van de Farizeeën weg te krijgen. Dat beeld kan diep in je zitten. Toch is het nodig dat je van dat beeld afscheid neemt om het evangelie te leren begrijpen.

Luister om te beginnen eens goed naar Jezus. Hij zegt niet (nooit!): wat zeuren jullie over regeltjes. Natuurlijk zegt Jezus dat niet. Voor een gelovige Jood gaat het niet om ‘regeltjes’ maar om leefregels. Gods geboden die het leven mooi, goed en leefbaar maken. Lees Psalm 119 maar eens. Een jubelzang over alle superaanwijzingen van God. Alleen die regels maken je echt vrij, zo geloofde Gods volk. Zo gelooft Gods volk.

Jezus begint niet over regels of iets dergelijks. Jezus zegt iets heel anders. Hij laat de Farizeeën kijken naar hun geweldige koning David (12:3). David!? Huh? Wat heeft die met Jezus te maken? Juist ja.

Jezus laat de Farizeeën kijken naar wat priesters doen op de sabbat in de tempel (12:5). Hè? Wat heeft Jezus nou te maken met priesters en de tempel; Jezus is toch een Jood als alle andere Joden en de tempel is in de verste verte niet te bekennen als Jezus met die Farizeeën discussieert? Juist ja.

Nou wordt je warm. Nu begin je te begrijpen wat Jezus zegt in vers 6 en 8.

Jezus is meer dan de tempel.
Jezus laat de echte betekenis van de tempel zien (naar Matteüs 5:17 BGT).
Jezus is meer dan de heer/koning David.
Jezus laat de echte betekenis van het koningschap zien (Matteüs 5:17).
Jezus is meer dan de sabbat.
Kom naar mij; ik geef rust (11:28). Ik bepaal wat je mag doen op de sabbat (12:8, Bijbel in Gewone Taal).
Zo zien we wat de echte betekenis is van de sabbat.

Als je wilt begrijpen wat het punt is in Matteüs 11 en 12, moet je luisteren naar een gelovige Jood. Die vertelt hoe het toen moet hebben geklonken. Een rabbi (Jacob Neusner in het boek A rabbi talks with Jesus) zegt dat de sabbat Israël tot Gods volk maakt. Het is je identiteit. De sabbat is afgezonderd van de andere dagen. Precies zoals het volk Israël is afgezonderd van alle volken. Zo ervaar je dat je van God bent. Gods eigendom. Zo blijf je heilig. Door je op die dag te herinneren wie je bent (Deuteronomium 5:15).

Je zou de gebeurtenissen in Matteüs 11 en 12 het kunnen vergelijken met discussies die wij vandaag veel hebben. Het gaat in onze samenleving over de vraag wat Nederland is en wie de gewone Nederlander. Of Zwarte Piet bij ‘ons’ hoort of juist afgeschaft moet worden. In de Tweede Kamer is een Hollandse vlag gezet zodat iedereen weet dat wij Nederland zijn. Stel dat er dan iemand komt die zegt:

geen Pieten-discussie meer; vanaf vandaag bepaal ik welke feesten gevierd worden. De nationale vlag wordt vervangen door mijn portret. Het volkslied heet vanaf vandaag naar mij. Lever je paspoorten maar in allemaal. Nieuwe paspoorten zijn alleen geldig met mijn handtekening erop. Het parlement wordt ceremonieel want vanaf nu deel ik de lakens uit.

Wij kunnen ons zoiets niet eens voorstellen (alhoewel; opkomend populisme!). Ons land zou te klein zijn. De man of vrouw die dat waagt, mag op meer dan op dreigbrieven rekenen. Je komt aan ons!

Zoiets doet Jezus. Die doet maar op die voor Israël zo eigen dag, de sabbat. Werken. Genezen. Verkondigen. Jezus zegt heer en meester over die dag te zijn (12:8). Als de rabbi (Neusner) hoort wat Jezus allemaal doet, zegt hij: wat Jezus eigenlijk doet, is zichzelf toevoegen aan alles wat God ons geeft. Dat is mooi gezegd van die rabbi. Jezus is de echte betekenis van de sabbat (naar Matteus 5:17 Bijbel in Gewone Taal).

Jezus is de tempel (12:6);
de hogepriester (12:5);
de koning (12:3);
de geneesheer (12:13);
Gods barmhartigheid (12:7).

In al die dingen  laat Jezus de echte betekenis van rust zien (11:28). Alleen het geloof in Jezus geeft die rust. Zo verstrekkend is dit stuk uit Matteüs. Alleen zo kun je de reactie van de Farizeeën begrijpen. Ze zeggen niet dat Jezus wat beter had moeten opletten bij catechisatie. Ze willen Jezus opruimen (12:14). Weg met deze man. Precies wat wij zouden doen met iemand die aan al onze vrijheden en onze way of life komt.

In dit stukje wordt duidelijk: God is bezig om zijn goedheid en recht definitief te geven. En aan álle volken (Genesis 12:3). Geen afzondering meer. Geen afzonderlijk volk – al blijven Gods beloften aan Israël staan; geen afzonderlijke dag. Dat evangelie klinkt in Matteüs 11 en 12.

Dat bevrijdende geluid gaat verloren als jij en ik gaan discussiëren over ‘regeltjes’. Of ons gaan focussen op een dag (zondag). Christus in het midden. In het midden van JOB. In het midden van de gemeente. In het midden als we bedenken hoe we christen zijn in een samenleving die Gods rust in Jezus niet kent.

Identiteit.
Als wij bezig zijn met de rust(dag) die God ons geeft, gaat het eerst over onze identiteit. We zijn van Jezus. Hij is ons paspoort. Onze zondag en dinsdag. We zijn bevrijd van alle lasten, alle ‘moeten’. Dringt dat tot ons door? Wat kunnen christenen gebukt gaan onder allerlei plichten. Wat ‘moet’ er soms veel in de kerk. Maar God heeft van ons nieuwe mensen gemaakt.

Alles goed en wel, dominee, zeg je misschien: maar hoe zit het nu met die zondag? Hoe zit het met dat broodje bij de Subway? Je hebt gelijk. God verlost in het concrete. Dat gaat over rust. Over dagen. Orde. En Nederland is lang een christelijk land geweest, waarbij de zondag een belangrijk markeerpunt was. Voor sommige gelovigen nog steeds is.

Wie de Bijbel leest, merkt dat het vierde gebod in het Nieuwe Testament niet meer voorkomt. Dat heeft te maken met Golgota. Jezus rustte in ons zondegraf op de sabbat. Er wordt in het Nieuwe Testament zelfs gewaarschuwd tegen wettisch denken over bijzondere dagen (Kolossenzen 2:16). Christus overwon de (zonde)dood! Een nieuwe ‘dag’, een nieuw tijdperk is begonnen!

De alles doorbrekende opstanding van Jezus zet zijn volgelingen spontaan aan tot samenkomen op ‘de eerste dag van de week’ (o.a. Lucas 24:1, 13vv, Handelingen 20:7, 1 Korintiërs 16:2). Een nieuwe schepping begint.

Het vierde gebod wordt niet vervuld in een dag, maar in ‘de dag’ waar het samenzijn van de christelijke gemeente naar verwijst. Wie goed luistert ontdekt dat de gemeente van Jezus zijn spoedige terugkeer verwacht. Men kwam steeds samen (Handelingen 2). En waar het vierde gebod niet meer klinkt in het Nieuwe Testament gaat wel een ander woord klinken: blijf naar de kerk komen (Hebreeën 10:25). Die wonderlijke opdracht duidt op een soort oefening. Het is samenkomen met het oog op Jezus’ wederkomst.[i] Door de dood en opstanding van Jezus is alles anders geworden.

Zo luisteren we in de lijn van Matteüs  11  en 12. Is zondag een rustdag? Als je het alleen zo zegt doe je Golgota tekort. Goede Vrijdag geeft ons alles. Vanaf dat moment niet meer spreken van het houden van een dag (sabbat/zondag) die je leven markeert. Die grens is doorbroken. De echte betekenis (Matteus 5:17) van de sabbat is dat Jezus in het graf rustte. Daar werden al onze zonden definitief begraven. Wat een bevrijding! Is zondag een rustdag? Let op dat je dan Pasen niet tekort doet! De opstanding van Jezus geeft zoveel energie dat je je niet kunt beperken tot een dag van eredienst. Pasen betekent een nieuwe wereldorde. Pasen betekent dat God je nieuw leven geeft voor de maandagmiddag, vrijdagavond en donderdagmorgen (Catechismus Zondag 38, Romeinen 12:1).

Christus en die gekruisigd en uit het graf verrezen! Gods nieuwe ‘dag’ is begonnen voor wie gelooft. Een christen leert met Jezus te sterven. Een christen leert uit te zien naar de volmaking van al Gods beloften en werk, naar dé dag. Laat dat geloof je keuzes bepalen. Leef met Jezus.

In het licht van dat evangelie wil ik ter afsluiting van de preek kort een paar zaken aankaarten die met Gods rust te maken hebben:

Uitdaging.
Allereerst dit: let erop dat je de discussie over zondagsrust niet te groot of te ingewikkeld maakt. Als je gaat werken of studeren in Amsterdam of Utrecht of je gaat naar het buitenland dan speelt de zondagsdiscussie helemaal niet. Dan is een zondag veelal zoals een zaterdag of dinsdag.  Maar ook in onze omgeving dat meer en meer het geval; denk aan (de discussie over) de koopzondag vóór eerste Kerstdag. Wie in Dordt op zondag een rondje door de stad loopt, ziet niet een stad zoals zaterdag maar heel veel maakt het niet uit. Zet dat je geloof onder druk? Dan kom je er misschien achter dat je wellicht iets teveel bezig bent geweest met bepaalde vormen van geloof. Dat zegt dan vooral iets van jezelf en niet van het christelijk geloof.

Je kunt zeggen: onze tijd is een goede, gezonde uitdaging voor het christelijk geloof. Omdat onze samenleving telkens meer naar eigen inzicht de dagen van de week inricht, komt een christen voor de vraag te staan: kan ik ook geloven zonder de steun van de zondag? Als iedereen om mij heen zegt dat Gods rust(dag) niet bestaat en als de Zondagswet is afgeschaft: blijft die rust dan wel voor mij gelden? Het nieuwe testament zegt: ja! Ja; dan blijft die belofte van God staan. Misschien is het wel moeilijker om die rust te ervaren. Dat wel. En zul je er met elkaar als christenen meer werk van moeten maken of woorden aan moeten geven. Maar Christus is die rust (Matteüs 11:28). Dat zit niet in een dag. De gemeente, de samenkomst geeft die rust.

Zo kan Jezus’ Geest ons vandaag helpen om goed christen te zijn. Wees goed op je werk. Wees een goede student of stagiair. Een betrouwbare collega. Trouw in je gezin. Help in de samenleving, wanneer dat kan. Wees erop gericht het goede nieuws van Jezus te leven en, als zich de gelegenheid voordoet, te vertellen. En vergeet de Bijbelse gewoonte en opdracht niet om samen te blijven komen. Avondmaal te vieren. Elkaar te ontmoeten. Naarmate onze samenleving van God vervreemdt, wordt het belangrijker om gemeente te zijn in Jezus’ naam.

Andere goden.
De vraag naar zondagsrust is aan de andere kant geen overbodige luxe. Geen achterhaalde vraag. Hierboven ging het er al over dat het niet goed is om te discussiëren over wat nu wel/niet mag. Dat doet tekort aan het vernieuwende werk van Jezus. Je kunt op grond van de Bijbel ook niet zeggen dat bepaalde dingen op zondag niet zouden mogen. De andere kant is er ook. God wil dat we het goede zoeken en doen. Wat is dat vandaag? Gelovigen in ons land hebben het vaak zo gezien: dat God ervoor zorgde dat er de gelegenheid was om een rustdag aan Hem gewijd in stand te houden. Wat zit erachter dat men met alle geweld die Zondagswet wil afschaffen? Met welke geest hebben we vandaag te dealen?

We leven in een maatschappij waarin burn-out in toenemende mate een bedreigende ziekte is. Hoe komt het dat we zo onder druk staan? Welke rust zoeken we? Is ons gevoel voor evenwicht in inspanning en ontspanning verstoord? Daarover spreekt Jezus! Kom naar mij; mijn last is licht! Het gaat erom wie je dient. Waarvoor je leeft.

Economen waarschuwen ervoor dat we de aarde uitputten omdat we alles eruit willen halen wat erin zit. Economie is de reus in onze maatschappij. Zoals vroeger in onze cultuur de kerk het voor het zeggen had, zo draait nu álles om banen, werk, inkomen en welvaart.[ii] Hoe geef je daar als christen antwoord op? Daarover spreekt Jezus! Je kunt niet twee heren dienen zegt Jezus. Jezus zegt: dien mij. Dan zorg ik voor je. Daar hebben wij gehoor aan te geven. En dat gaat tegen de tijdgeest in. Hoe geef je dat vorm?

En lopen we in de maatschappij ook niet tegen een grens aan? Laatst las ik in een seculiere krant dat Nederland doorschiet in de drang om op zondag alle winkels open te willen hebben. Mensen willen gewoon wel eens even de winkel dicht en rust. Dat is goed voor iedereen – zo vertelde de column. Daarover heeft Jezus het!

Jezus laat de echte betekenis (Matteüs 5:17 BGT) zien van Gods schepping. Het gaat erom dat mensen kunnen leven. Geïnspireerd werken. Adem halen. In harmonie met elkaar en de schepping leren leven. Onder een geopende hemel, God lofzingend. Hun kracht voor goede inzet en resultaat zoeken in gebed en het meeleven met elkaar.

Nog een keer: het gaat niet over ‘regeltjes’.  Jezus stelt aan de orde: wie dien jij? Waar leef jij voor? We kunnen ons niet onttrekken uit onze maatschappij. Dat vraagt Jezus ook niet van ons. En keuzestress (op zondag) hoeft een christen niet te hebben. Maar als onze maatschappij zegt dat de economie en ónze way of life voorop staat dan is het een mooi christelijk antwoord om daar een dag niet aan mee te doen. (Nog even en dan hoor je er in Nederland gewoon bij, als je dat zegt/doet.) Maar laat je in je verdere leven dan ook niet beheersen door geld. Als je in je gezin de afspraak maakt dat je geen huiswerk maakt op zondag is dat net zo. Het is niet zo dat het ervan afhangt dat jij altijd maar presteert. Laat het allemaal ook maar eens los. Maar leef dan de rest van de week ook met die houding. Dat is niet makkelijk! Daarvoor heb je elkaar heel hard nodig.

Het gaat erom dat wij het goede zoeken en doen. Dat jullie juist op zondag samenkomen voor vereniging van JOB; dat is goed. Ontmoet elkaar. Gemeente: neem een voorbeeld aan de jongeren die dat op zondag doen. Nodig elkaar uit op de koffie na de eredienst. Nodig ook eens iemand die je minder goed kent. En als je een loeidrukke baan hebt: neem dan adem op zondag. Dat Staartlicht op zondagmiddag een buurtlunch heeft is fantastisch. Zo leef je het nieuwe leven dat God ons in Jezus geeft. We delen het uit. Jezus bepaalt wat er op zondag gebeurt (n.a.v. Matteüs 12:8 BGT).

De ander.
Tot slot terug naar jullie startpunt. Je zit bij elkaar in de soos. Je hebt trek. Je vergat je eten. De winkel is om de hoek. Wat is goed om te doen?

Ik hoop dat je ontdekt hebt dat het goede niet perse is: ik heb geleerd dat dat op zondag niet de bedoeling is (punt). Het goede is ook niet perse: ik zie het probleem niet (in) dus wat kan er op tegen zijn (punt)? Dat je het hier met elkaar over hebt: dat is goed. Dat je luistert naar de ander. Doe samen de Bijbel open. Lees en bid. En zet Jezus in het midden. De keuze die je dan samen maakt: dat is de goede keuze. En misschien zeg je achteraf: het had misschien beter anders gekund. Dan heb je dat geleerd! En dan doe je het in het vervolg zo. Geloven is een proces. Stap voor stap.

Blijf dicht bij Jezus, jongeren. Blijf dicht bij de Heer van Bijbel, gemeente. Hij laat ons de echte betekenis van ons leven zien. Hij bepaalt hoe ons leven eruit ziet.

—-
[i] Zie een preek over die bijzondere tekst uit Hebreeën 10:25.
[ii] Zie Jezus zoekt echte durfinvesteerders (n.a.v. Sedlácek e.a., OnderWeg 2015). En waarom de druk om ons christelijke verleden af te schaffen; zie Alternatief voor Europese leegte (NRC 2016).

Zie Niet de zondag maar focus op eredienst (Nederlands Dagblad, 2013) en Vrijheid is niet te koop (Hagepreek herdenking Eerste Vrije Statenvergadering te Dordrecht).

Voorbeeldliturgie
Welkom
Votum
Groet
Opwekking 733 tienduizend redenen
Jezus’ leefregels Galaten 5:13-26 door….
GK 157 Vader vol van
Gebed
Kinderen naar voren: Jona in de vis
De rivier, opw.642
Kinderen naar kring
Lezing Matteüs 11:28-12:14 Bijbel in Gewone Taal door
Wat is rust voor u/jou? …….. vertellen en inventariseren
Psalm 92: 1 en 2 nieuwe berijming, http://www.denieuwepsalmberijming.nl/berijmingen/psalm-92
Verkondiging van het evangelie presentatie
Opw.334 Heer, uw licht
Dankgebed en voorbede, begonnen door
Kinderen terug (en vertellen)
Collecte
Opw.657 Zie het kruis
Zegen