Win de mens-van-nu voor Christus

Christenen zijn voorlopig niet klaar met het debat over schepping en evolutie. Het gesprek daarover wordt gevoerd midden in het verhaal dat de moderne westerse cultuur over het begin vertelt. Hoe kan in dat gesprek het evangelie van Christus krachtig klinken?

Het recente Het geheime logboek van topnerd Tycho van Corien Oranje en Cees Dekker deed behoorlijk wat stof

opwaaien. Op een ander niveau gebeurt hetzelfde als Gijsbert van den Brink wetenschappelijke gegevens over het ontstaan en de ontwikkeling van leven meeneemt in het lezen van de Bijbel. Op een interessante manier kwam een en ander samen in een tweeluik in het Nederlands Dagblad van 9 december 2015. Vier christelijke wetenschappers waarschuwen er in een opiniebijdrage voor om de theologie niet speculatief te maken: afhankelijk van wetenschappelijke (on)zekerheden. Van den Brink beantwoordt deze wetenschappers. Hij daagt hen uit om met een alternatief voor de evolutietheorie te komen. Zo werd duidelijk dat er nog heel wat nodig is om verder te komen in dit gesprek.

Symbolisch
In dit artikel wil ik stilstaan bij een vraag die makkelijk ondersneeuwt in het christelijke debat over schepping en evolutie: wat willen christenen bereiken met dit gesprek? Iedere cultuur heeft zo z’n eigen ontstaansverhalen.[1] Het typeert de westerse cultuur om met wetenschappelijke precisie zeker te willen zijn over onze oorsprong. Het Westen vertelt daarin zijn heel eigen verhaal. Wat dat verhaal is, werd glashelder tijdens de opening van De Wereld Draait Door University (17 mei 2012). Professor Robert Dijkgraaf gaf toen college op een nogal symbolische plek en dag. Op Hemelvaartsdag presenteerde hij in een voormalig kerkgebouw de huidige wetenschappelijke stand van zaken betreffende het ontstaan en de ontwikkeling van het leven. De combinatie van de dag, de plaats en het zekere verhaal liet niets aan de verbeelding over. Zo laat je nog eens voelen hoe autonoom en mondig onze westerse cultuur is! Dijkgraafs conclusie was tweeledig. Aan de ene kant is de mens volgens hem maar een stipje, dat ook nog eens op het allerlaatste moment op het toneel verschijnt. De andere kant is er volgens de hoogleraar ook: wíj zijn toch maar mooi in staat om deze geschiedenis op te tekenen; het is ‘ons universum’.

Frame
Het lijkt me dat het christelijke debat over schepping en evolutie dienstbaar moet zijn aan de vraag hoe je deze westerse, autonome en mondige cultuur voor Christus wint. Maar juist deze vraag ontbreekt snel in dat debat. Bezorgde christenen vragen zich af of de juiste Bijbeluitleg wel gehanteerd wordt of merken op dat er bakens verzet worden. Christenen die de zogenaamde theïstische evolutieopvatting verdedigen, spreken van een gebrek aan wetenschappelijke kennis of een christendom dat niet bij de tijd is. Terwijl christenen elkaar zo in de greep houden, klinkt het evangelie weinig krachtig door. Het al eerder genoemde Het geheime logboek van topnerd Tycho vind ik daar een duidelijk voorbeeld van. Waar wetenschappelijke gegevens gepresenteerd worden, is het zekerheid wat de klok slaat. Gaat het over de Bijbel, dan zijn het vooral vragen: hoe moet (Genesis) gelezen worden? Bij een knap en evenwichtig boek als Gevormd uit sterrenstof viel me dat – zij het in mindere mate – ook al op. Het theïstisch evolutionisme presenteert het Bijbelse evangelie op zo’n manier dat het niet in tegenspraak is met wetenschappelijke inzichten. Maar dan vormen die inzichten het frame. De Bijbel komt er nogal bekaaid van af. Dat lijkt me te marginaal om met een overtuigend christelijk verhaal te komen en onze cultuur voor Christus te winnen. Het is vooral bedoeld om christenen te overtuigen.

Plato
Juist daarom moeten christenen die zich verzetten tegen de theïstische evolutieopvatting nog eens goed nadenken. Bereiken zij niet vooral dat christenen nóg meer gaan graven in wetenschappelijke argumenten? En raken we dan niet verstrikt in onze westerse cultuur met haar drang om zeker te willen weten hoe het zit met onze afkomst? Bedenk dat de theïstische evolutieopvatting dicht bij het huidige, westerse leefklimaat staat. Tenzij dat klimaat plotsklaps verandert, biedt die opvatting de beste ingang om mensen-van-nu voor Christus te winnen.

Verbondenheid met christenen uit de vroege kerk kan ons wellicht helpen. Die christenen moesten namelijk, net als christenen nu, hun geloof uitleggen in een cultuur die Christus niet kende. Kenner van de patristiek, E.P. Meijering, wijst erop dat ze zich onbekommerd aansloten bij de toen heersende opvatting van Plato dat God de wereld uit vormloze materie had geschapen. Je zou die positie kunnen vergelijken met hedendaagse christenen die de theïstische evolutieopvatting aanhangen: je sluit je als christen aan bij de heersende opvatting van je tijd. Maar Meijering zegt dat de christenen uit de vroege kerk er op den duur toch anders over gingen spreken. Ze leefden in een polytheïstische samenleving en als je dan instemt met de heersende gedachte over het begin, zou de indruk kunnen ontstaan dat er náást God iets anders was (namelijk vormloze materie). Dat wil je niet eens suggereren. God is immers de enige en er is één Heer (Deuteronomium 6:4, 1 Korintiërs 8:6). Daarom gingen die eerste christenen spreken van schepping uit het niets. En, belangrijker: schepping in Christus. Wij kunnen hiervan leren dat we in zekere zin onbekommerd in onze eigen tijd kunnen staan. Maar vooral kunnen we van hen leren dat het evangelie uniek is. We hebben een niet-geframed, eígen verhaal te vertellen.

Stipje
Het is duidelijk dat het huidige christelijke debat over schepping en evolutie verder gevoerd moet worden. Dat heeft tijd nodig. En gebed, studie en veel en goed gesprek. Laten we ondertussen onze cultuur niet uit het oog verliezen. Dijkgraaf en alle mensen-van-nu hebben het recht om te weten dat we inderdaad maar weinig voorstellen (Psalm 8 en 103). Golgota laat ons voelen dat God zelf, in zijn Zoon Jezus, minder werd dan het minste stipje. En laat mensen-van-nu voelen hoe onvoorstelbaar uniek ‘ons’ leven is. Uitgerekend in en met die gekruisigde zijn we voorbestemd om voor altijd te leven. Laat het breaking news gehoord worden dat op deze ongedachte manier de schepping tot haar doel komt. Want in (het geloof in) Jezus wordt de schepper geprezen.

OnderWeg, zaterdag 9 januari 2016

[1] Zie bijvoorbeeldVerhalen over het begin van Ellen van Wolde (Deventer, Ankh-Hermes, 1997).

Zie ook: eigen verhaal over ontstaan (Nederlands Dagblad, 4 maart 2014), mijn blog over het boek OER (2020) en themadienst Hoe lezen we Genesis 1 (2011). Zie Eer de Schepper, preek Kolossenzen 1 & HC 9 (sept.2017)

PS op 30 augustus 2017 zette ik dit op Facebook (n.a.v. het lezen van het boek ‘En de aarde bracht voor’ van Van den Brink):

“Gijsbert vd Brink schreef ‘En de aarde bracht voort’. Een boek over schepping en evolutie. Knap en belangrijk boek! Ik dacht terug aan een artikel dat ik begin 2016 schreef over dit onderwerp.

Ik zag en zie dit:
1/ Het christelijke gesprek is momenteel zo dat de vraag ‘past het christelijk geloof bij wetenschappelijke inzichten?’ overheerst. (Vd Brink stelt steeds deze vraag)
2/ Aan een eigen verhaal komen christenen daarom niet echt toe, terwijl dat juist nu zo hard nodig is.
3/ In het christelijke gesprek over de ontstaansvragen staan de zgn. theïstische evolutionisten het sterkst/geloofwaardigst. Hoe meer zij onder vuur komen te liggen (en dat komt veel voor) des te interner & irrelevanter wordt het christelijk gesprek.
4/ Als je ‘om’ gaat, doe dat dan in verbondenheid met hen die je voorgingen.

M.i. biedt het boek van Vd Brink veel aanknopingspunten voor een goed vervolg in het gesprek.”