Preek in een jeugddienst over twijfel. Onderaan staat een aantal verwijzingen naar (online)materiaal om verder in gesprek te gaan. Voorbeeldliturgie staat daar ook. Preektekst: de twijfel van Johannes de Doper en het antwoord van Jezus aan hem, Matteüs 11:2-15.

Gemeente van de Heer Jezus

Doubt!? Vanmiddag hebben we het in de kerk over twijfel. … en … hebben net iets over het thema verteld.

In de kerk over twijfel spreken klinkt misschien raar. In de kerk gaat het toch juist over geloof? Geloof in God die trouw en betrouwbaar is. Twijfel hoort toch thuis bij mensen die niet (zeker weten of ze) in God geloven? Of ook bij gelovigen?

Bij de voorbereiding voor deze dienst kwam ik o.a. dit tegen over twijfel:

Twijfel hoort bij geloof, maar dat is zoals ziekte helaas bij gezondheid ‘hoort’. Twijfel is zoiets als ‘ziek geloof’.

Wat vindt je van deze uitspraak? Ben je het ermee eens of juist niet? Bedenk dat even voor jezelf. Als je wilt: deel je gedachten even met je buurman/buurvrouw.

Straks kom ik op dit punt terug.

Ik heb deze stelling genomen omdat sommige gelovigen er zo wel eens over denken of spreken. Dat twijfel (eigenlijk) niet mag of niet goed is. Deze gelovigen nemen daarvoor een paar teksten uit de Bijbel. Een heel bekende uitspraak in dit verband is deze:

Wie twijfelt lijkt op een golf in de zee die door de wind heen en weer wordt bewogen (Jakobus 1:6).

En zo staan er wel meer teksten in de Bijbel waardoor je de indruk kunt krijgen dat er wat met je mis is als je twijfelt. Maar het is merkwaardig om simpelweg te zeggen dat twijfel een soort ‘ziek geloof’ is. Alleen al omdat de Bijbel vol staat van gelovigen die (wel eens) roepen, vragen en twijfelen. Denk aan de Psalmen. Denk aan Job. Je kunt niet zomaar op grond van één tekst zeggen: zo is het. God geeft ons de hele Bijbel.

Laten we eens kijken naar Johannes de Doper en zijn twijfel. Hij stelt een vraag aan Jezus: bent u degene die zou komen of moeten wij een ander verwachten (Matteüs 11:2)?

Dat is niet zomaar een (twijfel)vraag. Om die vraag te begrijpen moet je weten wie Johannes is. Johannes en Jezus waren neven van elkaar. Op een bijzondere manier waren hun levens aan elkaar verbonden. Dat Johannes bestond was al een wonder. Zijn ouders konden geen kinderen krijgen (Lucas 1:5-25). God geeft hen toch een kind; Johannes. Zijn levenstaak staat voor zijn geboorte al vast. Johannes moest de komst van Jezus, de lang beloofde verlosser, aankondigen. Dat deed Johannes dan ook (Matteüs 3). Johannes had veel succes; de mensen kwamen naar hem toe en luisterden naar hem. Jezus noemt Johannes de grootste mensen die ooit geboren is (Matteüs 11:11).

Maar Johannes komt in de gevangenis omdat hij iets zegt dat de toenmalige koning niet beviel. En blijkbaar gaat hij in die gevangenis nadenken. Over zijn leven. Over het leven van Jezus. Johannes komt er niet meer uit. Wat heb ik nou aan Jezus? Hij is toch de beloofde redder? Waarom zit ik dan in de gevangenis? Er verandert niets! Waar heb ik het dan voor gedaan; voor niks!?

Doubt!? En niet zo’n beetje ook. Misschien moet je niet eens zeggen dat Johannes twijfelt maar dat hij, met een ‘nette’ vraag, Jezus de wacht aan zet. Z’n geloof kwijt is. Van hem hoeft het niet meer (tenzij Jezus de boel ineens helemaal anders maakte, ten voordele van Johannes).

En wat doet Jezus? Johannes: hoe kun je; wat heb jij een ‘ziek geloof’?Hoe kun je nou aan mij twijfelen, mij de wacht aanzeggen!?

Er zal wel heel wat door Jezus heen zijn gegaan toen hij die vraag hoorde. Maar Jezus laat de vraag van Johannes staan. Hij maakt die vraag niet groter of kleiner. Jezus wijst Johannes erop wat hij, Jezus, doet. Jezus geneest allerlei zieken. Armen krijgen het goede nieuws te horen. Je bent gelukkig als je je niet aan mij ergert/irriteert, zegt Jezus. Punt.

Moet je je voorstellen. Dan komen die mensen terug bij Johannes met dát bericht. Wat schiet hij daarmee op!?

Zie je wat Jezus doet? Hij laat Johannes nadenken over wat er gebeurt. Over wie hij, Jezus, is. De grote Johannes moet beter leren kijken. Anders.

Geloof heeft daarmee te maken. Hoe kijk je? Hoe kijk je naar het leven? Is alles toeval of heeft (mijn) leven zin? Hoort lijden erbij? Bestaat God die goed is en alle dingen maakte en die het lijden zelf heeft gedragen, in zijn zoon?

Hoe kijk jij?

Heeft Johannes anders leren kijken? Het wonderlijke is dat dat niet in de Bijbel staat. Dat gebeurt wel vaker. Denk aan de scepticus Nicodemus (Johannes 3). Alsof God ons laat voelen: dat is tussen Mij en hem. Net zoals het uiteindelijk tussen God en jou is. God kent jouw hart, jouw leven.

Terug naar de vraag of twijfel en geloven bij elkaar horen. Ik wil er een kort filmpje over laten zien. Kijk even mee naar dit filmpje.

Beter dan te zeggen dat geloof en twijfel bij elkaar horen of dat twijfelen een ‘ziek geloof’ is (zie hierboven), is het om te zeggen: wat is er aan de hand? Wat ligt er onder je vraag, onzekerheid of misschien – zoals Johannes – het afwijzen van het geloof. Als het gaat om twijfel kun je onderscheid maken. Let op! Wat hieronder staat (3 soorten) is maar een hulpmiddeltje. Het gaat erom dat je ontdekt wat er in je hart, je leven en je verstand gebeurt.

Verstand. Zijn er verstandelijke belemmeringen om te geloven? Bijvoorbeeld: is Jezus werkelijk opgestaan uit de dood? Zoiets kan toch niet? Toch claimt het evangelie dat. Hoe zit dat? Valt er iets voor te zeggen dat die claim niet onzinnig is? Of: hoe zit het met geweld in de Bijbel (vooral Oude Testament) – als God liefde is? Hoe verhouden Genesis 1 en hedendaagse inzichten zich tot elkaar?

Dit soort vragen zijn alleen maar heel goede vragen. Bepaald niet vreemd dat die je aan het twijfelen maken. Er zijn vanuit christelijk perspectief veel antwoorden op deze en andere vragen gegeven. Je kunt je, het beste samen in gesprek met anderen, hierin verdiepen. Misschien stuit je op andere vragen. Misschien vind je antwoorden. Of een bepaalde manier van goed omgaan met vragen. Maar ga ermee aan de slag. Laten vragen niet uitgroeien tot blijvende twijfels of twijfels tot onneembare obstakels.

Gevoel. Misschien geloof/voel je dat God bestaat. Of dat er meer is tussen hemel en aarde. Maar je hebt iets meegemaakt dat je veel verdriet/pijn doet. Je hebt iemand verloren van wie je veel houdt of iets ingrijpends meegemaakt. Is God te vertrouwen? Je bent misschien teleurgesteld in Hem. Of je bent gedoe in de kerk of met medegelovigen zat; (kerkelijke) verdeeldheid, ruzie over liturgie of andere onderwerpen. Je gelooft wel in God, maar de praktijk is zo weerbarstig…. Je houdt afstand. Je twijfelt of het zin heeft om te geloven. Misschien zie je om je heen dat andere jongeren niet geloven. Zij zijn prima, aardige en eerlijke mensen. Waarom zou je geloven?

Ik denk dat veel gelovigen (wel iets van) deze twijfel herkennen. Hoe ga je daarmee om? Zijn wij als gemeente open in onze vragen/twijfels? Geloven lost dit soort twijfels niet (gelijk) op. Het leert je wel om die een plek te geven. Dat vraagt allereerst om een klimaat van openheid en vertrouwen.

Wil. Misschien wil je niet geloven. Misschien zat Johannes de Doper er zo wel bij, op dat moment in de gevangenis. Denk ook aan de geestelijke leiders in de tijd van Jezus. Zij stelden vaak en veel vragen aan Jezus. Dat was niet omdat zij twijfelden. Maar omdat ze er niks van geloofden dat Jezus de zoon van God was. Ze verstoppen hun ongeloof in hun vragen en kritische opmerkingen. Jezus geeft steeds reactie – al houdt hij er op den duur mee op. Vooral wijst hij op wat hij doet. En uiteindelijk geeft hij zich op Golgota.

Hoe is dat vandaag? Ook wij kunnen door te twijfelen/vragen afstand houden. Jij kunt ervoor kiezen niet te geloven –  al dan niet verpakt in (terechte) vragen aan en kritiek op God, de kerk of gelovigen. Maar Jezus valt daar niet van om. Zijn evangelie wordt tot op vandaag verteld en vindt gehoor in zoveel mensen die geloven en tot geloof komen (cf. Matteüs 11:5&6). En zo zal het blijven, heel de geschiedenis lang.

Jezus legt de bal bij jou terug. Zo deed hij bij Johannes. Zo doet hij bij jou en mij. Als jij niet gelooft; hoe kijk jij dan naar het leven? Heeft dat geen zin? Kies je daarvoor? Blijft het bij onzekerheid? Of durf je het met Jezus te wagen? Misschien een hele sprong! Jezus belooft dat het de moeite waard is.

Voordat ik afrond nog een ding. Twijfel is van alle tijden. Toch denk ik dat twijfel in onze westerse samenleving haast vanzelfsprekend is. Net zoals het eeuwen geleden vanzelfsprekend was dat je geloofde. We leven vandaag in een post-truth samenleving. President Trump zegt dat er bij zijn inauguratie veel meer mensen dan ooit aanwezig waren en dat klimaatsverandering een leugen is. In Duitsland hebben ze het over de Lügenpresse. In ons land gaat het over ‘de elite’ die de boel belazert. Wantrouwen, persoonlijke meningen (los van feiten) kunnen zomaar domineren. Zeker als – in ons deel van de wereld; elders is er juist groei! – het christendom slinkt, kan er zomaar het idee ontstaan: waarvoor, in vredesnaam, zou ik geloven? Bestaat en regeert God werkelijk!?

Geloven is moeilijk!

Gemeente: ik ben daarom blij dat we vanmiddag samen deze dienst krijgen en beleven. Ouderen in onze gemeente zijn in een ander klimaat opgegroeid en tot geloof gekomen dan het klimaat waarin de jongeren van nu opgroeien en leren geloven. Als we gemeente van Jezus zijn, helpen we elkaar. Toch? Dan zeggen ouderen niet: nou, die jongeren vandaag nemen ook niks voor waar aan. Wees liever eerlijk en open over de manier waarop je zelf tot geloof kwam en wie Jezus voor je was en is. Hoe u met vragen en twijfels omging. En laten jongeren niet zeggen: nou, die ouderen slikken ook alles voor zoete koek. Lekker makkelijk om nergens aan te twijfelen. Heb je wel eens aan je ouders of aan ouderen in de gemeente gevraagd of zij wel eens twijfelen of getwijfeld hebben en hoe ze daarmee omgingen? Zo helpen we elkaar op (de) Weg.

Ik sluit de preek af. Ik geloof, geloof ik. Dat is een mooie titel van boek over geloofstwijfel. Misschien heeft Johannes de Doper het zo leren zeggen, nadat hij dat wonderlijke antwoord van Jezus kreeg. Ik sluit af met deze Jezus. Best een wonderlijk antwoord geeft hij, toch? Je bent gelukkig als je je niet aan mij ergert/irriteert. Dat is nogal mager. Met zo’n statement, zou je zeggen, win je geen stemmen. Ja. Maar misschien zit er mee achter. Jezus viel blijkbaar tegen (voor Johannes). Maar Jezus kijkt verder. Er komt een moment en dan valt hij voor iedereen tegen. Een koning aan een kruis. Een redder die sterft. Mijn God, mijn God; waarom hebt U mij verlaten? Onze vraag, onze twijfel: Jezus heeft ze gevoeld en gedragen.

Wij kijken om ons heen. Wat is leven? Wat is de zin? Jezus stelt zijn vraag als er voor hem geen hoop meer is. Jezus zegt: gelukkig ben je als jij je niet irriteert aan mij. Dat is een klein begin: je niet aan Jezus ergeren/irriteren. Het is geen (mega)geloof.

Kun jij zo gaan kijken en zo gaan leven?

—-

Zie Tussen twijfel en geloof (preek studentendienst over Hebreeën 5). En zie Zo gek is het niet om in Jezus te geloven (preek Matteüs 11:6 uit 2019).

Verder met dit onderwerp:

• In dubio. Handboek voor twijfelaars (2000). Wim Rietkerk. Zie hier voor het eerste hoofdstuk (online).
• De stilte van God. Waarom geloven moeilijk is (2013). Reinier Sonneveld. Zie hier voor toelichting op de hoofdstukken, via filmpje
• Ik geloof, geloof ik. Eerlijk over twijfel (2016). Bram Beute.

Voorbeeldliturgie

Opwekking 640: waar komt mijn hulp vandaan
Zegen
Opwekking 488: de kracht van uw liefde
Gebed
Kinderen naar kring
Korte inleiding door twee jongeren
Psalm 100: 1 tm 3 nieuwe berijming http://www.denieuwepsalmberijming.nl/1-berijmingen-psalm100.html?code=215
Lezen Matteus 11:2-15
Psalmen voor nu 130: uit de diepten
Verkondiging Is Jezus (het) echt!?
Lied: als het leven soms pijn doet
Dankgebed en voorbede
Kinderen komen terug (en vertellen?)
Collecte
Who am I? (Casting Crowns)
Opw.461 Mijn Jezus mijn redder
Zegen