We gaan de komende tijd luisteren naar Paulus’ brief aan de Galaten. Vorige keer ging het over de roeping van Saulus, preek Handelingen 9. Galaten is een felle, hartstochtelijke brief over de vrijheid van het evangelie. We starten vandaag met Galaten 1:1-10.[i] Er is veel discussie over Galaten. Waar gaat de brief precies over? Wie zijn de Galaten? Wie zijn ‘de mensen’ die ‘een ander evangelie’ brengen en welk ‘evangelie’ is dat (Galaten 1:7)? Ik kies hierin positie voor zover dat voor een preek nodig is. In de preektekst staat de kern. Wie meer wil weten verwijs ik naar de voetnoten onderaan.

Je kunt de preek beluisteren via mijn podcast. Een voorbeeldliturgie staat onderaan de preektekst.

Gemeente van de Heer

1         Een ondiplomatieke hartenkreet.
Wij Nederlanders zijn direct. En daar zijn we best trots op. ‘Ik zeg wat ik denk en doe wat ik zeg’ (Pim Fortuyn). Maar kom je in het buitenland dan wordt het een ander verhaal. Buitenlanders vinden ons nogal lomp. Of ronduit arrogant. ‘Jullie met je grote mond. Wees op z’n minst wat diplomatieker’.

Hitte van de strijd.
Met onze directheid en soms ronduit ondiplomatieke uitingen zouden wij ons goed moeten kunnen herkennen in Paulus’ brief aan de Galaten. Mogelijk hebben we met een van de eerste brieven van Paulus te maken.[ii] In tegenstelling tot zijn andere brieven (zie Filippenzen e.a.) valt Paulus meteen met de deur in huis (1:6). De brief lijkt in de hitte van de strijd geschreven:

• Paulus is geschokt[iii] omdat de gelovigen zich afkeren van Gods evangelie (1:6, cf. 4:19).
• In hoofdstuk 3 kan hij niet zich niet langer inhouden en scheldt de gemeenten uit: ‘dwaze Galaten’ (‘je hebt je verstand verloren’). Stel dat een predikant vanaf de kansel zoiets tegen jullie zou zeggen. Zou je dat nemen?
• Tegen de gelovigen die de Galaten op een dwaalspoor brengen is hij ronduit sarcastisch. Zij willen dat de gelovige Galaten zich laten besnijden? Laten zij zelf dan maar heel ‘het zakie’ eraf halen (castreren, 5:12).
• Wie het durft een ander evangelie te vertellen is ‘vervloekt’ (1:8&9).

Waar het op staat.
Het gaat er fel aan toe in deze brief. Staat dit allemaal in de Bijbel? Ja. Ezechiël kon er wat van.[iv] Paulus ook. Vandaag de dag heb je wel eens cursussen ‘geweldloos communiceren’. Prachtig. Maar ik denk niet dat Paulus zich ervoor had opgegeven (Jezus trouwens ook niet).

Je kunt je door dit alles laten afschrikken. Maar dat zou echt zonde zijn. Denk even aan het volgende. Jij hebt vast ook wel eens gezegd waar het op staat. Als je een conflict hebt. Of als een vergadering maar niet wil vlotten. Op een gegeven moment zeg je, misschien zelfs met stemverheffing: ‘het gaat mij erom dat….’ Zo’n ‘uitbarsting’ kan juist verder helpen – als dat je tenminste voor ogen staat.

2         Dat ene evangelie.
Zo is het bij de brief aan de Galaten ook. Het gaat echt ergens om. Je moet wel goed luisteren, gemeente. Want Paulus gaat als het ware steeds in gesprek met mensen die de (piep)jonge gemeente in verwarring brengen en het evangelie willen verdraaien (1:7). Deze mensen zeggen evangelie te brengen maar Paulus noemt het fake-news (1:6). Het probleem voor ons is dat wij alleen maar een kant van dat gesprek horen, Paulus’ kant. Als je Galaten leest is het net alsof je iemand een stevig telefoongesprek hoort voeren. Als je luistert naar wat ‘ie zegt kun je ongeveer bedenken wat de persoon aan de andere kant zegt en waar het gesprek over gaat.[v]

Waar gaat het gesprek in Galaten dan over? Over de essentie van het evangelie. En de vraag of en hoe niet-Joodse (heidense) christenen deel mogen uitmaken van Gods eeuwenoude werk en belofte. Luister mee:

• Genade en vrede zij u van God onze Vader, en van de Heer Jezus Christus (1:3). Genade. God is genadig. Dat laat Hij zien in de dood en opstanding van Jezus (1:4). Dan moet je niet terug naar de wet – zoals de predikers zeiden die de gemeente in verwarring brachten – want de vloek van de wet loopt uit op Golgota waar Jezus je verlost (Galaten 3:13, cf. 2:21).
• Jezus bevrijdt van de door het kwaad beheerste tijd (wereld, 1:4). Er begint in Jezus iets heel nieuws (6:15).[vi] Dan moet je ook meegaan met de vaart van Gods evangelie en niet de klok terug zetten door de besnijdenis te vragen – zoals degenen deden die de gemeente in verwarring brachten.
• Wie gelooft in Jezus krijgt Gods Geest en hoort bij Abrams familie (3:2-29). Denk aan al die profeten die het vernieuwende werk van de Geest hebben aangekondigd (Ezechiël 36).[vii] De nieuwe eenheid van Joden en heidenen is geen buitenkant-ding zoals die nieuwe predikers claimen (besnijdenis, 6:12a) maar ontstaat in Jezus (3:27&28). Alleen God de eer (1:5).
• En ja; Jezus volgen betekent lijden. Loop daar niet voor weg door via de besnijdenis voordeel te halen (6:12b). Voordelen zoals geen angst of druk van Joodse gelovigen.[viii] Of het voordeel om net als Joden een uitzonderingspositie van de Romeinse overheid te krijgen; niet mee hoeven te doen met allerlei religieuze activiteiten.

3         Hoe zag het (christelijke) leven eruit?
Galaten is zo mooi omdat je helemaal terug gaat naar de basics. Wat was het een ingewikkelde en spannende tijd. Ik geef een korte schets van wat zich in die tijd en in de kerken van Galaten voordeed. Ik noem vijf elementen.

I   God gaat verlossen (Joods geloof).
In Israël nam het nationalisme toe. Men verwachtte dat God zou ingrijpen. Dat God, net als vroeger bij de Exodus en de ballingschap, zijn volk zou verlossen. Nu van die afschuwelijke Romeinen. Hoogstpersoonlijk zou God dat doen (Ezechiël 34[ix]). Je kon het – zeker nu niet – op een akkoordje gooien met ‘heidenen’, mensen die God niet kennen (Galaten 1:10[x]).

II   Niet-Joden (heidenen) en joods geloof.
Voor niet-Joden (heidenen; Romeinen/Grieken) was dat Joodse geloof ondertussen maar vreemd. Joden deden niet mee met de religieuze feesten waar hele steden en dorpen aan meededen (gevrijwaard door overheid). Men onttrok zich daarmee aan het sociale leven. En één God (Deuteronomium 6:4) aanbidden, zoals de Joden deden? Serieus! Toch wel handig: een god voor als je op weg bent, een god voor de seks, een god voor de wijn – enzovoort. Beter neem je het zekere voor het onzekere. Hou die goden te vriend. Aan de andere kant: dat Joodse geloof ook wel wat. Een eeuwenoude, respectabele en jaloersmakende traditie. En vooral – dat viel op in een tijd waarin alles kon en mocht; hoogstaande ethiek op het gebied van seksualiteit en voedselwetten. Als je daar toch wat over nadacht, na je zoveelste kater op een feest vol uitspattingen, seks, drank en drugs…. In dat joodse geloof zit toch veel moois. Maar die besnijdenis lijkt niet zo prettig.

III  Jezus-gelovers. De mensen van ‘de Weg’.
En dan komt er opeens een sekte op de markt van zoveel oude en bestaande religies. Die sekte heet ‘de Weg’ (Handelingen).[xi] Ze zeggen dat er een andere Heer is dan dé Heer, de keizer. In een tijd waarin politiek en religie nauw verweven zijn is dat een gevaarlijke uitspraak. Je weet wat de Romeinen kunnen doen met mensen die hun gezag ondermijnen. Als de Romeinen echt willen laten zien dat zij de baas zijn en de rest slaaf, dan kruisigen ze iemand. Het kruis laat de totale overheersing van de Romeinen zien. Machteloos is een gekruisigde.

Daarover gesproken…; die nieuwe sekte ‘de Weg’ zegt dat die Heer van hen gekruisigd ís! Gekker moet het niet worden. Wie gekruisigd is is in religieus opzicht, voor joodse gelovigen, vervloekt door God (Galaten 3:13). Hoe krijgt die sekte het voor elkaar om dit te geloven? Nog meer bizar is dat ze zeggen dat hun gekruisigde Heer leeft (Galaten 1:1). Dat kan al helemaal niet (Handelingen 17:32).[xii]

En nu schijnt dat er een Joodse Schriftgeleerde is, ene Saulus van Tarsus, die het licht heeft gezien (Handelingen 9).[xiii] Die Saulus zegt dat ‘de Weg’ geen sekte is. Hij beweert dat God inderdaad gekomen is om een nieuwe Exodus te geven.[xiv] Saulus zegt dat die Exodus plaatsvond toen Jezus werd gekruisigd; Jezus is de zoon van God en de langverwachte Messias (Handelingen 9:20&22 en 13:16vv). Zo bevrijdt God van zonde en dood (Galaten 1:1&4). Saulus zegt dat God op deze totaal onverwachte manier zijn aloude beloften heeft waargemaakt (Galaten 3&4).

Die Saulus zegt echt bijzondere dingen. Hij zegt dat dat kruis van Jezus (zwak) een symbool van kracht is (Galaten 5:11). Dat er door die Gekruisigde een nieuwe tijd begint (Galaten 1:4) – een nieuwe schepping (Galaten 6:15). Saulus heeft het aan de ene kant over de vrijheid die het geloof in Jezus geeft (Galaten 5:1) en noemt zich anderzijds gerust een slaaf van Jezus (Galaten 1:10). Hoe bijzonder is dit. Hoe verhoudt zich dit ten opzichte van die vele, soms lang bestaande godsdiensten en tradities?

IV  Stichten van gemeenten/kerken.
En nu reist deze Saulus rond in het Romeinse rijk en sticht nieuwe Jezus-leefgroepen; gemeenten/kerken. Hij heeft behoorlijk veel succes. Hij komt overtuigd en overtuigend over en doet nogal wat wonderen (Handelingen 13&14). Mensen die in de gekruisigde zoon van God gaan geloven vormen samen één grote familie. Stel je voor; Joden aan tafel met heidenen. Dat gebeurt nergens. Stel je voor; een CEO die aan dezelfde tafel als die zwerver die hier achter in die oude loods slaapt. Die prostitué van drie hoog om de hoek schijnt trouwens ook mee te doen. Hoe is het mogelijk. Wat ze aan die tafel doen? ‘Brood breken’ (Handelingen 2:42, 1 Korintiërs 11). En als je dan aan ze vraagt wie ze zijn – Joods, soort Jodendom of een mix heidens-joods? – dan zeggen ze: we zijn nakomelingen van Abram, in Jezus Gods kinderen (Galaten 3:26-28). En als je lid wil worden schijn je alleen kopje onder te moeten (doop, Galaten 3:27). Zulke dingen – daar had men in die tijd nog nooit van gehoord.

V  Gelovigen die Paulus willen corrigeren (Galaten).
Recent zijn er mensen (Galaten 1:7) gekomen die Paulus’ werk willen corrigeren.[xv] Zij geloven ook in de Heer Jezus. Maar ze denken dat Paulus met zijn verkondiging uit de bocht vliegt. Paulus is volgens hen teveel een Jesus freak. Deze mensen preken een verhaal dat ze ook evangelie noemen. Dat verhaal is meer in de lijn van hoe de zaken altijd lagen. Dat is overzichtelijk. Het dient de rust, de maatschappelijke verhoudingen. Deze Jezus-mensen reizen Paulus achterna en ‘verbeteren’ Paulus. Zo gaan ze te werk:

Die nieuwe kerken moeten toch wel begrijpen dat God altijd heeft gezegd dat vernieuwing door de Geest ook inhoudt dat je Gods wetten respecteert? Jezus’ dood en opstanding zijn van grote waarde maar begin bij het begin; word Israëliet (besnijdenis) en leef naar wat de Schriften zeggen over de werking van Gods wet. Hoe mooi is trouwens Gods traditie van wet en besnijdenis! Het geeft voorrechten bij de overheid (niet mee hoeven doen met religieuze feesten). Wil je niet compleet bij Abram (Galaten 3) en Jeruzalem (Galaten 4) horen? En je weet toch dat het broeit in Israël – misschien komt er opstand en bevrijding? Maak het nou niet allemaal nog ingewikkelder. Haal de spanning eraf. Laat je besnijden. Houd je aan Gods goede wetten. Dan doe je helemaal mee in Gods werk. Dan kun je ook in die prachtige synagoge komen (Handelingen 21:28[xvi]). Dat is echt een geweldig gebouw (cf. Efeze 2:20). Er is zelfs een audiovisuele tour bij, tegenwoordig.

Luister niet naar Paulus’ evangelie maar luister naar ons – zeggen deze evangeliserende Jezusmensen. Kortgezegd: je raakt niks kwijt, kerken. Je krijgt er alleen maar heel veel bij! Dat leek die Galaten nog niet zo gek (Galaten 3:1). En Paulus even appen of een ZOOM-vergadering afspreken om te vragen wat hij van deze versie van het evangelie vond, dat ging in die tijd niet.

4         Paulus waakt als een herdershond.
Goed, ik vul in dit korte overzicht een en ander in (bij V hierboven). Daarmee bedoel ik dat het beeld rondom de brief aan de Galaten niet helemaal scherp te krijgen is (er is veel discussie over, zie onderaan de preek). Maar zoiets kan er aan de hand zijn geweest bij de kerken die Paulus adresseert. Waar iedereen het over eens is is dat het gaat om het goede zicht op God en zijn evangelie in Jezus, de vraag hoe je volledig Gods kind bent en als Jood en heiden (niet-Jood) één gemeente vormt. Wat komt daarbij kijken? Hoe ga je om met een nieuwe situatie als je altijd, door God zelf, is aangeleerd dat besnijdenis essentieel is (Genesis 17:14) en dat Gods wetten leven geven (Leviticus 18:5)? Golgota en Pasen zijn geweest. Direct daarna gaat de Heer naar de hemel en belooft zijn Geest.

Spannende tijd.
Ga er maar aanstaan. Er is in de kerk meer dan pittige discussie gevoerd (Handelingen 10 en 15). Geleerde lessen dat God zijn Geest geeft aan heidenen en dat ze daarom volop meedoen (Handelingen 10) en genomen besluiten (Handelingen 15) kunnen later toch onder druk van gewoonte/traditie komen te staan (Galaten 2:1-14). Joodse rituelen nemen soms weer een plek in de gemeente van Jeruzalem (Handelingen 21:23-26). En wat betekent dit alles dan voor kerken van veelal bekeerde heidenen ver weg, in Galatië of in Griekenland? Wat een bijzondere en spannende tijd. En mogelijk was niet ieder het eens met besluiten die genomen werden waarin is afgesproken dat heidenen niet besneden hoefden te worden (Handelingen 15). Wie weet zijn dat de mensen die Paulus achterna reisden met hun versie van het evangelie en een nog onzekere, jonge gemeente daarmee ‘betoverden’ (Galaten 3:1).

Goedkoop evangelie?
Een interessant vers is Galaten 1:10. Paulus zegt dat hij geen mensen wil behagen.[xvii] Blijkbaar was dat het verwijt dat hij kreeg. Dat hij een goedkoop, behaaglijk evangelie bracht. Een evangelie zonder besnijdenis en wet.[xviii] De mensen die Paulus wilden corrigeren deden het voorkomen alsof Saulus het evangelie niet helemaal goed begrepen had (van de apostelen) en dat er daarom aanvulling op ‘zijn’ evangelie nodig was. Misschien hebben die mensen zelfs gezegd dat het respectabele ‘Jeruzalem’, de moederkerk, achter hen stond (1:1).[xix] Al met al was er een reële bedreiging dat de nog maar net ontstane kerken geloof zou hechten aan dit nep-evangelie. Het ‘evangelie naar de mens’ (1:11); je moet er wat voor doen (besnijdenis) maar dan heb je ook wat. Dat ‘evangelie’ kent iedere tijd en cultuur. Maar het is niet het evangelie.

Christus’ apostel schrijft.
En dan schrijft Paulus zijn brief. Hij grijpt terug op zijn roeping. Hij zegt dat hij het evangelie niet van of door mensen gekregen (apostelen in Jeruzalem) zodat hij het misschien verkeerd had begrepen (1:1). Hij begint over het licht dat hij zag toen de Gekruisigde hem riep (Handelingen 9).

Paulus noemt zich ‘apostel[xx], aangesteld en gezonden… door Jezus Christus en God de Vader (1:1).[xxi] Daarom zegt hij ook met volle kracht dat er geen ander evangelie is dan het evangelie dat hij brengt (1:7). Vervloekt wie dat toch doet – wie je ook bent (1:8&9).[xxii]

Blijf bij Jezus alleen.
Luister goed naar deze brief. Hemel Paulus niet op. Maar maak ook geen karikatuur van hem. Deze Paulus die zo fel is kan juist uitermate fijnzinnig schrijven. Bijvoorbeeld over het christelijke geweten (Romeinen 14). Maar in de brief van de Galaten is hij als een herdershond die met alles wat hij heeft gekregen het evangelie van genade en de eenheid die God tot stand heeft gebracht tussen Joodse- en niet-joodse (heidense) gelovigen bewaakt. Hier is geen ruimte. Wie terug gaat naar de wet/besnijdenis krijgt er niks bij (zoals de nieuwe predikers beweerden) maar raakt alles kwijt (Galaten 2:21, 5:2). Ruis op deze lijn zal eindeloos veel roet in het eten gooien.

Paulus verkondigt het evangelie nogmaals. God redt alleen door Golgota (2:21) en God vernieuwt, ook in gelovige heidenen, alleen door zijn Geest (5:13-26). Doe daar niet aan af en voeg er niets aan toe want juist zo vervult God zijn beloften (Galaten 3&4). Dit moet voor mensen in die tijd – Joden, Grieken en Romeinen, Galaten, al dan niet in Jezus gelovend – zo nieuw en vernieuwend hebben geklonken (zie onder 3). Zelfs zo dat je snel geneigd was om terug te vallen in een orde die bekender en vertrouwder was. Maar Paulus houdt gelukkig voet bij stuk (Galatenbrief). God is in Jezus aan het vernieuwen (1:4). Alleen God de eer (1:5). Dat houdt Paulus ons voor. Tot op vandaag plukken wij de vruchten van dit bevrijdende (5:1) evangelie.

5         Leef met het ene evangelie.
Wat betekent dit evangelie voor ons? Kort drie dingen.

Golgota en Pasen centraal.
Allereerst dat we doen wat Paulus doet; Gods vernieuwende werk in Jezus’ dood en opstanding centraal blijven zetten. Hoe makkelijk gaat het ook in de kerk niet over ‘God dit en God dat’. Alsof God ‘los verkrijgbaar is’. Alsof God op onze manier en volgens jouw en mijn mening aan de orde kan komen. Galaten zet je opnieuw stil bij Golgota en Pasen. Zo is God. Zo werkt de Geest. Zo vervult God zijn beloften. Je hoort in Galaten het kakelverse van het evangelie; het evangelie dat geen mens zou kunnen bedenken (1:1&11). Blijf uit dat nieuwe en vernieuwende evangelie leven, gemeente.

Wat is ‘een ander evangelie’?
En dan dat ‘andere evangelie’ dat geen evangelie is (1:6&7). Ken jij dat ‘andere evangelie’ ook? Iets dat erop lijkt maar het niet is (fake). Kijk, voor jou en mij is het concrete dilemma van Galaten ver weg. Ik bedoel: je ouderling komt morgen vast niet op huisbezoek met een mes in zijn/haar hand om te kijken of er nog iemand besneden moet worden (hopelijk). Nee. Maar wat is er onze tijd zo aantrekkelijk dat je zegt: dat kan er toch prima bij, bij het evangelie? Daar moet je eens over nadenken. Ik denk dan in de richting van iets dat in onze cultuur erg belangrijk is. Iets dat domineert (Heer is). Dat voor ons zo vanzelfsprekend is dat je daarin ongeveer ongemerkt in meegaat. In onze cultuur waarin het ‘ik’ centraal staat zou je daar kunnen zoeken. Wij stellen onszelf wel eens vragen als: ‘hoe kan ik God bij mijn leven betrekken?’ Alsof het om jouw leven gaat – waar God bijkomt. Dan heb je het over God en geloof. Maar het is een ander evangelie dan het evangelie dat Jezus aan Paulus heeft geopenbaard. Of denk aan de gewenning om, net als zoveel mensen om je heen, te leven zonder God. Dat God en/of zijn gemeente een marginale plek krijgt. Vaak sussen wij ons geweten met de opmerking dat je ‘op zich’ wel in God gelooft. En dat zal zo zijn. Maar het is niet het evangelie dat Jezus aan Paulus heeft geopenbaard. In dat evangelie laat je je door de Geest leiden (Galaten 5:25).

Omgaan met onzekerheid.
Tot slot kun je denken aan de verwarring waarover Paulus spreekt (1:7, Handelingen 15:24). In onze tijd verandert er veel. Met regelmaat gaat het hierover, in de gemeente of als je elkaar thuis spreekt. Nu kun je de veranderingen van onze tijd niet direct gelijkstellen aan wat er in Galaten en die tijd gebeurde. Maar ik denk wel dat de Galatenbrief ons op de juiste koers kan houden. De blikrichting is Gods trouw, de vervulling van zijn beloften in Jezus en je zo als zijn gemeente laten leiden door zijn Geest. Volg dat spoor (Galaten 5:25).

Leef in het licht.
Ik rond de preek af. De felle brief van de Galaten zet je in het felle licht dat Paulus heeft gezien op weg naar Damascus. Het licht is gaan schijnen. Zet je leven in dat licht. Leef met Jezus en wees zo tot een zegen voor de ander.

---

Zie Geroepen tot Christus’ vrijheid. Introductie prekenserie Galaten.

Toelichting. In de voetnoten hieronder vind je toelichting op keuzes die doorklinken in de preektekst. Ik las (inleidingen van) deze commentaren op Galaten: Tom Wright (2021, Christian Formation), Martinus C. De Boer (2011), Craig Keener (2019), Internationaal Commentaar (2011) en Van Bruggen (2004, CNT). En ik (her)las (delen van) deze biografieën over Paulus: Van Bruggen (2001) en Wright (2018). Tot slot (her)las ik het hoofdstuk over missie/Galatië in Tom Hollands boek Dominion (2019). Voor de Galaten-discussie zijn de voetnoten ii, viii, (xiv), xv en xix (xxii) van belang. Voor de Godsleer is voetnoot xxi van belang.

[i] Door te starten met vers 1-10 kies ik voor de indeling van Galatians. A commentary van Martinus C. de Boer (2011). Eerlijk gezegd heeft deze keuze ook een pragmatische reden. Er valt ook wat voor te zeggen de inleiding wat verder te laten lopen maar er komt al meer dan genoeg aan bod in de eerste tien verzen.
[ii] Tom Wright meent zelfs dat Galaten Paulus’ eerste brief is, geschreven in 46/47 pn – vóór het apostelconvent van Handelingen 15 (Wrights biografie van Paulus). Ik ben het niet helemaal met Wright eens. Het mooie en m.i. ook terechte van een vroege datering is dat het aansluit bij de grote spanning – de spanning van het eerste uur (‘verwarring’, Galaten 1:7 zie Handelingen 15:24) – die je voelt in de brief Galaten. Maar Wright moet wel heel wat uit de kast halen om tot deze reconstructie te komen, soms zoveel dat het minder sterk overkomt. Kernvraag is, denk ik, of Paulus in Galaten 2 verwijst naar het apostelconvent van Handelingen 15 (volgens Wright is dat niet het geval. Ik denk van wel en kom daarop terug bij preek over Galaten 2). Ik denk aan ongeveer 50-52 (mogelijk 54) pn als datering van de brief (Craig Keener, Galatians (2019)). Van Bruggen in het CNT en zijn biografie van Paulus dateert laat; 57/8 pn). E.e.a. heeft ook te maken met de vraag waar de kerken in Galatië liggen. De zogenaamde Noord-hypothese gaat uit van kerken die gesticht zijn tijdens Paulus’ tweede zendingsreis (in Galaten 3:1 staat ‘Kelten’. Is dat een etnische aanduiding? Zijn de Galaten dan zij die wonen in een gebied dat noordelijk ligt in de Romeinse provincie? Een vroege datering van Galaten kan dan niet). De zogenaamde Zuid-hypothese gaat uit van kerken die gesticht zijn tijdens Paulus’ (en Barnabas’) eerste zendingsreis (Handelingen 13 en 14). Mij lijken de argumenten voor de tweede hypothese (Zuid-hypothese) het meest overtuigend, waarbij ik in eerste instantie de inhoud van de brief voor ogen heb willen houden (waarschijnlijk kom ik verderop in de serie op deze kwesties terug). Zie ook voetnoot viii (waar gaat Galaten over?) en voetnoot xv (welke mensen/predikers brengen de Galaten op andere gedachten?) hieronder.
[iii] ‘Shocked’ (Keener).
[iv] Zie hoofdstuk 16 en 23 waarvan je meer dan een kleur op de wangen krijgt. Zie preek Over geperverteerde seks en een gelukkig huwelijk Ezechiël 16.
[v] Mirror-reading (Ik dacht dit voorbeeld bij Wright te hebben gelezen).
[vi] Wright (Galatians. Commentaries for christian formation, 2021) benadrukt dat het nieuwe is begonnen. Dat zegt Paulus in deze introductie niet met zoveel woorden, Wright zet de stap net iets te makkelijk vanuit dit begin. Maar zie Galaten 6:15 (waar Wright naar verwijst).
[vii] Zie preek Ezechiël 36 over de komst en het werk van Gods Geest.
[viii] In de discussie over de Galatenbrief speelt de vraag wat nu precies het punt is. Gaat het om rechtvaardiging door geloof (de Reformatie kende via Luther een belangrijke plek toe aan Galaten)? Diverse – bijna alle, volgens mij – uitleggers waarschuwen expliciet voor blikvernauwing op dit punt (Van Bruggen, Internationaal Commentaar en vooral Tom Wright, natuurlijk). Wright heeft het met name over de context van de christenen in die tijd. Het nationalisme nam toe onder Joodse gelovigen in Israël. Dat gaf druk op de gemeente in Jeruzalem – en die druk zette door in en naar de nieuwe gemeenten. In Galaten 2 komt de druk op de gemeenten expliciet aan de orde. En de kerken vormden een echt uitdaging voor Rome; Jezus is Heer is een regelrechte uitdaging aan het adres van ‘de Heer’ van die tijd, de keizer. Zie het hoofdstuk Galatië/mission in het boek Dominion van Tom Holland (die zonder meer uitgaat van de hypothese Zuid-Galaten. Wright (2021) kan – vanzelfsprekend – veel met Hollands perspectief). Dat Wright hierdoor ook belangrijke zaken niet of nauwelijks een plek geeft; zie voetnoot xv hieronder.
[ix] Zie preek Ezechiël 34. Hoe God Herder is.
[x] Zie de interessante uitleg van Tom Wright (2021) van Galaten 1:10 waarin het ‘behagen van mensen’ wordt teruggevoerd op de bij de Farizeeën bekende Psalm van Salomo (Psalm 4) waarin de ‘mensenbehagers’ ervan langs krijgen. Saulus krijgt zo gezien een verwijt dat hem bekend is voorgekomen en hem moet hebben geraakt.
[xi] Zie preek Handelingen 9, roeping Saulus.
[xii] Lichamelijke opstanding was alleen al ongewenst. Zie handout over Jezus’ opstanding.
[xiii] Zie preek roeping Saulus.
[xiv] Als je een vroege datering neemt voor Galaten vormt de eerste zendingsreis de achtergrond van de brief. Paulus’ preek in de synagoge vormt dan een achtergrond voor het evangelie dat Paulus in die tijd, ook aan de Galaten, heeft gebracht. Paulus begint in die preek bij de Exodus (Handelingen 13:17, zie Wright in zijn biografie van Paulus).
[xv] Wie zijn degenen die een fake evangelie brengen? Hieronder een toelichting op de keuze die ik maakte en die je in de preek terug hoort.

Wright (a.w. 2021) meent dat het gaat om Joods-christelijke gelovigen die onder druk werden gezet door Joodse gelovigen, mogelijk ondersteund door enkelen uit de gemeente van Jeruzalem (pg.67). De link met Jeruzalem acht Wright van belang mhoo op zicht op de rest van de brief waar het immers gaat over een clash met leiders van de gemeente van Jeruzalem (Galaten 2). Wright richt zich op de onvoorziene sociale en culturele veranderingen die meekwamen met het feit dat heidenen tot geloof in Jezus  kwamen (geloof in een andere Heer dan de keizer) en toch geen onderdeel uitmaakten van de (uitzonderings)positie die de Joden hadden voor de Romeinse overheid. Als de heidense gelovigen werden besneden was dat voor iedereen het beste (Joden, gemeente Jeruzalem, maatschappelijk/tov de overheid). De positie van Wright vind ik te overwegen, e.e.a. neem ik ook mee in mijn uitleg (dat was trouwens ook zonder Wrights uitleg gebeurd omdat Wright niet de enige is die hierop wijst). Maar Wright kent m.i. teveel gewicht toe aan de sociaal-culturele en godsdienstige context lós van het interne gesprek/moeite in de kerk zelf om te zien hoe de Geest na Pasen leidt. Dat Wright voor dat laatste haast geen oog heeft, komt met Wrights positie mee. Wright verzet zich in zijn inleiding en uitleg steeds tegen de gedachte dat Galaten gelezen kan worden door de ogen van het 16^de-eeuwse dilemma van de Reformatie (genade; geen werken van de wet) en een karikatuurgeloof (alleen geloof ‘om in de hemel’ te komen). Maar interne spanningen onder degenen die als Joden en heidenen tot geloof in Jezus zijn gekomen doen ertoe en doen volop mee in de uitleg. En zonder gelijk het perspectief van de Reformatie als leidraad te nemen; de vraag hoe God Joden en niet-joden rechtvaardigt, heiligt en tot zijn kinderen maakt in één gemeente, zijn uit de Galatenbrief af te leiden (zie voor mijn preek waarin ik e.e.a. op een evenwichtige manier probeer voor te stellen).

De Boer (a.w. 2011) heeft er een zeer uitgebreide excurs aan gewijd: The new preachers and their gospel (pg. 50 vv). Het zijn volgens De Boer christen-joden die het evangelie aan heidenen brengen; heidenen moeten eerst worden ingelijfd in Israël om deel te hebben aan de redding door Jezus (omgekeerd evangelie, Galaten 1:7). Vandaar eerst de besnijdenis – als begin van het onderhouden van de wet.

Ik kan me het beste vinden in wat Keener (a.w. 2019) van deze groep (Galaten 1:7) zegt; de gelovigen die zich niet konden neerleggen bij het apostelconvent (zie Handelingen 15 voor het Convent en de spanningen van toen). Dat het niet vreemd is dat dat convent niet het einde is van de discussie in de gemeente wordt wel duidelijk in Galaten 2 (incident Paulus met Petrus en Barnabas). Laat staan hoe dat moet zijn geweest voor degenen die ermee zijn begonnen te wijzen op het belang van besnijdenis (Handelingen 15:1).

[xvi] Dit vers laat de spanning voelen; een onbesnedene die Gods tempel wil binnengaan is pure heiligschennis.
[xvii] Zie voetnoot x hierboven (uitleg Wright van vers 10).
[xviii] Zie daarom het belang van Galaten 5: wie leeft door de Geest doet wat de wet zegt.
[xix] Paulus zegt twee keer dat hij het evangelie niet door mensen kent. Zie ook Galaten 1:17vv en hoofdstuk 2. Paulus heeft niks ‘verkeerd begrepen’ van de apostelen. Jezus zelf riep hem. De mensen die achter hem aan kwamen konden bijvoorbeeld wijzen op de praktijk van het leven in de gemeente te Jeruzalem (zie genoemde tekst in Handelingen in de preek). Het beroep op Jeruzalem is ten onrechte (Handelingen 15:24).
[xx] Vanuit het nieuwe testament is onderscheid te maken tussen ‘apostel van Christus’ (Petrus, Jakobus en ook Paulus, 1 Korintiërs 15:7vv) en ‘apostel van de kerk’ (‘zendende kerk’), zie bijvoorbeeld 2 Korintiërs 8:23.
[xxi] Fraai is dat De Boer (2011) erop wijst dat in deze vroegchristelijke tekst Jezus aan Gods kant staat, bij God en niet bij mensen hoort (tweemaal niet via/door mensen geroepen maar door God die werkt in zijn zoon Jezus). Tegenwoordig doet men wel eens alsof vroege christelijke teksten Jezus als menselijke wonderdoener neerzetten (Marcus) en er een langzame ontwikkeling komt (Johannes) die uiteindelijk – surprise! – tot “Jezus’ goddelijkheid” leidt in de 4^de eeuw (Nicea). Zie bijvoorbeeld de podcast van NRC (onbehaard apen) over Jezus van Nazareth (2021) waarin dit aparte beeld over Jezus wordt neergezet.
[xxii] Keener (2019) wijst erop dat heidenen ook een anathema (vervloekt, ‘loop naar de hel’) kenden in hun godsdiensten. Die verklaring helpt – zeker als je ervan uitgaat dat Galaten aan heidenen (Galaten 4:8) is geschreven (en niet naar heidenen en ook Joden). Voor Joden is een anathema uit de Schriften en de praktijk van de synagogen bekend (ban/herem; wat wij in de kerk kennen als tucht). Het is daarom opmerkelijk dat Van Bruggen (Noord-hypothese, Galaten zijn heidenen) niet stilstaat bij dit punt (commentaar CNT). De Boer (2011, ook Noord-hypothese) wijst op het gebedskarakter van vers 10: in deze ban (‘vervloekt’) vraagt Paulus aan God om om te gaan met deze mensen. De Boer meent ook dat het bij Galaten om heidenchristenen gaat. Hij meent dat dit anathema over de hoofden van de Galaten heen is geschreven tot degenen die de nieuwe leer kwamen brengen. Dat lijkt mij eerlijk gezegd wat ingewikkeld. De eerste lezer moet het toch zelf of mbv van joodschristelijke geloofsgenoten hebben kunnen begrijpen. Paulus zal toch niet willen dat de gemeenteleden naar die andere mensen toegaan zodat zij Paulus’ brief aan de Galaten aan hen kunnen uitleggen.

Wat betreft ‘engel’: je kunt denken aan het hemels karakter van de boodschap waarop de mensen zich (tegenover Paulus) beriepen. Voor de hand liggender vind ik wat Keener (2019) zegt als hij een link legt tussen de engelen en de wet (3:19). De engelen horen dan bij de wet terwijl het evangelie opent bij God de Vader en Jezus Christus (Galaten 1:1-4).

Voorbeeldliturgie

Welkom
Afkondigingen kerkenraad

Votum en groet als volgt:
Voorganger: Onze hulp is in de naam van de Heer
Gemeente: Die hemel en aarde gemaakt heeft
Voorganger: Die trouw houdt tot in eeuwigheid
Gemeente: en niet laat varen het werk van Zijn handen

Groet (predikant)
Amen (gemeente)

Psalm 27 Wacht op de Heer, Psalmproject https://nederlandzingt.eo.nl/artikel/2016/12/adventslied-wacht-op-de-heer-psalm-27

Samenvatting van de wet (Galaten 5)
Kom tot de vader (Opwekking 599)

Gebed

Kindermoment
Opwekking kids 7 Zou voor de Heer iets te wonderlijk zijn?

Lezen Galaten 1:1-10 ‘Van Paulus, een apostel….’

Verkondiging van het evangelie

GK 161 Heer, U bent mijn leven (Geloofsbelijdenis) alle verzen
De Heer is mijn herder (sela) https://www.sela.nl/liederen/101/mijn-herder.html

Dankgebed en voorbede afgesloten door het
Onze Vader (Elly en Rikkert)

Collecte

GK 165 Machtig God, sterke Rots

Zegen
Amen (hardop uitspreken)

——————–