Hieronder een artikel zoals dat vandaag in de krant staat. Het artikel is gebaseerd op de inleiding van afgelopen week over het laatste hoofdstuk van de Dordtse Leerregels.[i] Wat betekent volhouden/volharden in een postchristelijke en postkerkelijke maatschappij?

Is er in onze postchristelijke en postkerkelijke samenleving toekomst voor christenen? Of is het een gegeven dat het christelijk geloof hier zal verdwijnen om elders, zoals in China, te bloeien? Omdat wij maar mensen zijn is hierover weinig met zekerheid te zeggen. Het komt erop aan te volharden op de plek die God je geeft. Juist op dat punt zeggen de jubilerende Dordtse Leerregels (1618/9) iets bijzonders. Die Leerregels zijn bekend – en berucht – geworden vanwege de leer van Gods uitverkiezing. Maar het laatste en meest pastorale hoofdstuk van die Leerregels gaat over de volharding van Gods kinderen. Hoe houd je het vol om te geloven? Dordrecht 1618/9 geeft een vrij ontnuchterend antwoord: je houdt het niet vol.

Cadeau
In lijn met de leer dat Gods genade vrij is (God kiest uit) zeggen de Leerregels dat het de Geest is die je laat volhouden. De trouw van God (2 Korintiërs 1:18) staat centraal. Wie beter kijkt, ziet dat er achter deze belijdenis een wereld schuilgaat. Augustinus (354-430) schreef al een boek dat Het geschenk van volharding heet. Volhouden is een goddelijk cadeau. Ook reformator Calvijn spreekt in zijn Institutie over de volharding. Hij waarschuwt in dat verband voor een dubbele dwaling: (1) volharding is de beloning voor het feit dat de mens Gods genade heeft aangenomen en (2) Gods genade werkt niet als enige in ons maar werkt slechts met ons mee. In beide gevallen buigt een mens als het ware op zichzelf terug en staat Gods eer op het spel.

Farizeeër
In dit verband is te denken aan het beroemde verhaal van de Heer Jezus over de Farizeeër en tollenaar (Lucas 18:9-14). De Farizeeër heeft het nogal met zichzelf getroffen. De tollenaar kan slechts boete doen. Jezus zegt dat de Farizeeër met lege handen blijft staan terwijl de tollenaar gerechtvaardigd naar huis gaat. Reformator Luther zegt dat het probleem van de Farizeeër niet is dat hij geweldige dingen doet. Het is veelzeggend dat Luther dit opmerkt. Geloof zonder werken is immers dood (Jacobus 2:26). Ook de Dordtse Leerregels spreken over het aan God toegewijde leven. Het probleem van de Farizeeër is volgens Luther dat hij zijn hart niet kent. Juist op dit punt is het zaak naar de Dordtse Leerregels te luisteren. Die kennen het hart wél. De allereerst zin luidt dat alle mensen in Adam gezondigd hebben. En als het gaat over de volharding wordt beleden dat Gods door de Geest wedergeboren kinderen zondig zijn – al ben je geen slaaf van de zonde. Logisch dat er vervolgens gezegd wordt dat de Geest je laat volhouden te geloven. Gelukkig ligt het niet aan jezelf.

Tijdgeest
Het geeft te denken dat heel wat hedendaagse Nederlandse christenen niets van de Dordtse Leerregels willen weten. Dat ligt, denk ik, niet aan het feit dat er nogal wat af te dingen is op hoe het eraan toeging op de synode van Dordrecht 1618/9 en dat er toen (theologisch) langs elkaar heen is gesproken. En ja; het is belangrijk om bij het spreken over Gods uitverkiezing ver weg te blijven bij systeemdenken. Dat kan alleen als de uitverkiezing een plek krijgt in het christelijke spreken over de Geest. Te denken is aan Calvijn die de uitverkiezing behandelt nadat hij spreekt over onze verlosser Christus. Calvijn zegt dat Christus de spiegel is waarin we onze verkiezing moeten en ook, zonder gevaar van bedrogen te worden, mogen zien.

Maar de weerstand ten opzichte van de Dordtse Leerregels gaat niet over deze dingen. Het laat iets anders zien. Christenen die niks met de Dordtse Leerregels te maken willen hebben, zijn teveel beïnvloed door de tijdgeest waarin zij leven. In onze maatschappij is God afgeschaft en ervaren christenen geloven als een optie. Een van de vele opties. Vergelijkbaar met de talloze mogelijkheden die je hebt als je een telefoon of auto koopt. Het wonder dat God in Christus uitkiest en geloof gééft, sneeuwt onder. Over volharden in het geloof denk je niet eens na. Maakbaarheidsidealen zorgen ervoor dat christenen het extra moeilijk vinden om over zonde te spreken. In de Vrijgemaakte kerken blijkt dat bijvoorbeeld in een discussie over de eerste doopvragen die ons zondig-zijn aan de orde stellen.[ii] Verder is te denken aan de Geest en zijn werk.[iii] Christenen spreken in dat verband over het leveren van positieve bijdragen zoals een aantrekkelijke(re) kerk, een betere maatschappij en onze inzet met het oog op de komst van Gods koninkrijk. ‘Iedereen kan het verschil maken’ is een uitdrukking die je net zo goed buiten als binnen de kerk hoort.[iv] De nadruk ligt, haast ongemerkt, op onszelf. Christenen ontsnappen niet op eigen kracht aan de ik-gerichte tijd waarin ze leven.[v] Net als de Farizeeër uit Jezus’ verhaal hebben christenen het zo slecht nog niet met zichzelf getroffen.

Genade
Het is bijzonder dat een remonstrants theoloog, E.P. Meijering, erop wijst dat in ons allen de hoogmoed leeft dat we best op eigen krachten kunnen doen wat God van ons vraagt, als we maar willen. Meijering zegt dat we een leven lang nodig hebben om te leren leven uit Gods onverdiende genade. Meijering slaat de spijker op z’n kop. Iedere tijd moet er opnieuw doorheen. En ieder mens. Beter dan de Dordtse Leerregels dicht te laten, is het om je daardoor met beide voeten op Gods grond te laten zetten. Misschien geeft de Heer deze postchristelijke en postkerkelijke tijd daarom wel; om ons te leren wat zijn genade betekent.

Reformatorisch Dagblad, zaterdag 13 april 2019.

Zie Volharding der heiligen. Inleiding over Dordtse Leerregels hoofdstuk 5.
Zie De relevantie van de Dordtse Leerregels, o.a. over de plek van uitverkiezing in het christelijke denken (OnderWeg, maart 2019).
Zie Gods bevrijdende keuze. Preek over de Dordtse Leerregels.

[i] Dit is een samenvatting van de inleiding Volharding der heiligen. Inleiding over hoofdstuk 5 van de Dordtse Leerregels in het kader van vier avonden voor de kerken van het Klein Convent en andere belangstellenden.
[ii] Zie Discussie over doopvragen is teken van secularisatie.
[iii] Zie De Geest, de kerk en de verhoogde Jezus. Korte inleiding op een serie preken over de Catechismus.
[iv] Zie Christus en cultuur en Christenvervolging in Nederland (OnderWeg, 2015).
[v] Zie Kerk-zijn in een ik-gerichte tijd (Nederlands Dagblad, 2016).