Preek over de Dordtse Leerregels (1618/9). Wat zegt en betekent dit geschrift? Nu we stilstaan bij 400 jaar synode is het goed om ook te luisteren naar de inhoud. Lukt dat vandaag nog? Voorbeeldliturgie onderaan de preek. De preek is te zien als een appetizer; het Klein Convent belegt 5 avonden over de Leerregels. Voorbeeldliturgie onderaan de preektekst.

In de afgelopen week barstte er een storm los naar aanleiding van de NashvilleVerklaring (ik schreef erover op mijn blog en was te gast bij Studio de Witt). We bidden de Heer; voor LHBTQI-ers in het bijzonder, en voor allen. En dat de kerk zich wijs opstelt in een bijna-postkerkelijke tijd. Ik heb besloten de geplande preek over de Dordtse Leerregels door te laten gaan, al is de actualiteit nooit ver weg. DV volgend week gaat de dienst over de NashvilleVerklaring, LHBTI-ers en de kerk.

Gods bevrijdende keuze (preekthema)

1         Waag het met Jezus.
Wie van jullie heeft er heipalen onder z’n huis of appartement? Zijn het mooie heipalen? Hoe vaak kijk je daarnaar of denk je daaraan? Nooit. Als het goed gaat. Want als je paalrot hebt, wordt het een ander verhaal. Je huis kan dan zelfs verzakken. Maar als alles goed gaat, leef je in je huis.

De Dordtse Leerregels staan als een huis. De leerregels ‘boren’ diep; het gaat over Gods eeuwige liefde voor zondaren (1.1 en 2). Gods besluit tot verkiezing en verwerping (1.7). Als je daarover nadenkt staat je verstand stil. Je beseft: God is niet (zo)als wij, mensen. God is God. Hij kent ieder mens. Hij overziet alles. Hoofdstuk 1 eindigt dan ook met aanbidding van Gods eindeloze grootheid, goedheid en rechtvaardigheid (1.18, Romeinen 11:33-36).

Tegelijk gaan de Leerregels over ons leven van elke dag. Ons ‘huis’. De Leerregels zeggen dat God het goede nieuws van Jezus aan iedereen bekend wil (laten) maken en dat jij met Hem leeft (II.5). God neemt jou en jouw reactie op zijn evangelie volstrekt serieus (II.6). En hoewel God eindeloos groot is, werkt Hij toch echt in jouw leven (‘geen stokken en blokken’ 3/4.16). En dat laat God merken (V.9 en 10). Het komt er op aan trouw te zijn en vol te houden. Als jij blunders maakt; bekeer je dan. Als je soms tijden lang niks merkt/voelt van God; laat niet los maar richt je op Gods eindeloze trouw (V.11-15).

De Dordtse Leerregels helpen je om met God te leven. Want hoe gaat het bij ons?  We denken wel eens: ben ik wel goed genoeg? Mag ik er wel zijn? Mag ik wel in de hemel komen of avondmaal  vieren? Die stemmetjes kunnen aan je knagen. De Leerregels spreken de Bijbel na: wij zijn van God. Zelfs je geloof is een kado van God; Hij kiest jou (Efeze 1 en 2:8).[i]

De Leerregels laten het geheim een geheim: alles is uit en door God maar ga niet uitzoeken hoe ‘dat zit’ want God is God; vertrouw Hem, roep Hem aan en kom zo tot je bestemming. De Leerregels laten de kerk blijven bij haar klassieke spreken over God(s genade) en over de verhouding tussen God en mensen.

Een mooi statement. Juist in een tijd dat steeds minder mensen in God geloven zeggen de Leerregels: God gelooft in ons. In jou. Waag het erop. Waag het met Jezus.

2         Een oefening in onthaasting.
De Dordtse Leerregels zijn mooi maar tegelijk best lastig. Om verschillende redenen. Ik noem er een paar.

Vooroordelen.
Weet je wat de eerste zin van de Leerregels is? Alle mensen hebben in Adam gezondigd (1.1). Nou, lekker dan. Met een klap doe je de Leerregels dicht. Daar willen wij het vandaag niet over hebben. Ezechiël enzo; leuk hoor, dominee, dat u erover begint – maar wanneer stopt die serie?[ii] In het buitenland, in India bijvoorbeeld, zijn de Leerregels populair. In de missionaire setting. Waar mensen ineens gegrepen worden door God. Amazing grace. Als die christenen bij ons in Dordt komen, hebben ze een beetje het gevoel heilige grond te betreden 😇.

Ik denk dat velen van ons de Leerregels niet goed kennen. Ik las eens een stukje voor uit de Dordtse Leerregels. Een gemeentelid reageerde: mooi, zeg. Ik zei: dit is de leer die in Dordrecht verworpen is. Aha.

Nog een voorbeeld. Laatst sprak ik een evangelische broeder. Je weet wel: die evangelischen waarvan wij, gereformeerden, zeiden dat die in de vrije wil (Arminius/Remonstranten, zo is dan de gedachte) geloven. Die broeder zei: sterk zeg, die Dordtse Leerregels. Een mooi document waarin het om pure genade gaat! Amen, zeg je dan. Begraaf alsjeblieft je vooroordelen of je te korte bochten.

De tijd van de Dordtse synode.
De Leerregels kun je niet zomaar lezen. Om die te begrijpen moet je terug naar die tijd. De tijd net na de ook in Dordrecht gehouden Eerste Vrije Statenvergadering.[iii] Een spannende tijd, politiek gezien.[iv] Een tijd waarin Kerk en Staat nauw waren verweven. Dat merk je aan het Voorwoord van de Leerregels. Daarin wordt God gedankt dat de overheid een synode bijeen roept.[v] Daar kunnen wij ons vandaag weinig bij voorstellen.

Voor de kerk was het een roerige tijd. De felle strijd met Rome lag nog vers in het geheugen.[vi] De Reformatoren hadden ontdekt: ‘Gods genade alleen’ (sola gratia) redt. De kerk wilde deze ontdekking niet kwijtraken toen de Remonstranten ervoor pleiten om het aandeel van de mens, als het gaat om eeuwig heil, serieus te nemen.

De Leerregels reageren. Dat maakt het bij voorbaat lastig om het goed te begrijpen. Eerst was er de Remonstrantie (1610). Daarop volgden de Leerregels (1619). Wij lezen andersom: eerst de Leerregels en dan de Verwerpingen (van de Remonstrantie).

En, laten we eerlijk zijn, er zijn dingen gebeurd die wij anders zouden willen doen en waarvoor wij ons vandaag schamen (zoals andere tijden/generaties  hun mening ten aanzien van ons (zullen) hebben en/of wij vandaag op een andere manier hetzelfde doen als men toen deed). Wat voorbeelden:

Ongetwijfeld is er toen bijvoorbeeld langs elkaar heen gesproken. Toch komen alle teksten, vooral zoals dat blijkt uit de Verwerpingen, over alsof alles glashelder is. En de manier waarop de Remonstranten zijn aangepakt; in de beklaagdenbank zijn gezet en zijn weggestuurd:

Of de onthoofding van Van Oldebarnevelt op de dag na de sluiting van de synode. Velen van ons hebben geleerd hoe mooi en goed alles rondom Dordt 1618/9 wel niet was. Maar dat is te kort door de bocht. Laten we daar eerlijk in zijn.

Troost en hoop.
Als je de Leerregels leest, moet je ook bedenken hoe het leven van toen eruit zag. Mensen hadden niet zoveel voorzieningen als wij nu hebben (artsen, ziekenhuizen). Is er hoop als er weer een kind van je sterft? De Leerregels troosten die ouders: kinderen van gelovigen zijn heilig, niet uit onszelf, maar vanwege het genadeverbond (1.17). Dat is tot op vandaag troost voor wie zijn/haar kind vroeg verliest. Veilig in Jezus’ armen. Knap dat de Leerregels, die over zulke grote dingen gaan, de mens niet uit het oog verliezen.

En de hemel was veel meer realiteit voor mensen van toen dan nu het geval is.[vii] Wij leven vandaag voor het hier en nu. En toch. Het is niet alleen op een sterfbed dat zomaar die vraag opkomt: is er méér; meer tussen hemel en aarde? Wat is de zin van ons bestaan? De Leerregels zeggen: we zijn hier met een doel. Want God is aan iets begonnen. En God voltooit waaraan Hij begint.

The Matrix.
Kijk vooral ook om je heen om te zien dat de Dordtse Leerregels belangrijk zijn. Ken je de film the Matrix (1999 vv)? Het gaat over een wereld waarin KI (Kunstmatige Intelligentie) het overneemt van de mensen. Je kunt die film profetisch noemen. De machines bouwen een virtuele nep-wereld (the Matrix). Op den duur komt de hoofdpersoon Neo – ‘the one’, een messiasfiguur – in de controlekamer en ontmoet daar de maker van de virtuele wereld. Hij ontmoet als het ware God, de schepper. Zie hier voor die scene.

Neo komt in die controlekamer voor een onmogelijke keuze te staan: zijn geliefde redden of de echte wereld redden. The problem is choice zo zegt Neo.

Ja. Zo ervaren wij het. Precies zo. Het probleem is de keuze. Het overzicht. Als je dit doet; wat dan? Als je dat doen; wat dan? Welke opleiding kiezen? Wat was er gebeurd als ik toen verstandiger was geweest en niet die domme fout had gemaakt? Wel of niet in God geloven en wat zijn de gevolgen? Doe ik het goed? Wie bén ik? Wat een obstakels kun je ervaren. En we denken dat God, net als in the Matrix, een oude man is met wit haar die in de controlekamer (hemel) zit en aan de touwtjes trekt.

En dan lezen de we de Dordtse Leerregels. God is geen blind lot die ‘eens’ de boel in elkaar heeft gezet.[viii] Hij is ons vóór. Hij omringt ons. Héél ons leven is gekend; vanaf het begin tot het eind (Psalm 139). En zijn liefde voor ons is echt. Hij laat ons zelfs niet los als wij soms verkeerd hebben gedaan. Er is altijd een weg terug. En wie Hem vertrouwt komt goed uit. Is de keuze het probleem (Matrix)? De Leerregels draaien het om. Gods bevrijdende keuze voor ons; dat is goed nieuws.

Ik denk dat hier de kern ligt als het gaat om de Dordtse Leerregels en ons begrip daarvan. Wij, zeker wij mondige mensen, kunnen ons haast niet voorstellen dat Gods kennen en keuze ons niet beperkt maar ons in de ruimte zet. Zijn ruimte die door zijn genade ook de onze wordt; het leven met Jezus en met elkaar.

Onthaasten.
Kortom; het kost wat om ze goed te lezen maar dan heb je wel wat met die Dordtse Leerregels. [ix] Een oefening in onthaasting.

3         De levende God.
Wie het heeft over Gods verkiezing kan het beste Efeze 1 lezen. Paulus doordenkt aanbiddend vanuit Jezus en in de Geest Gods kiezende liefde (o.a. Deuteronomium 7:6-8). Ook als je Efeze 1 honderd keer leest, raak je er niet aan gewend. Wat daar staat is echt niet normaal:

Al voordat de wereld gemaakt werd, koos God ons uit om bij Christus te horen. Daardoor kunnen we als heilige en volmaakte mensen voor Gods troon staan.
(Efeze 1:4 Bijbel in Gewone Taal)

En mocht je het dan nog niet begrepen hebben (wat waarschijnlijk zo is), zegt Paulus er gelijk achteraan:

God houdt van ons. Daarom heeft Hij ons uitgekozen om zijn kinderen te zijn.

Nog niet begrepen? Nee? Luister:

Alles gebeurt zoals God het wil. Lang gelden nam Hij een besluit dat wij bij Hem zouden horen. Daarom stuurde Hij Christus naar ons toe.
(Efeze 1:11)

Dus God neemt een besluit en wij doen er niet toe? Ehm…:

Omdat jullie dat geloven hebben jullie de heilige Geest gekregen
(Efeze 1:13).

Aha. Het ligt dus aan mij omdat ik geloof. Nou…:

De heilige Geest is het teken dat God lang geleden beloofd heeft
De heilige Geest is het bewijs dat wij Gods kinderen zijn…
Laten we God voor zijn goedheid danken!
(Efeze 1:13 en 14).

Kun jij er een touw aan vastknopen in de zin dat je het ‘snapt’ hoe ‘het zit’? Ik niet.

Maar wacht even. Werkt het zo niet bij iedere vorm van liefde? Je houdt van hem/haar omdat je van hem/haar houdt. Punt.

Liefde maakt blind zeggen we wel eens. Maar bij God is dat toch veel wonderlijker. Eindeloos wonderlijker. God houdt zijn ogen open. Op ons gericht. Hij weet wat voor vlees Hij in de kuip heeft en houdt van ons (Psalm 103[x])!

Hoe is dat bij jou? Weet jij ook wie God is? Ken je zijn liefde? Ken je Jezus? Niet die ‘stomme’ beelden die wij wel eens van hem kunnen maken. Die karikaturen waarmee je God te kort doet en waarmee je andere mensen zelfs kunt kwetsen. Maar de levende Heer. Die in Jezus zijn leven voor je gaf. Begin, net als Paulus, bij hem. Begin niet met ‘dé uitverkiezing’. En eindig ook bij hem. Hij die je voorgaat. De Geest die je coacht. Met eeuwige kracht. Bid om open ogen en heldere blik om God zo te zien (Efeze 1:18).[xi]

Jullie zijn het! U bent het!
Soms lees je in de Bijbel iets dat wijst naar het geheim waarvan Efeze 1 spreekt. Terloops. Achteraf. Altijd in de missionaire setting (!):

Allen die voor het eeuwige leven bestemd waren aanvaarden het geloof
(Handelingen 13:48)

Maar ook andersom, als mensen zich niks aantrekken van het evangelie:

Ze struikelen omdat ze het woord niet gehoorzamen, daartoe zijn ze bestemd
(1 Petrus 2:8 Nieuwe Bijbelvertaling en Statenvertaling[xii])

Gods naam wordt hier niet genoemd. En dat doet ertoe. Je kunt het God niet in de schoenen schuiven (Leerregels 1.5). Mensen luisteren niet.

Lees dit alsjeblieft goed, gemeente.

Het is geen wegzetten van niet-gelovigen. Zo kunnen wij het nog wel eens opvatten: jullie zitten fout. Het is ook niet: God gaf jou het geloof blijkbaar niet; pech gehad. En ook niet dat we denken in ideeën over hemel en hel.[xiii] Want al deze gedachten zijn schema’s. Ze doen precies wat de Dordtse Leerregels niet willen doen (en ook niet doen). Die Leerregels willen wegblijven uit het dilemma hoe de verhouding ligt tussen Gods eeuwige raad (die geheel zijn raad is en die alles en allen omvat) en onze menselijke verantwoordelijkheid (die reëel en echt de onze is). De Bijbel leert ons God kennen. De levende God. Die ons kent en roept. Hem verkondigen Paulus (Efeze 1) en Petrus (1 Petrus 2).

Petrus’ (en Paulus’) spreken over Gods verkiezing en het soms noemen van niet-geloven doet dit: het versterkt de wonderlijke positie die de gelovigen hebben. Lees maar gelijk verder:

Jullie zijn door God uitgekozen
1 Petrus 2:9[xiv] (cf. Psalm 147:19 en 20)

Jullie. Vergelijk het met geliefden die elkaar diep in de ogen kijken en zeggen: wat een geluk dat ik jou ben tegengekomen. Dank de Heer. En laat ieder oordeel over een ander aan God. En laten wij ons ondertussen ten goede inzetten voor de samenleving.

4         Mysterie.
Ik rond de preek af. Ik begon ermee dat je nooit nadenkt over wat er onder je huis staat. Maar in de straat waar ik opgroeide was het bouwbedrijf een heipaal vergeten. Dat was een drama. Het halve huizenblok werd scheefgetrokken.

Zo is het met ons leven. Wat kan er veel zijn dat je onzeker maakt. Wat is je houvast? Is de toekomst echt ‘zeker, ja eindeloos goed’ (Sela)? De Dordtse Leerregels is geen document waar je vaak naar hoeft te grijpen – al kennen sommigen het heel goed. Maar kijk soms even. Zoals je ’s ochtends meestal gewoon snel naar school of je werk moet en niet om je heen kijkt. Maar soms doe je dat wel. Je kijkt even op en ziet dat de zon schijnt. Het leven is goed.

Bedenk: God kent mij. In Jezus helemaal. En laat het mysterie een mysterie. Los het niet op en laat God God zijn. Leef je leven. Leef je leven met Christus.

——————-
Zie Over de relevantie van de Dordtse Leerregels (Onderweg) en Volharding der heiligen, mijn bijdrage over de Leerregels voor het Klein Convent.

Zie Vrij. Jeugddienst over de de vraag of jouw keuze ertoe doet (Psalm 139). Het loopt God niet uit de hand (Zondag 10, over Gods voorzienigheid).

[i] Zie De tijger in mij en de leeuw van Juda, naar aanleiding van The life of Pi waarin de tijger symbool staat voor het geloof van de (westerse) mens.
[ii] Zie KNOWN. Een korte introductie op een serie Ezechiëlpreken.
[iii] Zie Vrijheid is niet te koop. Hagepreek bij de herdenking en viering van de Eerste Vrije Statenvergadering van 19 juli 1572.
[iv] Zie https://www.geheugenvannederland.nl/nl/geheugen/pages/collectie/Digitale+Atlas+Geschiedenis/I.+1618-1619
[v] ‘Want toen er naar menselijk oordeel nog nauwelijks enige hoop van herstel (nl. hoop dat de dwaalleer van Arminius de bloeiende kerk zou verdelen) voor handen leek te zijn, heeft Hij (nl. God) het de doorluchtige en hoogmogende heren, de Generale Staten van de Verenigde Nederlanden, in het hart gegeven, om – met advies en aanwijzing van de doorluchtigste en zeer moedige Prins van Oranje- een synode bijeen te roepen’ (De Dordtse Leerregels. Een hertaling. Dr. W. Verboom, Utrecht 2018, pagina 11)
[vi] ‘Zij (nl. de kerk) was door Gods machtige hand verlost van de tirannie van de Roomse antichrist en de vreselijke afgoderij van het pausdom.’ (vertaling: zie hierboven) Deze strijd hoor je terug in de Leerregels (alleen genade!) maar ook in de Heidelbergse Catechismus. Hoe is dat nu? Zie mijn preek De afgoden van onze tijd (najaar 2016). De strijd is gebleven maar het toneel is veranderd.
[vii] Zie een themadienst over de opstanding en de hemel. Zie ook No more tears in heaven (jeugddienst).
[viii] Zie hiervoor ook een preek over lijden waarin dit Godsbeeld ons ook parten kan spelen (Jesaja 40).
[ix] Denk aan de lezing van Eva van Urk in de Grote Kerk van Dordrecht (zaterdag 5 januari jl.): wat is Gods leiding en onze verantwoordelijkheid als het gaat om de klimaatproblematiek? (cf. mijn oudejaarspreek 2018: Na ons geen zondvloed, naar aanleiding van Psalm 102)
[x] Zie Preek Psalm 103. En er ligt een verband tussen Psalm 103 en boetelied Psalm 51, zie een preek over de Psalm 51.
[xi] Zie een preek over dit vers: Is het raar om in God te geloven (Efeze 1:18).
[xii] De Bijbel in Gewone Taal zegt: Want zij zijn ongehoorzaam aan de woorden van God. Dat heeft God zo bepaald. Dat is bepaald geen goede vertaling (bij Handelingen 13 zou je dat wel zo kunnen doen – zoals de BGT dat daar ook doet – om met Efeze 1 (en de Dordtse Leerregels) te Gods genade te benadrukken. Maar als je zegt dat ‘God het zo heeft bepaald’ kom je snel in de noodlottige gedachten terecht zoals ik die in deze preek benoem, met als grootste gevaar dat je niet ziet wie God is (zie deze preek bij Efeze 1).
[xiii] Een ander uiterste is om dan de hel maar helemaal af te schaffen. Dit denken is er wel onder christenen. Zie mijn artikel De Hel van veraf en dichtbij (OnderWeg 2015).
[xiv] Zie de preek De bijzondere positie die God ons geeft (preek 1 Petrus 2). Het spreken van Petrus (en Paulus uiteraard) is niet los te zien van de bijzondere en heftige beginsituatie van de kerk. Alles was nieuw. Gloednieuw. Je merkt dat aan de Psalm die Petrus hier aanhaalt: Psalm 118. Dat lied speelt een cruciale rol in een scharniermoment in Jezus’ leven; bij Jezus komst in Jeruzalem en de Tempel. Zou de messias juist niet daar komen en zou het koninkrijk dan niet beginnen? Aanvaard Jezus als koning – is dan ook de oproep als Jezus het tempelplein opkomt. Zie de preek Het elftal dat de kampioenschaal niet omhoog houdt (waarin Psalm 118 voorkomt) en Niemand is zo gek als God n.a.v. Marcus 12:1-12 (ook Psalm 118). (En zie het geheel van de Marcusserie bij dat deel over de intocht in de tempel en de twistgesprekken op het tempelplein.) Jezus laat het er niet bij zitten als men hem niet neemt zoals hij zichzelf presenteert, zie: God, de Enige, is in Jezus onze naaste geworden. Preek Marcus 12:28-37).

Hoeveel indruk deze momenten moeten hebben gemaakt op o.a. Petrus wordt duidelijk als hij niet kan geloven dat de eeuwenlange orde van God (Tempel) echt anders wordt. Zie Marcus 13 en een preek daarover (‘Heer, kijk wat een mooi gebouw die Tempel’).

In de setting van de kerk van vandaag – waarin kerken een kleine minderheid vormen en ivm 1618/9 veel minder en i.i.g. anders van betekenis zijn, zouden we in de lijn van Dordt 1618/9 moeten nadenken over ons spreken over de positie van gelovigen en de kerk en daarbij bedenken dat het oordeel over buitenstaanders aan God toekomt (1 Korintiërs 5:12) – waarbij de kerk missionair is en het goede voor de maatschappij zoekt. Naast troost voor ouders die hun kinderen verliezen (DL) is hierbij te denken aan zoveel ouders van wie hun kinderen niet meer geloven.

Voorbeeldliturgie
Welkom
Votum
groet
PvN 84
Gebed
Kinderen naar voren
Mat.6:1-8
Kinderlied
Kinderen naar kring
DL 1.9 en 3/4 16 (uit Verbooms hertaling)
Lezen Efeze 1:3-14 Bijbel in Gewone Taal
GK 118: 1 en 3 God is getrouw
Verkondiging: Gods bevrijdende keuze
Wij blijven geloven dat onder miljoenen (alle verzen) https://www.vlis-singers.nl/teksten/1.html
Uitgekozen om God te eren (Gods goede leefregels uit Kolossenzen 3 BGT)
Heer wijs mij uw weg, opw. 687 https://www.sela.nl/liederen/6/heer-wijs-mij-uw-weg.html
Dankgebed en voorbede
Kinderen komen terug
Collecte
LB 793: 1 tm 3 Bron van liefde, licht en leven
Zegen