Hoe is Jezus’ worsteling in Getsemane te zien? Wie het evangelie van Matteüs aan een stuk doorleest, komt voor een raadsel te staan. Matteüs benadrukt namelijk Jezus’ macht.[i] Jezus geneest zieken. Hij bedwingt de storm op het meer. In twistgesprekken is Jezus de geestelijke leiders de baas. Jezus vergeeft zelfs zonden en is de dood de baas. Altijd is Jezus Heer en meester (Mat.12:8). Hij is werkelijk God met ons (Mat. 1:23).

Tot Getsemane, zo lijkt het. Jezus valt neer. Hij smeekt zijn Vader of de beker aan hem voorbij mag gaan. Hij bezwijkt bijna van doodsangst. Wat is er aan de hand? Het begrijpen van Jezus’ worsteling in Getsemane is een worsteling. Het wordt de discipelen teveel. Ze vallen in slaap. Maar Jezus maant tot waakzaamheid. Begrijpen is dan ook niet het juiste woord. Liedboek 177 bidt treffend:

Leer mij, o Heer, uw lijden recht betrachten,
in deze zee verzinken mijn gedachten.

Intimiteit.
De te drinken beker in Getsemane staat voor Gods toorn over de zonde (Jes. 51:17&22, Jer. 25:15, cf. Ps. 42:8). Vreest Jezus de toorn van God de Vader? Sommige uitleggers focussen op het verschil in de relatie tussen God de Vader en Jezus zijn Zoon. Het accent ligt dan op de zwakte van Jezus als mens. Zo zegt J. Van Bruggen in het Commentaar op het Nieuwe Testament: ‘vanuit ontreddering nadert Jezus nu tot God…. Kiest Hij nu werkelijk het lijden van zijn geliefde zoon?’ En N.T. Wright zegt in Matthew for Everyone dat Jezus de beker absoluut niet wil drinken. Jezus is volgens Wright een mens in een melt-down modus; Jezus bidt in het trieste besef dat God het recht heeft om ‘nee’ te zeggen.

Wie Getsemane zo uitlegt benadrukt dat Gods zoon echt mens is geworden. Dat is belangrijk (Hebr. 5:8, 1 Joh. 4:2). Toch loop je vast met deze uitleg. Dat zit in de afstandelijkheid. Alsof je Jezus hebt en daarnaast ook nog God. Getsemane getuigt juist van goddelijke intimiteit. ‘Mijn Vader’ bidt Jezus. Die intimiteit komt niet als een verrassing. Het evangelie van Matteüs vertelt vaak van het goddelijke geheim van de Vader en de Zoon; ja zelfs van het geheim dat de kerk later Gods Drie-Eenheid is gaan noemen (Mat. 1:18, 1:23, 3:16&17, 11:25-27, 12:28-32, 16:15-17, 17:5, 22:41-46 en 28:19). In Getsemane klinkt opnieuw intimiteit als er een bende aankomt om Jezus te arresteren. Jezus zegt dat hij zijn Vader maar hoeft te bidden en hem staat een hemels leger ter beschikking. Jezus is de (oudtestamentische) HEER van de hemelse machten (Ps. 46, zie Joh. 12:6)!

Apocalyptische oorlog.
Twee perspectieven helpen om goed zicht op Getsemane te krijgen. Het eerste perspectief ontleen ik aan het boek The Crucifixion (2015) van F. Rutledge. Rutledge bespreekt Getsemane in het hoofdstuk ‘De apocalyptische oorlog’.[ii] Getsemane sorteert voor op de beslissende strijd met de zonde, het rijk van de duivel en de dood. God zelf gaat die strijd aan (Aulén). Dat doet God in Jezus. Als Jezus in Getsemane ‘opstaat’ (Luk.22:45) is hij een krijger (Luk.22:44) die gereed is voor de strijd.[iii] Alles wordt nieuw. Jezus gaat naar Golgota en zal komen als majesteitelijke rechter en redder. Bij het gebed om niet in verzoeking gebracht te worden (Mat. 26:41) gaat het dan ook om meer dan de dagelijkse verzoekingen waaraan we bloot staan. Jezus roept ons op rekening te houden met de nieuwe wereld die hij aan het gereedmaken is (Mat. 24 en 25[iv]).

Het perspectief van de apocalyptische oorlog sluit aan bij de Schriften. Het Oude Testament kondigt de dag van de HEER aan als een dag van oordeel, benauwdheid en bevrijding (o.a. Ezechiël 7 en 34[v]). Dat God zelf de strijd moet aangaan is de conclusie van het Oude Testament. Mensenhulp is immers ijdel gebleken (Ps.108:13 & 146:3[vi]). ‘God staat op, zijn vijanden stuiven uiteen’ (Ps. 68). Het perspectief van de apocalyptische oorlog sluit ook aan bij het evangelie van Matteüs. De evangelist vertelt een paar keer dat Jezus uitwijkt (Mat. 4:12, 12:15 en 14:13). In Getsemane nadert ‘het uur’ (Mat. 26:45).

Leeuw en lam.
Het tweede perspectief op Getsemane ligt tegen het vorige perspectief aan. Dat betreft een visioen uit Openbaring 5. Johannes ziet een boekrol. Maar niemand kan de boekrol openen. De boekrol staat voor de komst van Gods koninkrijk – dwars door Gods oordeel en bevrijding heen. Het doet veel verdriet dat de boekrol dicht blijft. Dan ziet Johannes Jezus. Jezus is, paradoxaal, leeuw en lam. Krachtig en (af)geslacht. Hij is het waard om de boekrollen te openen.

Het visioen van Openbaring 5 werpt licht op Getsemane. Gods koninkrijk komt er in Jezus. En om dat koninkrijk te laten komen gaat Jezus door alle oordeel heen. Getsemane laat zien hoe potdicht de boekrol zit. Jezus sterft bijna van angst. Openbaring 5 helpt te zien waar de spanning van Getsemane in zit. Die zit niet in de afstand tussen God de Vader en Jezus de Zoon alsof Jezus het oordeel van zijn Vader zou vrezen. ‘Waarom zou Gods zondeloze Zoon het oordeel van zijn Vader vrezen? Vanuit een Trinitarisch perspectief kan de Zoon de Vader niet meer vrezen dan hij zichzelf vreest’ (Rutledge). De spanning zit ook niet in Jezus’ menselijkheid of zwakheid alleen. Want hoe sterk moet je zijn om de boekrol (Openbaring) te kunnen openen? De voor ons onnavolgbare spanning zit erin dat Jezus leeuw en lam tegelijk is.

Getsemane roept ons op wakker te blijven (Mat.26:41) en te focussen op Jezus. Hij is volstrekt uniek. Dat blijkt in Getsemane als opmaat naar Golgota. De Rechter neemt ‘de beker’ aan. Daar begint onze vrijspraak. De HEER van de hemelse machten laat zich oppakken als een misdadiger (Mat. 26:55). Zo betaalt Jezus onze schuld en maakt hij ons tot vrije mensen. De Koning gaat de dood vernietigen door zelf doodsangst te ervaren en, uiteindelijk, te sterven. Zo krijgen wij leven. Jezus doet dit alles als leeuw en lam. Jezus doet dit allemaal in onze plaats. Zo rechtvaardigt en heiligt Jezus ons (1 Kor.1:30). Hoe onvoorstelbaar wijs is Gods reddingsplan.

Zwarte Poort.
Laat Getsemane een mens in een melt-down modus zien (Wright)? Ja; zo zouden we Getsemane begrijpen. Want een mens kan door diepe dalen gaan. Maar Getsemane gaat eindeloos verder. Getsemane is God in een melt-down modus.

Getsemane doet me denken aan een indrukwekkende passage uit The Lord of the Rings (Tolkien). Tegen het eind van het boek maken het leger van Gandalf en Aragorn zich gereed voor de beslissende slag. Ze verzamelen zich bij de Zwarte Poort om het rijk van Mordor binnen te vallen. Omdat ze veruit in de minderheid zijn maken ze geen schijn van kans. De (doods)angst is van hun gezicht af te lezen (de film vertelt dit anders dan het boek). Toch vallen ze aan. Het einde tegemoet. Het einde dat, miraculeus, een nieuw begin wordt.

Golgota.
Goed zicht op Getsemane is voor drie dingen van belang. Allereerst betreft dat het zicht op God en hoe Hij ons in Jezus verlost. Getsemane laat zien dat Gods grootheid ons scherpst verstand te boven gaat (Ps. 145). Als wij een probleem oplossen, zoeken we naar de juiste middelen. Wie een bepaalde macht wil overwinnen moet nog sterker zijn dan die macht. En wie niet sterk is moet slim zijn. Maar wat God doet is van een totaal andere categorie. God valt met volle kracht aan in de nederige Jezus die pure doodsangst ondergaat.

Verder is een juiste blik op Getsemane van belang voor het pastoraat. Als je denkt dat Jezus op dit belangrijke moment bedenkingen krijgt (‘neem de beker van me’) kan de indruk ontstaan dat Jezus een soort halfslachtige redder zou zijn die niet steeds onze redding voor ogen heeft. Maar Getsemane is puur evangelie. Jezus gaat met heel zijn hart de weg naar Golgota (Sela).

Tot slot geeft goed zicht op Getsemane perspectief op het ultieme moment van oordeel en bevrijding; Golgota. Want op Golgota ontbreekt de intimiteit waarvan Getsemane juist zo indrukwekkend getuigt. Vanaf het kruis klinkt niet langer ‘mijn Vader’. Vanaf het vloekhout schreeuwt Jezus: ‘mijn God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten’ (Mat. 27:46, Ps. 22))? Dit is een ijselijke kreet uit de hel. Jezus is daar geweest waar jij en ik nooit gekomen zijn of hoeven te komen. Dat is troost voor allen die lijden en beproefd worden. Jezus draagt en vernieuwt ons hele bestaan.

OnderWeg, 17 juli 2021.

Dit artikel is een bewerking van een preek over Getsemane (28 maart 2021) uit een prekenserie over Matteüs. Zie (korte) Inleiding Prekenserie Matteüs.

Voetnoten.
[i] Zie (korte) Inleiding op prekenserie Matteüs (2021).
[ii] Wright is kritisch over apocalyptische theologie. Zie Wrights Paul and the Faithfulness of God (2013), onder andere pg. 163-175. En zie Wrights Paul and His Recent Interpreters (2014). Zie ook “A Response to Jörg Frey and N.T. Wright” (Addendum to chapter 1) van Martinus C. de Boer in Paul. Theologian of God’s Apocalypse. Essays on Paul and Apocalyptic (2020).
[iii] ‘The Greek word agon (combat, struggle, contest) is related to agonia (agony, anxiety), used by Luke (22:44) to describe Jesus in the garden’ (Brown, Death of the Messiah, via The Crucifixion, Rutledge).
[iv] Ook op deze manier is Getsemane te zien in het geheel van Matteüs. Zie preken over de hier genoemde hoofdstukken, onderaan het (korte) overzicht Prekenserie Matteüs (2021).
[v] Zie preek Ezechiël 7 en preek Ezechiël 34.
[vi] Met vallen en opstaan heeft Gods volk dit geleerd. De Psalmen reflecteren op de geloofsweg die God met zijn volk is gegaan. Zie bijvoorbeeld preek Psalm 2, preek Psalm 90 en preek Psalm 93. En zie korte inleiding op prekenserie (crisis)Psalmen van de Korachieten.