Een opeenstapeling van ellende. Een geloofsbelijdenis, een lofzang en een kreet om perspectief. Psalm 41 heeft het allemaal. Wat betekent dit opvallende lied?

Je kunt de preek beluisteren via mijn podcast. Een voorbeeldliturgie staat onderaan de preektekst.

Gemeente van de Heer

1         Psalm 41; een lied vol ellende.
Je hebt vast wel eens een dag gehad waarop het allemaal wat tegenzat. Dat je bijvoorbeeld te laat opstaat, vervolgens naar je werk gaat maar in de file komt en op je werk – door alle haast – ook nog eens je koffie omgooit. En dat is dan nog maar klein leed. Ingrijpend is het als je een tijd lang te maken krijgt met tegenslag. In ziekte of overlijden. Of iets anders ingrijpends. Wat doe je dan?

Stapel ellende.
Psalm 41 gaat over een situatie waarin de moeilijkheden zich opstapelen. Er is weinig bekend van de achtergrond van dit lied. David heeft het lied geschreven. Of het lied is (later) toegeschreven aan David. Maar wanneer het geschreven is of naar aanleiding van welke situatie; dat weten we niet. (Dat is vaker het geval bij de Psalmen.[i] Wat van belang is, is – blijkbaar – dat in een voor ieder herkenbare situatie God wordt gezocht).

De dichter is ziek. In de tijd van het Oude Testament zag men ziekte als een gevolg van iets dat je verkeerd had gedaan; God laat je voelen dat je niet zonder Hem kunt.[ii] Er is dan ook sprake van zonde. Dat wordt in dit lied eerlijk opgebiecht (Psalm 41:5b). Tegelijk is de dichter iemand die oprecht leeft (Psalm 41:13).[iii] Ook al heeft hij gezondigd; hij deelt niet in het huichelachtige en verraderlijke gedrag dat zijn tegenstanders vertonen (Psalm 41:6-10). Maar tijdens zijn ziekte stapelen de problemen zich op. Het is een treurige lijst:

• Vijanden verwensen hem. Ze zijn uit op zijn dood. Ze hopen dat er niks meer van hem overblijft (vers 7).
• Op nietszeggende ziekenbezoek is men erop uit informatie te verkrijgen die later als roddels wordt uitgebazuind (vers 8).
• Er rust een vloek op zijn leven – er is geen perspectief meer (vers 9).[iv]
• Tot overmaat van ramp heeft een vriend, een vertrouweling, zich zelfs tegen hem gekeerd (vers 10).

In Psalm 41 is iemand aan het woord die zowel lichamelijk als psychisch lijdt.

God van heel het leven.
Het bijzondere is dat Psalm 41 dit ook allemaal zo zegt. Op social media zie je nog wel eens dat mensen alleen maar de mooie kanten van hun leven delen. Ellende of moeite stop je liever weg. Daar heb je het vanwege schaamte of ongemak niet over. Zo niet de Psalmen. Die zijn levensecht. Ze bezingen tot in detail zonde, ziekte, blijdschap of geluk.

Gebed om leven.
Tegelijk laat de dichter het niet bij een pure uiting van alle ellende. Hij somt de ellende op en roept het uit tot God. Hij vraagt om op te mogen staan (Psalm 41:11). Opstaan van zijn ziekbed. Maar meer dan dat. Opstaan om te leven. Dat zijn tegenstanders ervan langs krijgen (Psalm 41:11b). Dat hij zelf voor altijd dicht bij God zal leven (Psalm 41:13).

Vanuit tegenslag bidt Psalm 41 om een nieuwe dag. Een hoopvolle toekomst. Of de dichter deze nieuwe kans ook krijgt, weten we niet uit dit lied. Hij is er in ieder geval vast van overtuigd. In de traditie van de Psalmen begint dit klaaglied namelijk met een uiting van vertrouwen, een belijdenis.[v] Vers 2 zegt dat wie goed leeft en voor armen zorgt zal in kwade dagen door de HEER worden gered (Psalm 41:2). Volgens dit geloof moet het met de dichter goed gaan komen. Dit vertrouwen is de basis waarop het smeekgebed om redding steunt. En Psalm 41 sluit af met een loflied tot God:

Geprezen zij de HEER, de God van Israël,
Van eeuwigheid tot eeuwigheid.
Amen. Amen.
(Psalm 41:14).

2         Jezus volgen met Psalm 41.
Gemeente, wat zegt jou dit lied? Als je zelf ziek bent of tegenslag ervaart herken je ongetwijfeld de wanhoop die in dit lied klinkt. En hopelijk ook het vertrouwen dat God je niet in de steek laat. En als het op zich prima gaat in je leven; kun je dan ook wat met dit lied?

Psalm 41 in het Psalmenboek.
Het is zaak eerst goed te luisteren. Wat wil deze Psalm zeggen? Je komt op het spoor als je kijkt naar de plek die dit lied heeft gekregen in het geheel van de Psalmen. Het Psalmenboek is nauwkeurig samengesteld.[vi] De honderdvijftig Psalmen zijn ingedeeld in vijf delen. Vijf boeken. Net zoveel boeken als de boeken van Mozes (Genesis t/m Deuteronomium). Ieder deel wordt afgesloten met de lofzang die je leest aan het eind van; een lofzang op de God van Israël (Psalm 41:14). We zingen dit deel van het lied straks als ‘amen’ op de zegen.

Psalm 41 is het laatste lied van deel één van de Psalmen. Een deel dat gaat over de koning, David (Psalm 2).[vii] Hij is weliswaar tot koning gezalfd maar is toch zijn leven niet zeker. Hij moet vaak vluchten en ondervindt allerlei hindernissen. Psalm 41 is wat dat betreft een ‘waardige afsluiting’. Een optelsom van moeite en beproeving door de jaren heen meegemaakt. Dit deel van de Psalmen leert je dat het leven van Gods kinderen niet over rozen gaat. Een koning is – zeker in die tijd en cultuur – iemand die macht en gezag uitstraalt. Maar Psalm 41 (Psalm 3-41) getuigt van een heel andere werkelijkheid. Wie je ook bent – koning of slaaf; je leeft in een gevallen en gebroken wereld. (Vervolgens gaat deel twee van de Psalmen dieper in op de oorzaak van de gevallen wereld; zonde en tekorten. Zie de crisis-Psalmen 42-49[viii] en boete-Psalm 51[ix])

‘Neem je kruis op je en volg mij’.
De klacht van Psalm 41 als afsluiting van deel één van het Psalmenboek moet je niet isoleren. Die komt vaker terug in de Bijbel. De rechtvaardige Job beklaagt zich bijvoorbeeld over de ‘hulp’ van zijn vrienden. In Jeremia wordt met dezelfde woorden als Psalm 41 gewaarschuwd voor bedrog en roddel van mede-gelovigen (Jeremia 9). En de lijst van allerlei ondervonden ellende van Psalm 41 doet denken aan de ‘rampenlijst’ van de apostel Paulus in 2 Korintiërs 11:23-29. Wat Paulus allemaal niet meemaakte: schipbreuk, steniging, zweep- en stokslagen, honger en dorst en dagelijkse zorg voor de gemeenten. En dat allemaal vanwege het evangelie. Hetzelfde evangelie waarvan ook koning David dienaar is. ‘Neem je kruis op je en volg mij’ zegt Jezus. Dat zegt hij tegen al zijn volgelingen. Psalm 41 getuigt ervan. Apostel Petrus zegt tegen de gemeente:

Geliefde broeders en zusters, wees niet verbaasd over de vuurproef die u ondergaat; er overkomt u niets uitzonderlijks. Hoe meer u deel hebt aan Christus’ lijden, des te meer moet u zich verheugen, en des te uitbundiger zal uw vreugde zijn wanneer zijn luister wordt geopenbaard
(1 Petrus 4:12).

Jezus en Psalm 41.
Het is dan ook niet vreemd dat Psalm 41 terugkomt in het evangelie van de liefde, het evangelie van Johannes (Johannes 13:18). Jezus wast zijn discipelen de voeten. Hij gaat met hen aan tafel om het Pesachmaal te vieren. Allemaal uitingen van zijn liefde en zelfovergave tot op het kruis. Ondertussen zit Judas daar ook. Hij heeft heel andere plannen. Hij wil Jezus overleveren aan de vijand. In Judas herken je de huichelaar van Psalm 41. De vriend die zich tegen Jezus keert. Bedenk dat Jezus ook zijn voeten heeft gewassen. En hem het brood heeft aangereikt (Johannes 13:26). Zo loopt Jezus de weg van Psalm 41 helemaal uit. Niet alleen in de vloek en ellende van Psalm 41 die hem treft. Die hij op zich neemt. Maar ook daarin dat hij het goede waarmee Psalm 41 begint, het leven in vertrouwen, leeft tot aan het einde toe. Naar iedereen. Naar Judas die hem verraadt. Naar Petrus die hem verloochent. Zo gaat hij naar Golgota.

Jezus’ sterven is dan ook meer dan de dood die ieder mens sterft en die de dichter van Psalm 41 bedreigt. Jezus’ dood bereidt de opstanding voor waar Psalm 41 om bidt. De opstanding naar een nieuwe dag. Leven in Gods nabijheid (Psalm 41:13b), bedoeld voor een ieder die gelooft. Bekering. Zuivering van de verkeerde daden. Stoppen met je huichelachtig gedrag ten opzichte van een ander. Zo vervult Jezus heel Psalm 41.

Psalm 41 in het Nieuwe Testament.
Kijk hoe Psalm 41 terugkomt in het Nieuwe Testament. Denk aan de eerste grove zonde in Jezus’ gemeente. Psalm 41 komt terug in het huichelachtige gedrag van Ananias en Safira (Handelingen 5). Voor onoprechtheid is geen plek in Jezus’ gemeente. Hoe vaak zegt het Nieuwe Testament niet dat we de leugen moeten afleggen en de waarheid tegen elkaar moet spreken (Efeze 5:25) en klinkt de opdracht dat je liefde oprecht moet zijn?

Jezus wil dat het in zijn gemeente anders gaat dan in Psalm 41. Nietszeggend ziekenbezoek (Psalm 41:8&9) wordt in de gemeente van Jezus veranderd in het meeleven en meebidden met elkaar. Roddelen over elkaar wordt in de gemeente veranderd in een gesprek waarin je elkaar wilt leren kennen en, als dat nodig is, ook de waarheid kunt zeggen (corrigeren). En in plaats van wraak op je tegenstander te willen nemen (Psalm 41:11b) adviseert het Nieuwe Testament om goed te zijn voor wie jou tegenstaat en te bidden voor wie je vervolgt – laat het wreken aan God (Matteüs 5, Romeinen 12).

Werkt het zo? Doe jij dit? Leef jij zo? Lees eens voor jezelf Psalm 41. En zet jezelf zo in Jezus’ licht. Om die ‘opstanding’ bidt Psalm 41.

Jezus’ dag.
Kijk zo ook om je heen. Verdriet en ellende blijft – tot de dag van Jezus. Ook in die zin blijft Psalm 41 staan. De klacht van dat lied kan jouw klacht zijn. Bid deze Psalm. Psalm 41 blijft nodig om gezongen te gebeden te worden. Kijk om je heen om te zien hoe belangrijk Psalm 41 is. De afgelopen jaren waren en zijn, op wereldschaal, heftige jaren. Corona. Oorlog in ons continent. En daardoor (dreigende) hongersnood in m.n. delen van Afrika. Energieonzekerheid in ons continent. Je herkent de opeenstapeling van ellende van Psalm 41. En dan op wereldschaal. Ingrijpende gebeurtenissen laten je beseffen dat de dag van Jezus eraan komt (Romeinen 8, Openbaring). Geef de moed niet op. Bid de Psalmen. En doe waarmee Psalm 41 begint; zet je in voor al degenen die je hulp nodig hebben. Doe dat met het oog op je redding op Jezus’ dag. De dag van de opstanding (Psalm 41:11) van alle doden en het leven van de eeuw die komt (Nicea).

Alles nieuw.
Ik rond de preek af. Psalm 41 is een bijzonder lied. Misschien komt het lied in eerste instantie misschien wat vreemd over. Het lied is niet zo bekend als Psalm 42/43 of andere Psalmen. (Wat ook niet helpt is de niet zo bekende melodie) In Jezus ontvangen we dit lied als evangelie. Jezus geeft je het leven in hoop. En hij kent jouw leven. ‘Gelukkig de treurenden; zij zullen getroost worden’ – zegt de Heer (Matteüs 5:4).[x] God kent heel je leven. Hij belooft iedere traan van je gezicht te wissen. Met die vernieuwing is hij begonnen. Zijn opstanding vond plaats. Leef je leven met de Heer. En heb zo elkaar lief.

---

Zie Toegewijd en trouw leven. Artikel over preekserie Psalmen. Zie Bidden met de Korachieten. Prekenserie crisis-Psalm 42-49 (in Coronatijd).

[i] Zie begin van de preek over Psalm 44.
[ii] Zie preek Psalm 88.
[iii] Oprecht of integer is, zeker gedacht vanuit vers 5b,  een vertaling die hier beter past dan ‘onschuldig’ (NBV21)
[iv] De verwijzing naar Bileam (Hebreeuwse tekst) doet denken aan een (uitgesproken of ervaren) vloek.
[v] Psalm 1 zet de toon. Zie preek Psalm 1. Dat lied is – in een geheel met Psalm 2 – te lezen als een belijdenis die voorafgaat aan alle andere Psalmen. Zie ook hoe Psalm 90 begint. En zie de preek over de provocatie van Psalm 44.
[vi] Zie inleidende preek Psalm 1. Zie ook Toegewijd leven. Artikel in OnderWeg.
[vii] Zie The return of the king. Preek Psalm 2.
[viii] Zie bidden met de Korachieten. Inleiding preken Psalm 42-49.
[ix] Zie preek Psalm 51.
[x] Zie preek Matteüs 5:4.

Voorbeeldliturgie

Welkom

Votum (gezongen)
Groet
Amen (gezongen)

DNP Psalm 65: 1 en 2 https://www.denieuwepsalmberijming.nl/berijmingen/psalm-65

Gods leefregels (Romeinen 12)
Heer, leer mij uw weg. Opwekking 687 Opwekking – Heer, wijs mij Uw weg (687) Lyrics | Genius Lyrics

Gebed

Vertel het aan de mensen (kinderlied) Vertel Het Aan De Mensen Tekst (aanvullingspagina.nl)

Lezen Psalm 41 (Voor de koorleider…) Gelukkig wie zorgt voor de armen…
DNP Psalm 41: 1 en 2 Psalm 41 (denieuwepsalmberijming.nl)
Lezen Johannes 13:12-19 Toen Hij hun voeten gewassen had…
DNP Psalm 41: 3 en 4 Psalm 41 (denieuwepsalmberijming.nl)

Verkondiging

LB 971 alle verzen Zing een nieuw lied voor God de Here

Dankgebed en voorbede, afgesloten door
Onze Vader (Elly en Rikkert)

Collecte

GK 165 Machtig God

Zegen
Amen d.m.v. DNP Psalm 41:5 Psalm 41 (denieuwepsalmberijming.nl)  (‘Amen, aan Hem de eer’.)

Verdere ontmoeting