Galaten 4:3 is adembenemend. Vergelijkt Paulus de wet nu met ‘de machten van de wereld’ (waarvan Jezus bevrijdt)? Goed zicht op Galaten 4:1-11 helpt je om Kerst te vieren.

Je kunt de preek beluisteren via mijn podcast. Een voorbeeldliturgie staat onderaan de preektekst. Speciale aandacht voor de uitleg van N.T. Wright (Galatians, 2021) en J. van Bruggen (Galaten, 2004) en andere bijzonderheden over vers 3 staan in voetnoot iv, onderaan de tekst.

Gemeente van de Heer

1         Met Galaten 4 naar Kerst.
Over twee weken vieren we Kerst. Galaten 3 en 4 laten zien wat Kerst betekent. Kerst is het begin van een nieuw tijdperk. We staan niet meer onder toezicht van de wet omdat het geloof, Christus, is gekomen (Galaten 3:25).[i]

Geloof.
In Galaten 4 vat Paulus een en ander nog eens samen (‘ik bedoel dit’) en zet een volgende stap. De samenvatting is dat een erfgenaam niet verschilt van een slaaf – tot het moment komt dat de erfgenaam de erfenis ontvangt. Je kunt het een beetje vergelijken met een spaarrekening die ouders voor hun kinderen openen. Ook al staat daar bijvoorbeeld € 3.000 op; je hebt geen cent tot je achttiende. Zo, zegt Paulus, had Gods volk wel de belofte van een erfenis maar het stond onder toezicht van de wet. En dat verandert met de komst van Christus/het geloof. Sinds die tijd ontvangen Joden en Grieken de erfenis; de Geest (Galaten 3:5 en 4:6). Die neppredikers die Paulus achterna reisden en hem wilden corrigeren zetten Gods klok terug door te beginnen met de besnijdenis of met bijzondere (feest)dagen. En de Galaten zijn nog zo dom ook dat ze erin trappen (Galaten 3:1 en 4:9-11). Het klinkt ook zo mooi en zo religieus. Al die voorschriften. Heilige dagen. Speciale rituelen. Indrukwekkend, zeg. Zo houd je het ook een beetje in de hand; je eigen hand.[ii]

Nieuw tijdperk.
Maar Galaten is – God zij dank – de brief van de christelijke vrijheid. Jezus heeft ons bevrijd. We leven in zijn nieuwe dag. Zijn toekomst tegemoet. Kerst betekent de volwassentijd voor wie gelooft. Wie Jezus gelooft is erfgenaam die de belofte ontvangen heeft. Voor de wet gold indertijd dat je de erfenis kreeg als de erflater (vader) stierf. Galaten opent dan ook met de dood en opstanding van Gods zoon.[iii] Een nieuw tijdperk.

De liturgie volgt dit evangelie. Vanwege Galaten 3 en 4 lezen vanmorgen geen wet. En we zingen vandaag geen Psalmen die zeggen hoe mooi de wet is (Psalm 19, 119 e.a.). We zingen liederen over de hoop die Jezus geeft. In het spoor van Galaten gaan we richting Kerst. Op naar de dag van het (aan)schouwen.

2         Onvoorstelbaar goed nieuws.
Na de samenvatting zet Paulus de volgende stap. En die is adembenemend.[iv] Galaten heeft al heel wat bijzondere uitspraken gehad. Denk bijvoorbeeld aan de zin ‘ik ben met Christus gekruisigd; ikzelf leef niet meer maar Christus leeft in mij’ (Galaten 2:19 en 20).[v] En verderop komen er nog heel wat van dit soort opvallende zinnen die wij vandaag oneliners zouden noemen. Zinnen om nooit te vergeten. Paulus was flink op dreef toen hij Galaten schreef.

Wereldse machten.
Hier in hoofdstuk 4 staat een zin waar je – als je daar goed naar luistert – je hoofd over breekt. Het gaat om vers 3. Dat het zo opvallend is ligt niet aan het feit dat er veel discussie is over de vraag wat ‘de machten (elementen) van de wereld’ nou precies zijn.[vi] Het meest voor de hand ligt het om te denken aan (basis)elementen van het leven (aarde, water, wind en vuur) op grond waarvan men (heidenen) een godsdienstig systeem maakte. In het bijzonder kun je denken aan vastgestelde dagen en religieuze feesten (Galaten 4:10). Je houden aan bepaalde dagen. Leven volgens vastgestelde orde, wetten en regels. Het zijn machten waarvan Paulus even verderop zegt dat de Galaten die vereerden als goden (Galaten 4:8). Voor Joodse gelovigen een gruwel omdat God de Schepper is van deze elementen. God is Eén (Galaten 3:20). Maak niet een systeem op basis van het geschapene maar eer de Schepper (Genesis 1).

De wet een wereldse macht!?
Tot zover niets opvallends. Joodse gelovigen deden natuurlijk niet mee aan zulk soort heidense praktijken. Zij hadden de wet. Ja. Maar het spannende punt van Galaten 4:3 is dat Paulus de machten die die heidenen dienden voordat zij Jezus kenden vergelijkt met de wet! Dat is werkelijk ongehoord. Dat gaat door merg en been. Maar Paulus doet het:

‘Op dezelfde manier waren ook wij, toen we nog onmondig waren, als slaaf onderworpen aan de machten van de wereld’
(Galaten 3:3).

Het ‘onmondig’ slaat op de tijd van de wet en gaat over joodse gelovigen (Galaten 3:15-4:2). ‘Wij’; zoals Paulus in hoofdstuk 2 spreekt over ‘wij Joden van geboorte….’ Wij – dat gaat over Joden en Grieken (Galaten 3:28). Mocht er nog twijfel over bestaan of Paulus de vergelijking maakt tussen wereldse machten en de wet (wat sommigen doen, zie voetnoot iv) dan maakt het volgende vers het duidelijk. Daar spreekt Paulus zo over de geboorte van Gods zoon:

‘(geboren,) onderworpen aan de wet, om ons, die aan de wet onderworpen waren, vrij te kopen opdat wij als kind aangenomen zouden worden’
(Galaten 4:5).

Hier kan geen misverstand bestaan. Dit gaat ook over Joodse gelovigen. Over Joden en niet-Joden die vrijgekocht worden.

Dan weer terug naar vers 3. ‘Ook wij waren onderworpen aan de machten van de wereld’. Hoe kan Paulus – hij is nota bene een Schriftgeleerde! –dit zeggen? De wet vergelijken met wereldse machten, afgodendienst!? Hoe durft hij dit te zeggen? Snap jij dat? Zie jij wat Paulus doet?

Jezus alleen.
De wet is toch volmaakt, goed – van God gegeven (Galaten 3:19![vii]) enzovoort? Maar nadat Paulus al eerder in Galaten 2 de wet tegenover de belofte (geloof) had gezet, haalt hij nu alles uit de kast om te laten zien dat je echt niet bij die wet moet zijn om bij Gods volk te horen en gerechtvaardigd te worden. Paulus geeft hier die neppredikers vol onderuit de zak. En hij wijst de Galaten op de enige om wie het werkelijk gaat. Bij en in Jezus valt alles in het niet. Echt alles. Zelfs de wet!? Nee; juist de wet (Galaten 3:22).[viii] Als die neppredikers bij gelovigen die de Geest hebben ontvangen (Galaten 3:2) met de wet durven aankomen dan zijn ze bij de tot Jezus bekeerde Schriftgeleerde Paulus aan het verkeerde adres. Paulus die elders gerust positief over Gods wet schrijft (Romeinen 7:12&14, 1 Timoteüs 1:8-10 ‘de wet, op de goede manier gebruikt…’ e.a.) aarzelt niet om de wet hier aan de kant van wereldse machten te plaatsen.

Jezus bevrijdt.
Zie je wat hier gebeurt? Dit is zo mooi. Galaten is zo bevrijdend. Je ziet in deze brief het felle licht dat Schriftgeleerde Saulus op de grond gooide en bekeerde (Handelingen 9).[ix] Paulus is zo radicaal gegrepen door Jezus en die gekruisigd en opgestaan dat hij alles en iedereen in dat perspectief zet. Zowel de Galaten (je hoort erbij) als die neppredikers (Jezus alleen). Het is Christus. Christus ‘waardoor de wereld voor mij gekruisigd is en ik voor de wereld’ (Galaten 6:14). Kom na  Golgota niet meer aan met welke wet of regel dan ook maar.

Alles wordt anders in en door Jezus. Galaten is baanbrekend evangelie. Joodse gelovigen moeten vrijgekocht worden opdat ze als kinderen aangenomen kunnen worden (Galaten 4:3-5). Maar… ze waren al Gods kinderen (Exodus 4:22, cf. Johannes 8)! Ze hadden de wet – en waren volwassen. Dit is vloeken in de synagoge. Paulus doet het (Galaten 1:8). Omwille van Jezus. En daar stopt het niet. Paulus is niet ‘tegen de synagoge en voor de kerk’. Paulus zegt dat de Galaten gek zijn geworden dat ze zich laten beduvelen door die neppredikers (Galaten 3:1).[x] Dit is vloeken in de kerk. De kerk die zo nieuw is dat je de net gelegde vloerbedekking en pas aangebrachte verf nog ruikt. Maar Paulus doet het. Hij scheldt ze uit. Omwille van Christus (Galaten 4:19). Paulus is niet voor of tegen een bepaald soort mensen. Paulus is apostel van Jezus (Galaten 1:1vv). Dit is het evangelie (Galaten 1:6).

Nu een vraag voor jou. Ken jij dit baanbrekende evangelie? In onze tijd is het not done dat je een stap verder gaat dan ‘geloof’. Geloof jij dit? O, ik geloof dat. Prachtig. We geloven allebei. En laat elkaar vooral in elkaars waarde. Zo gaat het vandaag. Het is al heel wat dat je gelooft. Galaten laat zien dat het anders is. Het evangelie van Jezus is anders. Hij is groter, wonderlijker, aantrekkelijker dan wie of wat ook maar. Zet Jezus centraal.

Hartelijk.
Zie je ook, gemeente, hoe pastoraal Galaten 4 is? Je zou het bijna vergeten omdat het zo spannend en scherp is. Maar wat is dit een uitnodigend evangelie. Paulus is een geboren Jood, Een supergelovige Schriftgeleerde. Hij heeft alle streepjes/vinkjes die nodig zijn voor God. Maar hij gaat naast de Galaten staan. ‘Ook wij…’ zegt Paulus. Wij hebben het ook niet gered. Ook niet met die wet. De wet loopt immers dood op Golgota – alles is onder de zonde besloten (Galaten 3:13&22). Golgota en Pasen laten Paulus inzien dat je er net zo min komt met de wet als met de praktijken die de heidenen erop nahielden. Er is niets waarop je jezelf kunt laten voorstaan.

Nu een vraag aan jou. Ken jij dit evangelie waarin Paulus zo naast die ‘heidense’ Galaten gaat staan. Denk daar eens aan als jij je atheïstische collega ontmoet. Moet die eerst anders gaan denken? Moet die eerst … – en daar komen de voorwaarden? En jouw islamitische buurtgenoot. Zit die fout (en jij goed)? Galaten 4 leert je om in het licht van Jezus te staan. En zo te kijken. Naar ieder. Heeft Paulus een streepje voor? Heb jij een streepje voor? Paulus weet beter. We hebben te wijzen op die ene naam. Van hem te getuigen. In zijn naam lief te hebben en recht te doen. Dat doet ertoe.

Shockerend.
In Galaten 3 en 4 is haarscherp. Hier zegt Paulus wat hij elders, bijvoorbeeld in Romeinen 3, op een minder polemische manier zegt:

‘zowel Joden als andere volken zijn in de macht van de zonde…. Ieder mens wordt het zwijgen opgelegd en heel de wereld staat schuldig tegenover God want juist de wet leert ons zonde kennen. Maar nu is Gods gerechtigheid waarvan de Wet en de Profeten al getuigen, zichtbaar geworden buiten de wet om: God schenkt vrijspraak op grond van het geloof in Jezus Christus, aan allen die geloven. Er is geen onderscheid.’

Er is geen onderscheid (zoals die neppredikers beweren). Redding komt, zo getuigen de Schriften, buiten de wet om. Dankzij Jezus en het geloof in hem. In de Galatenbrief klinkt dit evangelie. Maar dan in de hitte van de strijd. Primair. Op het scherpst  van de snede. Shockerend. De manier waarop Paulus schrijft doet denken aan Jezus’ optreden in de evangeliën en in de brieven aan de gemeenten in Openbaring. Onvoorwaardelijk hartelijk en uitnodigend naar alle mensen; mannen, vrouwen, Joden en niet-Joden. En even scherp en tot bekering oproepend voor al degenen – wie dat ook maar zijn – die zichzelf op welke grond dan ook maar willen rechtvaardigen. Bij Jezus gaat deze onvoorwaardelijke liefde en dat zuivere recht hand in hand. Want hij is Eén (Galaten 3:20). In Galaten hoor je iets van terug van die majesteit. Wat is het scherp en mooi. Deins er niet voor terug, gemeente. Relativeer niet eerst. Maar laat het in alle volheid en pracht op je afkomen en tot je doordringen. Aanvaard dit evangelie. Weet dat Jezus – Jezus alleen – je bevrijder is.

3         Kerst en de machten.
Tot slot dit. Galaten 3 en 4 laten de betekenis van Kerst zien. Er is een nieuw tijdperk begonnen. Het tijdperk van geloof. Gods zoon is geboren om te bevrijden. En ‘er is geen onderscheid’. Joodse gelovigen. Heidense Galaten. Kerkmensen die dreigen terug te vallen in wettisch denken/leven. Paulus vreest voor hun christelijke bestaan (Galaten 4:11).

Zie je waar Kerst over gaat? Het gaat niet over gezelligheid of knusheid. Het gaat over machten. Machten van de wereld die eraan gaan (Galaten 3:3). Machten die je vasthouden. De macht van de gewoonte – zoals bij de Galaten en die neppredikers. Tradities die om de tradities gaan en geen rekening houden met de levende God. En die machten doen, zo lees je in Galaten, hun uiterste best om jou weer in hun greep te krijgen. Zoals het ook gaat met Jezus zelf. Als hij optreedt worden de anti-machten alert. De wereldse machten kunnen koning Jezus en zijn rijk niet uitstaan. Kerst is dat je je ogen opent voor die strijd. Kerst is meedoen in Gods nieuwe tijd; vanwege Jezus voor de wereld gekruisigd zijn (Galaten 6:14). Kerst is: alle wettisch denken eruit. Uit je leven. Uit de kerk. Want Jezus onze bevrijder is geboren. Machten, dat kan net zo goed zijn: angst of twijfel of je wel goed genoeg bent of doet. Maar Jezus is geboren. Je bent erfgenaam (Galaten 3:29). Een macht is dat jij je leven op orde maakt en er steeds mee bezig bent alles beter voor elkaar te krijgen. Je geloof is een soort polis zodat je later, als je sterft, in de hemel mag komen. Die macht gaat eraan want de koning is geboren. Je bent gedoopt in zijn naam (Galaten 3:27). Leef – al ben je vijftien, vijftig of tachtig – als een nieuwgeborene; een Kerstkind.

Lofzang Maria.
Als je er zo naar kijkt zie je dat Galaten 3 je bij de lofzang van Maria brengt. Zij heeft het gezongen. Machten gaan eraan en nederigen worden verhoogd. Rijken worden weggestuurd en armen ontvangen het geluk. Alles wordt anders in en door koning Jezus.

Gemeente, leef naar de komst van Jezus toe. Laat je niet onderwerpen door welke andere macht dan de mensgeworden, gekruisigde en opgestane Heer.

=====================

Zie Geroepen tot Christus’ vrijheid. Introductie prekenserie Galaten.

[i] Zie preek Galaten 3:25.
[ii] Zie Inleiding Dordtse Leerregels hoofdstuk 5.
[iii] Zowel Keener als De Boer wijzen erop dat God de Vader niet gestorven is. Jammer om het te laten bij die zin. Want erven doe je bij een overlijden. Hoe dit te zeggen van God? De Vroege Kerk wijst erop dat God niet dood kan gaan. Het is spitsroedelopen om hierover goed te spreken. God is onsterfelijk. God is in Jezus gestorven – en begraven, zie de blog onthoud moslims het schandalige evangelie niet (2015).
[iv] Tom Wright (Galatians, 2021) begint zijn uitleg van deze passage met het uitspreken van zijn verbazing dat zo weinig uitleggers dit gedeelte zien als een Exodusverhaal. Dat Wright het zo leest kan niet verbazen. Wat vervolgens opvalt is dat Wright veel (van zijn theologie) nodig heeft om tot uitleg van dit gedeelte te komen. Volgens Wright gaat het bij de gevangenschap/slavenbestaan (Galaten 3 en 4) om de ballingschap – waardoor Gods volk onder de macht van andere goden kwam (en zoals God eens zijn volk bevrijde van het slavenbestaan (Exodus) zo doet God dat opnieuw, nu definitief in Jezus). Wright koppelt gevangenschap/slavenbestaan niet rechtstreeks aan de wet, hoewel hij wel opmerkt dat de Torah de greep van de slavernij verstevigt (waarbij hij verwijst naar Galaten 3:21-22). Volgens Wright zegt Paulus niet dat de Torah zelf een van de ‘elementen’ (machten, NBV21) is. Dit lijkt laatste lijkt me op zich terecht. Maar zo loop je wel bij het spannende punt weg. Want Paulus begint in vers 4 met ‘wij’; ‘op dezelfde manier waren ook wij, toen we nog onmondig waren, onderworpen aan de machten van de wereld’. Dat gaat over de onmondige gelovigen – Gods volk onder de wet (Galaten 3). ‘Given the context of minors under the law, 4:3 must include the Jewish people’ (Keener, 2019). ‘Wij’: daarmee sluit Paulus Joodse gelovigen in bij het onderworpen zijn aan de elementen/machten (zie ook het ‘wij, geboren Joden’ in Galaten 2:15 – een hoofdstuk dat relevant is voor de uitleg van hoofdstuk 3 en 4 omdat Paulus daar begint met het tegenover elkaar stellen van de wet enerzijds en geloof/belofte/Christus anderzijds. Zie preek Galaten 2:19 en 20 en zie preek Galaten 3:22-29). Galaten 3:4 spreekt buitengewoon opvallend. Dat het ook over Joodse gelovigen gaat merk je ook aan het volgende vers. Dit staat er bij de geboorte van Gods zoon: ‘… onderworpen aan de wet, om ons die onderworpen waren aan de wet, vrij te kopen’ (Galaten 4:5). Dat gaat over Joodse gelovigen (wet). Wright komt met zijn uitleg niet op de scherpte die Galaten (4) heeft. Het gaat erom dat Joden en Grieken in hetzelfde schuitje zaten (cf. Romeinen 3:9 en 23) en dat er met de komst van Jezus geldt dat er geen Joden of Grieken meer zijn (Galaten 3:28); allen die Jezus geloven ontvangen de Geest (3:5 en 4:6). Terugkeer naar de elementen/machten (Galaten 4:9-11) is Gods klok terugzetten; terug naar de wet (besnijdenis) of het houden van speciale dagen (zoals die in de wet staan en/of zoals de Galaten die kenden uit hun ‘wettische’ tijd waarin ze Jezus niet kenden). De Boer (2011) zegt treffend: ‘… so too Jewish believers were once in some sence “under the stoicheia tou kosmou” just as Gentile believers were!…. In like manner, believers, both Jewis and Gentile, were once enslaved under the stoicheia tou kosmou, meaning a body of religious beliefs and practices associated with the four elements of the universe, in particular calendrial observances’ (259, 261). Van Bruggen (Galaten 2004) is kort over deze passage. Het ‘we’ gaat volgens hem over alle volken (Galaten 3:28). Stoicheia kan volgens Van Bruggen niet over wereldgeesten/engelenmachten gaan omdat Gods volk aan Hem onderworpen was en niet aan engelenmachten of afgoden. Hier maakt Van Bruggen een te korte bocht en mist het spannende punt. Want waarom spreekt Paulus uitgerekend hier (Galaten 3:19) over een bemiddelaar en engelen als het over de wet gaat (en niet over God)? Belangrijker: Paulus heeft het over terugkeren naar afgodendienst (4:8vv). De stoicheia hoeven op zich niet engelen of machten te betekenen maar zijn gezien Galaten 4:1-11 wel verbonden aan religieuze praktijken (zie uitleg De Boer hierboven van stoicheia). Van Bruggen dreigt een cirkelredenering te maken want 4:3 legt inderdaad een verband tussen Joden en Grieken: ‘wij die onderworpen waren aan de stoicheia’. Laat die spanning eerst staan (De Bijbel zegt vaker dingen die echt niet ‘kunnen’ zie preek Ezechiël 21:25 en 26 waarin staat dat God zijn volk slechte wetten gaf en hen verontreinigde door de praktijk van kinderoffers. Zie het ‘vloeken in de synagoge/kerk’ in deze preek). Van Bruggen zegt dat het erom gaat dat men niet vrij/als heer kon omgaan met het geschapene in déze wereld (totdat de tijd gekomen was). Dan lijkt er niet zo’n groot verschil – het volstrekt nieuwe van de tijd van geloof/Christus komt zo weinig of niet uit de verf terwijl dat nieuwe vanaf Galaten 1:1 centraal staat.
[v] Zie preek Galaten 2:19&20.
[vi] Keener geeft een helder overzicht van de mogelijke uitleg en volgt De Boer (2011), zie voetnoot iv.
[vii] Het is geen detail dat Paulus in 3:20 zegt dat de wet door engelen uitgevaardigd werd (in Romeinen 7 zegt Paulus dit gerust anders).
[viii] Zie preek Galaten 3:22-29.
[ix] Zie preek roeping Saulus, Handelingen 9.
[x] Zie preek Galaten 3:1-6. Beduvelen is hier echt het juiste woord (betoveren, behekst).

Voorbeeldliturgie

Adventslied: verborgen rijkdom van Sela.

Welkom en afkondigingen (drie kaarsen)

Votum en groet Sela
Naar het licht Sela

Gebed

Kinderen naar voren: Maria en Elisabeth (Annelies)
OTH 408 God zal met ons zijn
Kinderen naar kring

Lezen Galaten 4:1-11 Ik bedoel dit…
Verkondiging 
Zo is het beloofd Sela

Geloofsbelijdenis Nicea (samen hardop uitspreken)
Lichtstad met uw paarlen poorten (Joh. de Heer)

Afkondiging …. in verband met Kerst
Voetbal en geloof (afbeeldingen)
Dankgebed en voorbede

Collecte en kinderen komen terug uit kring

Op die dag Opwekking 818

Zegen
Amen (hardop uitspreken)

Verdere ontmoeting 

— einde —

 

=== einde ===