Onderstaand artikel is van Maarten Verkerk (bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Universiteit Maastricht), Nienke Verkerk-Vegter (psychologe) en mij. Het is verschenen in OnderWeg (NGK/GKv). Het artikel bespreekt de achtergronden van de NashvilleVerklaring en concludeert dat de storm van die Verklaring helaas niet aan Gereformeerde Kerken voorbij gaat.

Jezus doorbreekt de cultuurstrijd

De storm over de Nashvilleverklaring lijkt grotendeels geluwd. De initiatiefnemers kregen veel kritiek uit de kerken en de samenleving. Deze kritiek richtte zich voornamelijk op de visie op homoseksualiteit. Het is opvallend dat er weinig aandacht gegeven is aan de achtergronden van deze verklaring. Wie dat wel doet, merkt dat de Nashvilleverklaring nog meer vragen oproept dan ze nu al doet.

Maxim Februari stelt in zijn column in NRC Handelsblad (7 januari 2019) dat de Nashvilleverklaring eigenlijk over man-zijn en vrouw-zijn gaat, maar dat iedereen het veiligheidshalve over seks en homoseksualiteit heeft. Met deze opmerking stelt Februari het vizier op scherp. Want makkelijk kun je denken dat deze verklaring alleen dat deel van de christenen aangaat dat worstelt met homoseksualiteit. Of alleen voormannen uit reformatorische kringen die zich zorgen maken over huwelijk en seksualiteit. Zo blijft de discussie op veilige afstand. Maar de Nashvilleverklaring gaat ook gereformeerde christenen aan, omdat onderhuids een oude cultuur- en kerkstrijd oplaait.

Complementair
De Nashvilleverklaring vindt haar oorsprong in de zogenaamde Danversverklaring (1988) over Bijbelse mannelijkheid en vrouwelijkheid. Deze verklaring werd in 1991 theologisch en wetenschappelijk onderbouwd in het boek Recovering Biblical Manhood & Womanhood (RBM&W). Het grote probleem is volgens deze publicaties dat de kerk beïnvloed is door het gelijkheidsdenken en dat ze haar Bijbelse visie op mannelijkheid en vrouwelijkheid is kwijtgeraakt. Met als gevolg dat het leiderschap van de man onder druk staat, de ondersteunende rol van de vrouw teloorgaat, huwelijken stranden, homoseksualiteit toeneemt en vrouwelijke leiders in kerken opstaan.

De Danversverklaring en RBM&W stellen dat man en vrouw als persoon gelijk zijn voor God, maar dat ze verschillend zijn geschapen: God heeft de man geschapen als leider en de vrouw als ondersteuner. Man en vrouw zijn dus aanvullend of complementair. Ook hun gaven zijn aanvullend: mannen hebben mannelijke gaven en vrouwen vrouwelijke. Deze visie heeft gevolgen voor de opvoeding in het gezin en voor de kerk. Zo zouden jongens opgevoed moeten worden tot leidinggevende mannen en meisjes tot ondersteunende vrouwen. Het betekent ook een forse ‘reorganisatie’ van de kerk. Vrouwen mogen geen leer- en regeertaken uitvoeren, geen catechese geven en al helemaal geen ouderling of predikant worden.

Cultuurstrijd
Het klinkt allemaal Bijbels. Totdat je ziet dat er sprake is van een cultuurstrijd, die met het geloof in Jezus niets te maken heeft. In de samenleving is er altijd discussie over de vraag hoe mannen en vrouwen zich tot elkaar verhouden.[i] Zijn ze fundamenteel verschillend en vullen ze elkaar aan (verschildenken)? Of zijn ze fundamenteel gelijk (gelijkheidsdenken)? Ook nu laait die cultuurstrijd weer op. In Nederland is vele jaren het gelijkheidsdenken dominant geweest, maar met de opkomst van Forum voor Democratie (FvD) zien we dat het verschildenken weer gepropageerd wordt. In het boek Levenslust en doodsdrift zegt de in FvD gevierde denker Lukassen dat onze westerse beschaving eraan gaat door de opkomst van het feminisme en het verlies van mannelijkheid. De vrouw heeft volgens hem veel te veel macht gekregen. Ook de populaire psycholoog Jordan Peterson en de bekende Amerikaanse hoogleraar Harvey Mansfield zeggen soortgelijke dingen.

Nu kan een christen zich zorgen maken. Maar dat betekent nog niet dat je je mee moet laten voeren in een seculiere cultuurstrijd. En al helemaal niet dat je vanuit dat perspectief de Bijbel moet gaan lezen. Christenen volgen immers allereerst Christus.[ii] De Danversverklaring en RBM&W stijgen niet boven deze cultuurstrijd uit. De frisse Bijbelse boodschap wordt verpakt in het verschildenken en verdwijnt daarmee van tafel. Het zicht op de rijke Bijbelse spiritualiteit gaat verloren.

Eunuch
In Jezus kennen we de schepper van man en vrouw. In Jezus begrijpen we ook dat er geen mannen of vrouwen zijn (Galaten 3). Als het evangelie de wereld overgaat, wordt iedereen aangesproken en ingeschakeld, in navolging van hoe Jezus dat zelf deed. Een eunuch doet mee. Vrouwen en mannen, kinderen, jongeren en ouderen, slaven en heren. De Bijbel ‘denkt’ niet in wereldse termen van gelijkheid of verschil; de Geest schenkt gaven ‘zoals Hij wil’ (1 Korintiërs 12).[iii]

Hier komt iets fundamenteels bij. De opvattingen van de Danversverklaring en RBM&W over de leidinggevende natuur van de man en het ondersteunende karakter van de vrouw zijn mede gebaseerd op de visie dat God de Zoon eeuwig onderworpen is aan God de Vader.[iv] Deze visie is in strijd met de oecumenische belijdenisgeschriften uit de vroege kerk. Daarin belijdt de kerk dat er ‘in deze Drie-eenheid geen sprake is van … meer of minder, maar (dat) alle Personen aan elkaar gelijk zijn in eeuwigheid en hoedanigheid’ (Geloofsbelijdenis van Athanasius). Met de Nashvilleverklaring vlamt een oude kerkstrijd weer op. Blijkbaar hechten sommige gelovigen meer waarde aan posities die mannen of vrouwen moeten innemen dan aan het juist spreken over God.[v]

Onzuivere bron
Wie beter kijkt, schrikt van alles wat er meekomt met de Nashvilleverklaring. De vraag dringt zich op of uit zo’n onzuivere bron iets goeds kan komen (Jakobus 3:12). Het is verontrustend dat veel reformatorische, maar ook gereformeerde christenen het denken van de Nashvilleverklaring omarmen. Denk aan de bezinningsgroep Man Vrouw en Ambt (MVEA) in de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt). Die groep bestaat voornamelijk uit verontruste predikanten die zich verzetten tegen de vrouw in het ambt. Aanvankelijk gaf MVEA zich zelfs uit voor complementairiaans. Maar nog steeds noemen zij de Danversverklaring en een belangrijk hoofdstuk uit RBM&W als eerste bronnen waaruit zij putten.

Laten de Vrijgemaakte kerken ondertussen niet doen alsof dit alles hun wezensvreemd is. Het denken in termen van verschil versus gelijkheid zit diep. Dominee Henk Folkers wees er al eens op dat de Synode van Ede (2014) uitsprak dat er naast gelijkheid ook verschil in verantwoordelijkheid is tussen mannen en vrouwen (Nederlands Dagblad, 5 juni 2018).[vi] Die uitspraak lijkt verdacht veel op de Danversverklaring en RBM&W.

Oppervlakkig gezien is de storm over de Nashvilleverklaring gaan liggen. Wie beter kijkt, ziet dat het nog maar net is begonnen met waaien.

OnderWeg, 16 maart 2019

Zie hier voor een overzicht van mijn reacties naar leiding van de NashvilleVerklaring

[i] Zie Artemis, Baudet, Jezus of Aisja. Over (de positie van) vrouwen en de kerk. Blogpost 2018.
[ii] Zie Christus en cultuur (OnderWeg, 2015).
[iii] Te denken is aan de tegenwerping hoe het dan zit met de zogenaamde zwijgteksten. Zie een preek over zo’n Bijbeltekst (1 Timoteüs 2). En hoe zit het dan met de man-vrouw verhouding (Paulus zegt toch dat vrouwen ontzag moeten hebben voor hun man)? Zie een brief van mij daarover in NRC Handelsblad (2013) en een preek over Efeze 5 (2013) en een preek over 1 Petrus 3.
[iv] Zie De bittere bron van de NashvilleVerklaring. Brief aan het Reformatorisch Dagblad. En zie dit uitgebreide achtergrondartikel van mijn collega Folkers over het ongereformeerde, onbijbelse karakter van de leer van de eeuwige onderschikking van God de Zoon aan God de Vader.
[v] Zie mijn preek God, de enige God, is in Jezus onze naaste geworden. Een preek over Gods Drie-eenheid naar aanleiding van Marcus 12:28-37.
[vi] Het is duidelijke dat de synode van Ede (2014) er niet uitkwam in de kwestie van de vrouwelijke ambtsdrager. Mede daarom stuurde ik, samen met drie andere collega’s, een appel naar de synode (17 juni 2014) om geen inhoudelijke uitspraken te doen.

Met de hier genoemde uitspraak van Ede 2014 is niets gedaan. Er volgde een deputatenrapport waarin werd gesteld dat het Bijbels is om de ambten voor vrouwen te openen. Het onderliggende denken dat blijkt uit Ede 2014 blijft derhalve liggen (en/of komt terug in een bezinningsgroep als MVEA). Zie mijn reactie op het deputatenrapport. In die blogpost heb ik het aan het eind over een veranderende Godsleer die ik meende waar te nemen. Helaas zat ik er blijkbaar niet naast.