Hoe spreek je over de cultuur waarin je leeft? Op welke manier bepaalt die hoe je besluit over de vrouwelijke ambtsdrager? Een blogtekst met 4 contexten: 1/ islamitische cultuur, 2/ mainstream Holland, 3/ tegencultuur en 4/ de plek van de kerk in de maatschappij. 

Op 15 april jl. hield ik een preek over 1 Timoteüs 2.[i] Een zogenaamde zwijgtekst; vrouwen mogen geen onderwijs geven aan en/of gezag uitoefenen over mannen. In iedere discussie over vrouw & ambt komt deze tekst terug. Alleen al daarom is het goed om bij die tekst stil te staan.

Verlegen
Daarbij komt dat er vandaag verlegenheid lijkt te zijn over zwijgteksten. Waar deze teksten eerder zowat doorslaggevend waren in het gesprek vrouw & ambt, hoor je er nu niet veel meer over. Daar zit aan de ene kant iets gezonds in. De kerken hebben zich in het verleden teveel blindgestaard op een enkele tekst en die vooral in een bepaald kader uitgelegd. Prima dus om niet teveel gewicht aan die teksten toe te kennen. Maar om vervolgens alleen maar te ´zwijgen´ over deze teksten lijkt me niet verstandig. Alleen al omdat dat een reactie is; een reactie op het verleden. Vandaag klinkt het vooral zo in de kerken: pas op dat je veel of zeker weet![ii] Dat is van de wal in de sloot. Verder is het zaak recht te doen aan alle Bijbelteksten (2 Timoteüs 3:16). En recht doen aan het heden. Want ontwikkelingen in onze maatschappij staan niet stil. Straks worden we nog door een heel andere kant van de realiteit ingehaald.

Luisteren naar alle Bijbelteksten blijft daarom belangrijk. Ook als het gaat over mannen , vrouwen en gezinnen. Dat kan, uiteraard, alleen als je compleet werkt. Het zal evengoed over singles, homo’s en lesbiennes moeten gaan.[iii]

Als het gaat om de plek van vrouwen en het gezin, verwijs ik naar de betreffende preek over 1 Timoteüs 2; vooral naar het einde van die preek. Ik heb zo goed mogelijk willen luisteren naar de Bijbeltekst en daarbij ook recht willen doen aan factoren van tijd, cultuur en context.

Cultuur
Vervolgens is de vraag: om wélke cultuur gaat het en hoe maak je daarin beslissingen? Gaat het over (ontmoeting met) islamitische cultuur of de heersende opvattingen in Nederland anno nu? En wat betekent dat voor de keuzes die je maakt?

[Hieronder ligt nog een ander wezenlijk punt. Hoe is onze heersende cultuur te zien? Sommigen zeggen dat de vrijheid en gelijkheid (en bijbehorende emancipatie) voortkomt uit de Verlichting die van God niet wil weten maar zélf de baas wil zijn (autonomie). Anderen wijzen erop dat de vrijheid en gelijkheid niet los kunnen worden gezien van onze, door het christendom doordrenkte cultuur. Ik laat deze discussie hier verder liggen. Ik verwijs naar een artikel van me Christus en cultuur[iv] (OnderWeg 2015) dat dit soort vragen aan de orde stelt, naar aanleiding van een boek van godsdienstsocioloog Gerard Dekker. En ik verwijs naar het einde van de preek over 1 Timoteüs 2, met name de waarschuwing voor nieuwe gnostiek (noot xx van die preek, een citaat van N.T. Wright).

Interessant in dit verband is wel nog het volgende; het boek Ongelooflijk. Over de verrassende comeback van religie (2018) van Yvonne Zonderop. Het boek is een afsluiting van een mooie serie artikelen over religie in onze samenleving in De Groene Amsterdammer. Zonderop neemt stelling in bovenstaand dilemma door te zeggen – de liberale wetenschapper Siedentop volgend – dat gelijkheidsdenken en de waarde van het individu niet bij de Verlichting of de Reformatie beginnen maar een vrucht zijn van eerder christendom, zoals de traditie van kloosters.[v]]

1         Islamitisch
In de preek over 1 Timoteüs 2 noemde ik als voorbeeld de context waarin de kerk te maken krijgt met moslims. Ik noemde dat voorbeeld omdat de islamitische cultuur, ook in de man- vrouwverhouding, veel dichter aanstaat tegen de culturele setting van 1 Timoteüs 2 dan onze westerse cultuur. Dat maakt het wel zo interessant. Hoe stelt de kerk zich dan op? Ze krijgt in de opkomende islam een directe blik in haar eigen Bijbelse spiegel.

Op zich is het heel goed om je te realiseren dat de in ons land opkomende islam consequenties heeft voor de opstelling van kerken.[vi] Maar welke consequenties als het gaat over de vraag naar vrouw & ambt? Ik las eens dat iemand zei dat moslims er mogelijk aanstoot aan kunnen nemen dat ze geconfronteerd worden met een vrouwelijke ambtsdrager (voorganger) en dat dit daarom belemmerend zou kunnen werken voor de voortgang van het evangelie. Toen ik dat las, dacht ik: zeg je dit uit ervaring? Dat bleek namelijk niet. Of zegt iemand dit omdat die persoon tegenstander van de vrouwelijke ambtsdrager is (dat was die persoon namelijk) en er argumenten bij zoekt? En is dit nu christelijk denken of een soort (inmiddels rap uitstervend) Nederlands denken waarin een sorry-cultuur doorklinkt; een cultuur waarin je té bescheiden en té weinig zelfbewust bent.

In vooral mijn vorige gemeente werden er regelmatig islamitisch-christelijke ontmoetingen georganiseerd. Een enkele keer waren er in dat kader moslims in de kerk. Bijvoorbeeld op Pasen.[vii] Ik bedacht toen: in deze setting past de vrouwelijke ambtsdrager goed. Vrouwen deden volop mee in de dienst. In gebeden, Schriftlezing en muziek. Een vrouwelijke ambtsdrager had daarbij goed gepast. Zij had de aanwezige moslims en moslima´s nog directer geconfronteerd met de betekenis van het evangelie. Mannen zijn niet de baas in de kerk en vrouwen hoeven zich niet te bewijzen; een is Heer en koning (Marcus 10:45). Het gaat om het gezag van het evangelie. Dat gezag kan evengoed van een vrouw als van een man aanvaard worden. Zo straalt Jezus. Zonder woorden (Psalm 19:4). Juist die woordeloze taal doet er toe. Die ‘taal’ spreekt directer dan een geweldige toespraak of preek. Geloof in Jezus betekent méér dan vrouw- of manzijn (Galaten 3:28). Die ‘taal’ spreekt dwars door alle culturen heen en bereikt ieders hart en hoofd.

Onderscheid
Kijk; leef je in een cultuur die gedomineerd wordt door het islamitische geloof, dan liggen de zaken anders. Dan geeft de vrouwelijke ambtsdrager weldegelijk aanstoot. Maar dat geldt voor ons niet. Al zijn sommigen er bang voor dat het zover komt dat onze cultuur gedomineerd gaat worden door de islam. Maar door die angst moet je je niet laten leiden [al is het goed je af te vragen waarom God de islam hier laat opkomen]. We laten ons leiden door de Geest van de Heer.

En uiteraard geldt voor de kerk, voor haar mannelijke en vrouwelijke leden, dat je je verstanding dient op te stellen richting de buitenstaander (Kolossenzen 4:5). Dat zou soms kunnen betekenen dat je, in de islamitisch-christelijke context, zelf een stapje terug doet. Het gaat er niet om de waarde van onze cultuur te promoten. Het gaat erom het aantrekkelijke, bevrijdende evangelie te laten zien. Jezus is de schat.

2         Mainstream
De heersende opvatting in onze cultuur is die van vrijheid en gelijkheid. In mijn preek kwam dit terug in voorbeelden van de minister die bij Pauw zegt dat de reclames anders moeten omdat die een beeld neerzetten dat botst met haar emancipatienota. Sommige reclames doen dit dan blijkbaar wel goed. Zo zag ik laatst een reclame voor stofzuigers 🤨. De vrouw zat achter het buro te werken terwijl de man een supersonische stofzuiger bediende. Iedereen tevreden.

In het kader van de preek over 1 Timoteüs 2 wil ik hier het boek Mannen jagen, vrouwen schieten raak (2006) noemen.

De ondertitel luidt namelijk: moderne Artemissen schrijven over passie, drijfveren en verlangens. Daar heb je die Artemis weer. Diezelfde godin waar de net opstartende christengemeente in Efeze mee te maken hadden (1 Timoteüs). In die tempel maakten vrouwen de dienst uit, zie mijn preek bij voetnoot i. Dat had gevolgen voor de opdrachten die Paulus aan Timoteüs gaf.

Het boek Mannen jagen, vrouwen schieten raak past goed bij onze heersende opvatting over vrouwen en hun plek in de maatschappij. Dank de Heer voor de mogelijkheden om de gaven die God geeft te kunnen ontwikkelen. Tegelijk geeft de titel de spanning aan van onze maatschappij. Vrouwen schieten raak staat er. In combinatie met: en laat de mannen dan maar lekker jagen. Daarin klinkt iets van de drang, de missiedrang die diep in onze westerse cultuur zit.[viii] Vrouwen moeten (minstens) gelijk zijn. Anders gezegd: het ‘glazen plafond’ wordt niet zomaar doorbroken. In mijn preek noem ik het voorbeeld van het boek Mag ik meneer Kristel even spreken? Dat boek gaat over wat een directeur, vrouw, meemaakt in haar werk en leven. Blijkbaar wordt haar positie niet zonder meer als normaal ervaren.

[Naar aanleiding van de ondertitel Moderne Artemissen leg ik hier niet het simplistische verband dat de godin Artemis van vroeger terug is te vinden in de vrouwen die in dit boek naar voren komen. Dit is feitelijk dezelfde discussie als hierboven bij de vierkante haken; hoe sta je ten opzichte van de heersende cultuur? Goed luisteren naar 1 Timoteüs 2, zie preek bij noot i, leert je in te zien dat mannen en vrouwen van hun obsessies moeten worden bevrijd. Vooral; dat zij in dienst van het evangelie moeten komen te staan. Wel kan het zo wezen dat sommige (christelijke) vrouwen, mede als reactie op het feit dat vrouwen in kerk én cultuur lang hebben moeten ‘zwijgen’, Artemis-achtige trekjes vertonen. Ze gaan dan lijken op die ‘New women’ die van Paulus in 1 Timoteüs 2 een veeg uit de pan krijgen. In die zin blijft 1 Timoteüs 2 actueel. Soms heb ik het idee dat de kerken dit aspect in het geheel buiten beschouwing laten – al heeft het boek Zonen en dochters profeteren er wel oog voor. Let op dat deze waarschuwing evengoed geldt voor de mannen (1 Petrus 3:5)!

Kortom; ook hier is te zeggen dat het evangelie centraal moet staan. Ik verwijs naar het precaire evenwicht dat nodig is; zie de preek bij noot i]

Heidense discussiewijze
Ten aanzien van de mainstream cultuur is te zeggen: wees als christen ontspannen. We leven in deze tijd en hebben daarin Jezus te laten zien. Jezus heeft veel meer gedaan dan het doorbreken van het ‘glazen plafond’. Hij brak de eeuwenoude muur van vijandschap af (Efeze 2:14)! De kerkelijke discussie doet soms net zo verbeten aan als de toon van de emancipatienota van de minister. Ik heb het hier zowel over voor- en tegenstanders van de vrouwelijke ambtsdrager. Het lijkt soms wel alsof ziel en zaligheid ervan af hangen. Dat is wat je noemt een ‘heidense’ manier van discussiëren. Soms moet je je zelfs afvragen of we niet te beroerd zijn om God voor onze kar te spannen in deze discussie.[ix] Dit alles is in strijd met de kern van het evangelie.

In de lijn van 1 Timoteüs 2 is te bedenken hoe we het in Jezus bevrijde leven laten zien. Dat betreft dan ook de vraag naar de positie van vrouwelijke ambtsdragers. Wie in deze lijn denkt, kiest ervoor om vrouwen toe te laten tot alle ambten. Simpelweg omdat de Heer ook hen in zijn dienst zet.

3         Tegencultuur (Baudet e.a.)
Hiermee zijn we er nog niet. Naast mainstream-cultuur (zie boven) is er meer. Vandaag komt een nieuw-rechts populisme op. Met name in de populariteit van Baudet is dat te zien. Zijn opmerking dat een vrouw ‘hard genomen wil worden’ haalde zelfs de eindejaarsconference 2017 van Youp van ’t Hek. Youp keek wel uit met de manier waarop hij dat zei. Hij citeerde zodat hij duidelijk maakte dat hij dat niet zelf zei. Ondertussen ligt het wel op tafel.

De opmerking van Baudet behelst meer. Er gaat een wereld van angst achter schuil. Dat wordt duidelijk als je een denker uit die kring leest. Neem het boek Levenslust en doodsdrift[x]van de in Forum voor Democratie gevierde denker Lukassen. Onze westerse beschaving gaat eraan, zo klinkt de vrees in dat boek. We zullen overgenomen worden door islamitische cultuur. De oorzaken (o.a.): het feminisme en het verlies van mannelijkheid. De vrouw heeft veel te veel macht gekregen volgens Lukassen; ze is losgemaakt uit de traditionele structuren. Elke cultuur heeft volgens Lukassen ‘een leger van seksueel duurzaam bevredigde mannen (nodig) die een beschaving onderhouden’ (!). In het boek wordt op een schaamteloze manier denigrerend over vrouwen gesproken. Bijvoorbeeld over hoe billen van vrouwen eruit zouden moeten zien.

Nu is hier veel aan de orde. Net als hierboven (mainstream) wordt duidelijk dat het over meer dan een man- vrouwverhouding gaat. Ook hier spelen religieuze componenten mee. Het gaat om zelfbehoud; het behoud van ónze cultuur. Deze politici en hun denkers profileren zich als echt redders. Nadrukkelijk speelt op de achtergrond mee de angst voor de opkomst van de (politieke) islam.[xi] Voor zelfbehoud ben je blijkbaar bereid om ver te gaan.

Zelfs zou je kunnen zeggen dat hier sporen zijn te vinden van een correctie op een doorschietende cultuurdwang van gelijkheid (van mannen en vrouwen). Bij ieder soort populisme is te zeggen dat de oplossing ontbreekt of van geen kant deugt. Tegelijk moet er altijd wel worden toegegeven dat populisme een signaal is van blijkbaar levende onvrede.

[Direct na het plaatsen van deze blog stond er in De Volkskrant het artikel De boze witte man wil zijn mannelijkheid terug, naar aanleiding van het werk van de Canadese psycholoog Peterson]

Erflater Fortuyn
Als Pim Fortuyn de erflater is van het huidige nieuw-rechts van Baudet e.a., dan is er een in dit verband opvallend moment dat in veler geheugen gegrift staat. Een moment dat inzichtgevend is als het gaat om de plek van de vrouw. Zelf verklaard homoseksueel, maakte Fortuyn journalist Wouke van Scherrenburg belachelijk door haar als volgt toe te spreken: ‘mevrouwtje toch, ga toch lekker koken. Dat is veel beter’.

Over de omstandigheden van dat gesprek is veel te zeggen.[xii] Maar Fortuyn grijpt terug op ‘vroeger’. In wat hij noemt een ‘verweesde samenleving’ zal hij zeker de pater familias zijn. En wat is dan de plek van vrouwen? Zijn opvolgers zijn duidelijker. Als homoseksueel zou Fortuyn het bij zijn opvolgers niet makkelijk hebben gehad. Misschien hadden ze hem er wel uit geknikkerd.

Bevrijdend nieuws
Wie vanuit dit perspectief de Bijbel leest, knippert nog eens met z’n ogen. De opmerking over vrouwen die gered worden waarbij het krijgen van kinderen wordt genoemd[xiii] (1 Timoteüs 2) doet ons vandaag de dag tegen het plafond stuiteren. Maar wie goed leest, hoort er vertroosting in – al kun je niet uitsluiten dat het simpelweg ook te maken heeft met cultuurbepaaldheid van toen (zie de preek over 1 Timoteüs 2 bij noot i).

Punt is dat het evangelie nergens zo plat is of wordt als het ‘evangelie’ van Lukassen (FvD). En ja; de Bijbel portretteert ook (net als Lukassen). Vrouwen en mannen worden van top tot teen in megapixel-kwaliteit beschreven in wat je kunt beschouwen als het oudste blootblad ter wereld; Hooglied.[xiv] Maar nergens wordt dat vulgair of vrouwonvriendelijk. De Schepper wordt geprezen. Hij bedacht het om vrouwen en mannen te maken naar zijn beeld (Genesis 1:26). Kijk naar hoe onze Heer omgaat met vrouwen. Zeer tegen de gewoonte van die tijd in spreekt hij met een vrouw, een ‘buitenlander’ nog wel (Johannes 4[xv]). Vrouwen worden op de Paasdag door Jezus op een niveau gezet met de allergrootste profeten.[xvi] Door heel de Bijbel heen bekleden vrouwen alle mogelijke posities bij het verspreiden van het evangelie. In het licht van de tegencultuur van nieuw-rechts populisme voelt dit aan als meer dan een verademing.

Niet geknecht
Wat betekent deze tegencultuur voor ons gesprek over de vrouwelijke ambtsdrager? Twee dingen. Allereerst dat christenen zich ook op dit punt niet laten leiden/knechten door angst. We zijn bevrijd om de Heer te dienen. Vrouwen worden niet (opnieuw) geknecht. Zij gaan niet naar huis om te koken (Fortuyn) maar dienen in de kerk de maaltijd van de Heer op (avondmaal). Het signaal van de vrouwelijke ambtsdrager spreekt wat dat betreft voor zich.

Voor zover deze tegencultuur verwording laat zien van geschapen structuren hebben we goed op te letten (zie ook de preek over 1 Timoteüs 2, aan het eind). In de kerk wordt de Schepper geprezen. De Schepper van man en vrouw en hun verschil. We geven hoog op van het gezin.[xvii] We houden het huwelijk hoog (Hebreeën 13:4).[xviii] Heeft dit ook gevolgen voor de vrouwelijke ambtsdrager? Misschien in deze zin: dat we niet doorschieten in het alleen maar benoemen van vrouwelijke ambtsdragers. En dat we ook niet bang hoeven te zijn om het op een bepaalde manier natuurlijk te vinden dat mannen ambtsdrager zijn. Als we maar oog hebben voor gaven die de Geest aan vrouwen geeft en die gaven dan ook overal (in alle ambten) benutten.

4         Die andere vrouw. Die bruid.
Wie goed heeft gelezen ziet, tussen de regels door en ook expliciet, steeds een andere vrouw. De kerk. De bruid van de Heer (Efeze 5). Wie mijn blogteksten vaker leest, zal het niet verbazen dat deze vrouw om de klip-klap tevoorschijn komt. Het is niet alleen mijn Vrijgemaakte afwijking (hoop ik). In mijn blog over de ‘Bijbelse’ vrouwelijke ambtsdrager leg ik uit hoe ik ertoe gekomen ben om in de kerk te gaan geloven.[xix] Zij is het medicijn. Niet zelf, maar omdat en voor zover ze afspiegeling is van Gods grote geheim (Efeze 5). In een tijd van zelfontplooiing leer je om samen op te trekken. Bij Godafwezigheid heb je elkaar. Bij relatieonzekerheid is de kerk zelf het tastbare bewijs van Gods (relatie/verbonds)trouw. En ga zo maar door (zie mijn blog bij noot vi).

Anders gezegd: heel de discussie over de (‘gewone’) vrouw moet gezien worden in de context van die ‘bijzondere’ vrouw (kerk). Dat zet het geheel van het gesprek in een ander licht.[xx] Een van de zorgpunten die ik heb is de vraag of dit voldoende doordringt tot de huidige discussie over vrouwelijke ambtsdragers. Er wordt soms gediscussieerd alsof de kerk nog voor de jaren zestig van de vorige eeuw (kerkverlating/relevantieverlies) leeft. Misschien heeft dat ermee te maken dat de Vrijgemaakte kerk de laatste zuil is die afgebroken is.[xxi] We zitten nog te worstelen met ‘Bijbels’, leeswijzen (hermeneutiek), scheppinsgorde, posities (hiërarchie) – en noem maar op. Iemand zei het in voetbaltermen eens zo op Twitter: ‘ik heb het idee dat de discussie steeds een schot hoog over (het doel) is’.

De discussie en onderwerpen als Bijbel, hermeneutiek zijn uiteraard belangrijk. Maar ontwikkelingen in de maatschappij gaan verder. Ze wachten niet op ons.  Op andere fronten de boot gaan missen; dat zou jammer zijn. Vooral omdat de kerken zoveel leden hebben die de Heer toegewijd en trouw dienen. We moeten er beter en meer werk van maken om de discussie op niveau te krijgen.[xxii]

Bont geheel
Wie kijkt naar de plek van de kerk ziet een bont geheel. Aan de ene kant is zij, volgens onderzoeken, een nutsbedrijf geworden. Mensen ‘doen er wat mee’ voor zover het hen uitkomt.[xxiii] Relevantieverlies is haar deel. Verveling en twijfel leven onder betrokken kerkleden; je hebt genoeg aan jezelf.[xxiv]

Tegelijk komen (groeiende en bloeiende) migrantenkerken sterker in beeld. De veelkleurigheid van Gods wijsheid wordt openbaar (Efeze 3:10). Een boek over een christelijke revival en je broer die predikant in de PKN is, is populair. Ik doel op het boek Wormen en engelen van Maarten van der Graaff (2017). De afbraaktijden van Maarten ’t Hart en Jan Wolkers zijn voorbij. Kerken trekken steeds meer samen op. Wie gelooft is orthodoxer dan voorheen bij gelovigen het geval was.

Yvonne Zonderop houdt nota bene in De Balie de presentatie van haar boek Ongelooflijk. Over de verassende comeback van religie (Prometheus 2018). Heel wat christenen doen daarover een (Twitter)vreugdedansje. Ondertussen constateert het panel bij die boekpresentatie droogjes dat de rol van de kerk is uitgespeeld. ‘Het christendom is van niemand’ zegt Zonderop.[xxv] Vooral bedoeld lijkt te zijn dat ‘gevestigde’ kerken/christenen het niet mogen claimen. Wat is er precies aan de hand? Voor aandacht voor geloof; dank de Heer. Anderzijds: toen (ook al) in 2010 werd geconstateerd door vermaard opiniemaker J.L. Heldring dat God terug was, heb ik me toch ook afgevraagd – al mag dat tegenwoordig bijna niet meer – om wélke God het gaat.[xxvi] Of is het boek van Zonderop een signaal van God; een signaal dat kerken nog meer aanzet om zijn eindeloze goedheid en recht te laten zien (en niet zelf te houden/claimen)?

En terwijl wij heftig discussiëren over de vrouwelijke ambtsdrager vertellen de bekende en zeer zelfbewuste dames Nahed Selim en Amanda Kluveld in dagblad Trouw over hun bekering tot Jezus.[xxvii] Haast komisch is de vraag hoe zij beiden lid kunnen zijn geworden van een ‘steil-christelijke’ en ‘streng katholieke’ kerk. Ze zijn toch bijzonder gehecht aan de westerse waarden, vrijheid voorop – zo luidt de vraag! Ik zie hun bekering en getuigenis als een dikke knipoog van de Heer aan het adres aan Nederland en zeker ook aan de kerken. Hun getuigenis moeten iedere deelnemer aan de discussie vrouw & ambt aan het denken zetten.

Selim zegt: ,,Ik werd gegrepen door het geloof op een moment dat ik dat helemaal niet van plan was. Het was … echt een bevrijding: het heeft me bevrijd van angst en van de dood en mij de moed gegeven om alles los te laten waar ik me vroeger zo druk over maakte… Als je zoals ik bent opgegroeid in een islamitische cultuur, moet je je erbij neerleggen dat je als vrouw heel veel niet mag en dat andere mensen zich steeds met je leven bemoeien. Maar zo zit ik niet in elkaar, ik ben een sterke en zelfstandige vrouw. Dan ga je je verzetten en word je onherroepelijk feminist. Maar binnen het christendom heb ik geen feminisme meer nodig, ik voel me nergens in beknot.”
En Kluveld zegt: ,,Klopt, wij zijn allebei bij een geloof terechtgekomen dat volgens de seculiere meerderheid niet meer past bij de westerse cultuur en waarden. Het is inderdaad moeilijk om uit te leggen dat het geloof in Jezus Christus juist heel bevrijdend is.”

We zouden deze zussen in de Heer mooi bij ons gesprek over de vrouwelijke ambtsdrager kunnen betrekken. Waar wij vaak achteruit kijken (ons verleden) gaat het heden en de toekomst open.

Aantrekkelijk
Wat ik maar zeggen wil: heel het bovenstaande, bonte palet is de context waarin discussie gevoerd wordt over de vrouwelijke ambtsdrager. Ik geloof in de kerk van Jezus. Mag zij zich mooi maken in onze samenleving. Zodat God wordt geprezen. In de context van de Vrijgemaakte kerk betekent dat volgens mij in alle gevallen: groen evangelielicht voor vrouwelijke ambtsdragers; in alle ambten.

Dordrecht, 20 april 2018

[i] Zie Zwijgende vrouwen en biddende mannen. Hoe Jezus de weg wijst. Preek over 1 Timoteüs 2.
[ii] Zie Kerk in een post-truth samenleving (naar aanleiding van de synodebesluiten over de vrouwelijke ambtsdrager).
[iii] Zie de serie preken en artikelen hierover uit het jaar 2014/2015 (Rotterdam Delfshaven).
[iv] Zie Christus en cultuur. In iedere tijd Christus uitstralen.
[v] Zie Godsdienst is niet dom (afsluitend artikel van een serie over religie in onze samenleving). De Groene Amsterdammer 12 april 2018.
[vi] In mijn blogpost ‘Bijbelse’ vrouwelijke ambtsdragers noem ik de opkomende islam als een van de onderwerpen die ervoor zorgen dat de kerk zich anno nu (beter/anders) te positioneren heeft.
[vii] Zie Vrede voor jullie! preek Pasen (Johannes).
[viii] Zie de VPROserie Onbehagen van Bas Heijne. Zie ook mijn artikel De missiedrang van de Staat (Nederlands Dagblad, 2015) naar aanleiding van het feit dat de minister ambassadeurs op scholen afstuurde om seksuele gelijkheid voor allen te bevorderen.
[ix] Zie God, de Enige, is in Jezus onze naaste geworden, preek Marcus 12:28-37).
[x] Zie een recensie van dat boek in NRC Handelsblad.
[xi] Zie De afgoden van onze tijd, een themadienst over religie anno nu.
[xii] Zie hier voor meer daarover.
[xiii] Zie in Zonen en dochters profeteren over deze tekst.
[xiv] Zie Hooglied en Doutzen Kroes, preek over Hooglied. En zie twee preken over seksualiteit: het kado daarvan en het ingewikkelde daarvan.
[xv] Zie een preek daarover (Johannes 4).
[xvi] Zie De schrik van je leven, paaspreek 2018.
[xvii] Zie Jezus zegent de kinderen. Preek over Marcus 10:13-17.
[xviii] Zie een preek over die tekst (daaronder verwijzing naar meer preken/artikelen).
[xix] Zie bij noot vi.
[xx] Zie mijn artikel De stem van het gemeenteleven (Nederlands Dagblad) en de blog bij noot vi.
[xxi] Zie hierover een artikel in NRC Handelsblad. Met terugwerkende kracht wordt het ‘Jasperse verhaal’ (een rake klacht door een Vrijgemaakte over de situatie in die kerken in 2002) alleen maar beter. Zie het artikel De theologen hobbelen achteraan van mijn collega Wim van der Schee (in Kontekstueel).
[xxii] Zie mijn gelijknamige brief in het Reformatorisch Dagblad (Goede Vrijdag 2017).
[xxiii] Zie De kerk is tegenwoordig een nutsbedrijf (NRC Handelsblad 2013). Daarin ook een verwijzing naar een bijna gelijktijdig artikel in De Reformatie over datzelfde onderwerp.
[xxiv] Zie Afbraak onder Protestanten. Waartoe? En zie Kerkzijn in een ik-gerichte tijd (in een discussie over een privé belijdenis-dienst).
[xxv] In een interview met het Nederlands Dagblad.
[xxvi]Welke God is terug. Artikel in het Nederlands Dagblad.
[xxvii] Zie hier voor dat interview in Trouw.