Themadienst over klimaatverandering en geloof. De dienst is voorbereid door jongeren. Zij participeren volop in de dienst. De preek is in de serie van Ezechiël. Er vindt een omgekeerde collecte plaats: iedereen krijgt een opdracht of vraag, in de lijn van het thema van de dienst; zorg voor Gods schepping. We zingen ook het klimaatlied van André F. Troost. De voorbeeldliturgie staat onderaan de preektekst. De preektekst is er ook in het Engels.

1         Spreekt God door klimaatactivisten?
Het klimaat verandert. Dat merken we aan alle kanten. Meer dan overtuigend is het bewijs van experts dat dit komt door ons, mensen. Door ons gedrag. Veel mensen maken zich grote zorgen over de toekomst van de aarde. En er blijven zogenaamde klimaatsceptici/ontkenners.

Klimaatverandering en geloof is een wezenlijk onderwerp. Christenen eren immers de schepper. Alarmbellen gaan af als zijn schepping aangetast wordt. Fijn dat jullie, jongeren, dit inbrachten voor een themadienst.

Is er een weg die het evangelie hierin aanwijst? Welke weg is dat?

Ik wil graag beginnen bij een leeftijdsgenoot van jullie, Greta Thunberg uit Zweden. Zij begon afgelopen zomer met staken voor een beter klimaat. Ze is het toonbeeld geworden van het wereldwijde klimaatprotest.

Laten we kijken naar haar speech bij de VN.

De Geest van God is vrij.
Waarom beginnen bij Thunberg? Zo rond de tijd dat zij begon met haar klimaatprotest begonnen wij met het luisteren naar Ezechiël.[i] Een kerk in Zweden zei dat Thunberg de opvolger van Jezus is. Omdat hedendaagse christenen het Oude Testament veelal links laten liggen, zien ze over het hoofd dat Thunberg niet zozeer lijkt op Jezus maar dat er opmerkelijke overeenkomsten tussen de oudtestamentische profeet Ezechiël en Thunberg zijn. Wij hebben bij Ezechiël dit ontdekt. Ezechiël

• viel af omdat hij op rantsoen moest.[ii]
• kon een tijd lang niet spreken.[iii]
• zou psychische problemen hebben gehad (zeggen moderne uitleggers).[iv]
• heeft één ‘ongemakkelijke’ boodschap.[v]

Al deze dingen worden ook van Greta Thunberg gezegd.[vi] Haar boodschap is ongemakkelijk: we moeten nu handelen anders is het te laat. Ik weet niet of Thunberg een gelovige is of niet. Wie de Bijbel kent weet dat de Geest vrij is om te gebruiken wie Hij wil. Het gaat niet om de persoon (van de profeet/profetes) maar om het luisteren en gehoorzamen. In dit geval om de zorg voor Gods schepping. Spreekt God door klimaatprotesten en vertegenwoordigers daarvan? Dat is een belangrijke vraag voor gelovigen. Ik denk dat dit inderdaad zo is. Hoe en wat dan; daarover gaat deze preek.

2         Wie z’n schuld is het?
We lazen Ezechiël 18. Vandaag met het oog op het klimaatvraagstuk. Het is een indringend en schitterend hoofdstuk.[vii] Gods volk voelde zich oneerlijk behandeld. Ze zeiden: door de schuld van een vorige generatie zitten wij met de gebakken peren (18:2). Zo dachten degenen die uit Jeruzalem waren verdreven en in ballingschap, in Babel, zaten. Het is niet alleen een klacht ten opzichte van mensen. Het is vooral een klacht ten opzichte van God. God behandelt ons oneerlijk (18:25&29).

Er klinkt fatalisme in deze klacht: God is een fatum (lot); God doet wat Hij wil. En daarom zitten we op een doodlopend spoor. Vast in een keten van generaties. Onmogelijk om daar iets aan te veranderen. Deze klacht verwoordt een gevoel dat mensen soms hebben. Misschien herken je het wel. Een beetje. Of helemaal. Problemen stapelen zich op. Je hebt het gevoel dat ‘de hele wereld’ tegen je is. Of er wacht je een onmogelijke taak. Je voelt je slachtoffer van de situatie.

Drie generaties.
Maar Ezechiël profeteert dat het anders zit. Ezechiël komt met een voorbeeld van drie generaties. Een vader, zoon en kleinzoon (18:5-19). Steeds gaat het erom hoe zij individueel leven. Dat gebeurt aan de hand van vier aspecten van het leven: godsdienst, huwelijk en seksualiteit, de sociaal-economische maatschappij en het recht (eerlijkheid).[viii] Het hele leven komt aan bod. God wil niet een stukje. Hij is Heer over alles. Het refrein van deze passages is: wie eerlijk leeft, wordt eerlijk behandeld en wie verkeerd leeft zal worden gestraft (18:20). God oordeelt ieder afzonderlijk. De klacht van God volk dat God oneerlijk is (18:25&29) of dat je vast zit aan schuld van je ouders (18:2) is ongegrond en onterecht.

Verantwoordelijk.
Ezechiël zegt er iets belangrijks bij (18:21-31). Het hoofdstuk eindigt met een oproep tot bekering! Tegenover het fatalistische levensgevoel doet God een appel op verantwoordelijkheid. God wil dat een mens spijt krijgt van verkeerde dingen. Zich bekeert. Goed gaat leven. Geen (optel)sommetjes maakt over wat nog net wel of niet kan (18:24). Vergeving na berouw is iets wonderlijks. Het zorgt ervoor dat je niet langer vastzit aan dat wat je in het verleden fout deed (18:22).[ix] God geeft zelfs een inkijkje in zijn eigen hart. Hij zegt geen plezier te hebben aan oordeel dat tot de dood leidt maar in bekering en leven (18:23).

Wat een schitterend gedeelte is dit! Hier, midden in het Oude Testament, klinkt al volop het evangelie van Jezus. De vrijspraak voor wie zich met berouw over zonden tot hem keert, de belofte van nieuw leven door de kracht van zijn Geest en de oproep om dat leven te leiden (Efeze 2:1-10).

3         Ezechiël en klimaatproblematiek.
Hoe lezen wij dit stukje als het gaat om klimaatproblematiek? Het voorbeeld over de generaties is herkenbaar. Jongeren van nu gaan de straat op. Klimaatspijbelaars worden ze genoemd. Soms klinkt het protest dat vorige generaties de boel hebben verpest (cf. Ezechiël 18:2). Anderen draaien dat soms spottend om en zeggen tegen jongeren: geef je écht om de problematiek of wil je een dagje spijbelen? Wat draag je zelf allemaal bij aan de klimaatproblematiek? Voordat je het weet zitten we zo in dezelfde cirkel die Ezechiël 18 treffend beschrijft. Het is toch niet mijn schuld? Wat kan ik eraan doen?

De Bijbel (niet alleen Ezechiël) zegt dat we verantwoordelijke mensen zijn. Zo heeft God ons gemaakt. In de kerk willen we daarom leren om ons zo op te stellen. En dat valt lang niet altijd mee. Christenen hebben soms eenzelfde fatalistische houding als de gelovigen in Ezechiël 18. Ze zeggen (of denken): Gód zorgt toch voor zijn schepping? Of ze maken zich weinig zorgen omdat God toch een nieuwe hemel en aarde belooft (Openbaring 21).

Hebben gelovigen teveel de nadruk gelegd op zielen die gered moeten worden? Maar lees dan goed. Precies het woord zielen (nefeš) staat hier in Ezechiël 18:4: ‘alle mensenlevens (zielen) behoren Mij toe’. Dat gaat over het hele leven (Ezechiël 18:5-19). Zo spreekt de Bijbel altijd. Ezechiël wijst er al op dat God heel/holistisch is. Gods oordeel over zijn volk gaat bijvoorbeeld niet alleen over mensen maar ook over het land waarin zij wonen (15:8[x]). Psalm 24 zegt dat heel de aarde en alles wat leeft van God is. Jezus zelf zegt bij zijn opstanding dat het goede nieuws voor heel de schepping is bedoeld (Marcus 16:15).[xi]

Schuldbelijdenis.
Daarom is klimaatproblematiek en goede zorg voor de schepping zo ontzettend belangrijk. En even belangrijk is het om daarover op de juiste manier te spreken. We beginnen vanmiddag niet met actie x of y. Ezechiël 18 laat je eerst wat anders doen. We worden neergezet voor God. We hebben net het zogenaamde klimaatlied gezongen. We belijden daarin onze tekorten en schuld. Ónze schuld (Ezechiël 33:10![xii]). Het klimaatlied spreekt ook over die levensterreinen die Ezechiël aanwijst (18:5-19). Onze hebzucht bijvoorbeeld. Een economie van het steeds maar meer. In een paar decennia hebben we de aarde uitgeput en minder bedeelden onderdrukt.[xiii] Kyrieleis. Heer, onferm U zingen we.

We staan niet boven de gelovigen uit de tijd van Ezechiël. We hebben vuile handen en harten. We kijken op en verwachten Jezus. Golgota is Gods ‘klimaatprotest’. Midden overdag werd het donker (Matteüs 27:45). De schepping wilde niks meer met Jezus te maken hebben. Jezus is de schuldige (Ezechiel 18). Maar Jezus won door zijn sterven en opstanding. Jezus zal alles rechtzetten. Heel de schepping en kosmos zal hij vernieuwen. Dat vertrouwen geeft ruimte om vandaag te leven. Het is een roep om ons steeds te bekeren. Goed en beter met heel Gods schepping om te gaan.

4         Gods geheim.
Wie goed naar Ezechiël 18 luistert, ontdekt iets bijzonders. Iets dat ook aan het denken zet als het gaat om de klimaatproblematiek. Gods volk krijgt de opdracht hun harten te vernieuwen (18:31). Die oproep is de echo van Gods belofte dat Híj een nieuw hart zou geven (11:19[xiv]). Net zo is het bij de oproep om je te bekeren en te leven (18:32). Die oproep is een echo van Gods verkiezende liefde voor zijn volk (hoofdstuk 15[xv] en 16[xvi], ‘leef’ 16:6). Anders gezegd: God geeft het leven (zo)dat wij kunnen leven; Hij stelt het levenskader waarbinnen wij onze verantwoordelijkheid hebben.[xvii]

Plan(et) B
Hoe anders is dat vandaag. In de klimaatproblematiek zeggen we dat de mens nu eindelijk zijn verantwoordelijkheid op zich moet nemen (antropoceen) en toekomstgericht moet werken. God staat helemaal buiten deze discussie. Want God hadden wij al afgeschaft in onze cultuur. Het gaat om onze toekomst. Ik zag een protestbord dat dit mooi zei: Er is geen plan(et) B.

Er is geen Plan(et) B. Een veel geziene poster bij de klimaatprotesten. Terecht om de actiebereidheid te onderstrepen. Tegelijk zegt het evangelie dat God voorziet in Plan(et) B. Gelukkig maar. Gods zorg vraagt om de onze, zo leert Ezechiel 18.

We MOETEN nu handelen. Dat gevoel kan zo sterk zijn dat er zelfs iets religieus in de klimaatdiscussie kan sluipen[xviii] :

• Wij redden de wereld.
• Klimaatprofeet.
• Onze planeet.
• Doe dit en laat dat (geboden).

Zeker; laten we onze verantwoordelijkheid nemen. Maar kijk nou nog eens terug. Wat begon ‘de economie van het meer’ ambitieus. Iedereen zou het beter krijgen. Welvaart voor allen. Geluk en vrede. En nu zien we de duistere schaduwkanten. Wat is het volgende waaraan we vol energie beginnen en dat ons bij de handen af zal breken?

Geest van God
Deze religie kan ook in het hart van gelovigen zitten. Het komt erop aan te onderscheiden. Ezechiël 18 helpt daarbij. Leven is Gods leven (18:4). Wij zijn, dankzij Jezus, van Hem. God had Plan(et) B klaarliggen toen de mens zondigde (Genesis 3:15). Ezechiël heeft al iets van God nieuwe wereld gezien (Ezechiël 40-48). Vandaag is dat niet anders. Niet vanwege ons maar vanwege God trouw. Gelukkig maar. Wij eren de schepper. We danken onze verlosser. Laat je dan ook vervullen met de Geest. Ga goed om met zijn schepping. Bid om Jezus’ komst. Bid dat ieder op de positie die God hem/haar geeft verantwoordelijkheid neemt. Bid de Geest om mensen te vervullen zodat er (blijvend) creatieve, innovatieve en duurzame uitvindingen gedaan worden. En word nieuw. In je denken. In je consumeren en consuminderen. In je zorg voor Gods schepping.

Zie KNOWN. Inleiding op preken over Ezechiël.

[i] Hoe indrukwekkend is God. Preek Ezechiël 1 (augustus 2018).
[ii] Zie Profetie next level. Ezechiël 4.
[iii] Zie de preek bij de vorige voetnoot.
[iv] Zie Hoe indrukwekkend is God. Preek 2 over de roeping van Ezechiël
[v] Zie de preek bij de vorige voetnoot, zie An inconvenient truth (hoofdstuk 3) en Gods oordeelsvuur over Jeruzalem (preek hoofdstuk 10).
[vi] Ik baseer me op een artikel van NRC Handelsblad (1 februari 2019).
[vii] Het hoofdstuk wordt wel eens overvraagd alsof Ezechiël de individuele verantwoordelijkheid uitvindt (tegenover het collectief). Maar God ziet altijd het hart aan. Bij Adam en Eva ziet hij de persoon al aan, bij Kaïn en Abel ook (Genesis 3 en 4). Zie ook de mooie tekst Deuteronomium 24:16. Christopher J.H. Wright wijst erop  dat Gods wetten beter waren dan wetten dan wetten die uit die tijd bekend waren (bijvoorbeeld de Hammurabi-Codex). Zie noot 37 bladzijde 187 van The message of Ezekiel.
[viii] Ezechiël stelt deze onderwerpen voortdurend aan de orde. Als het verkeerd gaat in de godsdienst tast dat het hele leven aan: zie Het gunstige vestigingsklimaat van de afgodenfabriek (hoofdstuk 8). Zie ook Gods oordeelsvuur over Jeruzalem (preek hoofdstuk 10).
[ix] Psalm 103 bezingt Gods vergeving prachtig. Zie een preek over dat lied.
[x] Zie Bloei op in Gods koninkrijk. Preek Ezechiël 15.
[xi] Zie Hoe alles verandert en hetzelfde blijft. Preek Marcus 16:9-20
[xii] Blijkbaar heeft de profetie van Ezechiël toch effect gehad. Men spreekt ineens van eigen schuld. Dit effect was onvoorzien (Ezechiël 3:7).
[xiii] Zie Jezus zoekt echte durfinvesteerders (OnderWeg, 2015). Artikel over economie en geloof. Zie ook De kerk kan niet zonder wraakpsalmen (de passage dat het minder gaat om milieuzorg omdat er een economische crisis is).
[xiv] Zie Hoe God bij mensen woont. Preek Ezechiël 11.
[xv] Zie Bloei op in Gods koninkrijk. Preek Ezechiël 15.
[xvi] Zie Over geperverteerde seks en een gelukkig getrouwd stel. Preek Ezechiel16.
[xvii] Hierover gaan de Dordtse Leerregels; Gods keuze en onze verantwoordelijkheid. Zie Gods bevrijdende keuze. Preek Dordtse Leerregels. Binnenkort komt hierover een themanummer uit in het blad OnderWeg (NGK/GKv).
[xviii] Zie Het gunstige vestigingsklimaat voor het afgodenbedrijf. Preek Ezechiël 8.

Voorbeeldliturgie
Votum en groet Sela
Opwekking 640 Mijn hulp is van U Heer
Gebed
Kinderen naar kring
Inleiding op het thema door een jongere
Klimaatlied André F. Troost

Lezing Ezechiël 18
Verkondiging Er is (g)een Plan(et) B.
GK 145:1a, 2v, 3m en 4a (Heer onze God, hoe heerlijk is Uw naam)
Opw.347 Ik geloof
Collecte en omgekeerde collecte (iedereen krijgt een opdracht die past bij het thema van deze dienst; zorg voor Gods schepping)
Opwekking 626 Prachtige God
GK 118: 1 en 3 God is getrouw, Zijn plannen falen niet
Zegen
Verdere ontmoeting