Paulus zegt dat de gelovigen zich niet opnieuw een slavenjuk moeten laten opleggen. Wat betekent dit deel voor die kerken, voor jou en mij? Een voorbeeldliturgie staat onderaan de preektekst.

Gemeente van de Heer

1             Blijf bij Jezus’ vrijheid.
Christus heeft ons bevrijd zodat we in vrijheid zouden leven. Houd dus stand en laat u niet opnieuw een slavenjuk opleggen
(Galaten 5:1).

Wat een schitterende tekst. Over de vrijheid in Jezus begon Paulus al eerder in hoofdstuk 2 (vers 4).[i] Nu de Galatenbrief naar het einde gaat wordt steeds duidelijker wat er aan de hand is. Paulus schrijft doelbewust en stapsgewijs toe naar de punten die hij wil maken. De vorige hoofdstukken vormen een stevige basis om te gaan zeggen dat die Galaten zich niet moeten laten besnijden (5:2). Blijkbaar wilden die neppredikers hen daartoe verleiden. Bedenk: die besnijdenis is het einde van een traject waarin al heel wat onderricht, wetten en leefregels aan bod waren geweest (5:3). Vergelijk het met iemand die bij ons lid wil worden en gedoopt wil worden. Dan heb je eerst geloofsgesprekken zodat duidelijk wordt wat die doop en het leven met Jezus betekent.

Voordat het zo ver is, voordat het te laat is grijpt Paulus in. Je houden aan wat wetten (zoals die neppredikers dat zeiden) kan niet; dan moet je de hele wet houden (5:3). En als je die weg op wilt – Paulus redeneert even strak door – kom je los van Jezus en Gods genade te staan (5:4). Het is niet een-beetje-van-de-wet, een-beetje-hoe-wij-het-altijd-doen en twee-snufjes-Jezus. Paulus blokkeert het geschipper. Het evangelie is niet naar de mens alsof wij een verlossingssysteem uit zouden denken (Galaten 11:11[ii] en 5:11). God heeft onze paadjes en ons religieus denken doorkruist. Jezus hing aan het kruis (5:11). Het aanstootgevende kruis – zegt Paulus. Zo zouden jij en ik het nooit doen. De heilige God sterft een vloekdood (Galaten 3:13). Paulus brengt de Galaten terug naar hun eerste liefde (4:13[iii], cf. Openbaring 2:4vv). Jezus. Jezus alleen.

Eén zin.
Even een zijspoor. Galaten 5:1 is niet alleen een schitterende tekst maar voor ons ook interessant. Ik bedoel het volgende. In onze ‘vrijgemaakte’ kerken zag/zie je deze tekst regelmatig. In een van de eerste, eigen kerkgebouwen na de Vrijmaking (1944) staat deze steen in de muur:

Dat is de kerk te Ulrum. Mijn eerste gemeente op het onvolprezen Groninger Hogeland. Mijn allereerste preek als predikant – je moet toch wat – ging over die tekst. (Een van de buren die ik had uitgenodigd om de dienst bij te wonen en die geen lid was van onze gemeente was bang dat ik over de Vrijmaking zou beginnen 😊). Toen ik een paar jaar later ‘op beroep’ ging preken in Rotterdam zag ik deze steen in de muur van de kerk:Een prachtige tekst natuurlijk. Binnenkort fuseren we met de Nederlands Gereformeerde Kerken. Vanaf mei gaan we Nederlandse Gereformeerde Kerken heten. Dan is de link tussen de kerknaam ons kerkverband en Galaten 5:1 niet meer op die manier te leggen. En daar komt wat bij. Voorheen was het belangrijk bij welke kerk je hoorde. Je was ‘vrijgemaakt’. Hervormd. ‘Synodaal’. Dat is vandaag anders. Het gaat veel meer om het (persoonlijke) geloof. Zou je vandaag aan iemand vragen van welke kerk je lid bent dan noem je de naam van die kerk. Ik ben lid van de Open Hof. De Bron. De Kandelaarkerk. De Grote Kerk. De Augustijnenkerk. Waar die kerk bij hoort? Ehm…?

Maar naar aanleiding van Galaten 5:1 en onze kerkgebouwen toch nog even iets anders. Wat ik me afvraag is het volgende. Na de Vrijmaking was Galaten 5:1 een soort statement. Dit zijn we. Stel dat wij een steen in/tekst op de muur zouden willen; welke tekst zou dat zijn? Je ziet nu heel groot staan: Kandelaarkerk. Een prachtige naam. Maar als je nu een korte zin zou willen kiezen die zegt wie wij zijn, waar we voor staan; wat zeg je dan? Ik vraag dit hierom. Er zijn steeds meer mensen die niet geloven. Die niet weten wat een kerk is. Je hoort wel eens van mensen die hier voorbijlopen dat zij zich afvragen wat voor een gebouw dit is. Als ze het zouden weten, is nog niet duidelijk wat kerk inhoudt, wat er hier gebeurt. Een korte, aansprekende zin kan uitnodigen. Inspireren. Denk aan de mooie banners die we aan de zijkant van ons gebouw hebben.

Welke tekst zouden wij aan de voorkant plaatsen? Wat beweegt ons? Welke zin zou het voor ons allemaal zeggen? Bezig zijn met die vraag helpt ook jezelf. Je gaat terug naar de kern. Wie zijn we? Waar staan we voor?

2             Geloven is een proces.
Terug naar Galaten 5. Paulus zou het wel weten wat er op die kerken van Galatië zou moeten staan. Hij zou er iets op hebben gezet als:

• Vrij in Jezus.
• Jezus en die gekruisigd. Of
• slaven/slaaf gemaakten van Jezus.

Ja; die laatste zin kan ook goed. Als jij hoort dat Paulus het over vrijheid heeft denk je misschien: dat is mooi, nu hoeft niks, of: ik kan doen wat ik wil. Zo denken wij, Westerse mensen, over vrijheid.

In de Bijbel is dat anders. Het gaat erom dat die Galaten bij Jezus blijven en niet luisteren naar die neppredikers die de wet als een last opleggen. Het was verleidelijk om te luisteren naar die neppredikers. Want zo hebben ze hun leven lang geleefd. En hun (groot)ouders ook. Een leven vol religieuze systemen/patronen en het leven volgens de normen van hun tijd (Galaten 4:3[iv]). Maar nu kennen ze Jezus. De Heer die God is en die dienaar/slaaf is geworden om ons te bevrijden (Filippenzen 2, Galaten 3). Hij is Heer. En wat voor een. Uniek. De ‘grap’ van de vrijheid van het geloof in Jezus is dat Paulus zichzelf gerust ‘slaaf (gemaakte) van Jezus’ noemt (Galaten 1:10, Romeinen 1:1). Zoveel vrijheid geeft Jezus. Ergens anders zegt Paulus dit van iedere christen:

Een slaaf die door de Heer is geroepen, is een vrijgelatene van de Heer, zoals degene die als vrij man geroepen is een slaaf van Christus is. U bent gekocht en betaald, dus wees geen slaven van mensen
(1 Korintiërs 7:22&23).

Zie je dat? ‘Gekocht en betaald’. Zoals een je sticker krijgt bij de supermarkt als je boodschappen hebt betaald zodat men weet dat je het niet hebt gejat. Zo’n ‘sticker’ heb jij op je hoofd. Denk aan je doop. Je bent van Jezus. Hij is het mooiste wat je overkomen in je leven. Over die vrijheid heeft Paulus het. Misschien vinden mensen van alles en nog wat van jou. Misschien voel je je verplicht om weet-ik-wat te doen of te laten. Misschien twijfel je. Denk je eraan om het op te geven. Maar kijk op. Zie je Heer. Hij is geweldig en uniek.

Volhouden.
De Galaten dreigden terug te vallen in hun oude leventje. Houd stand – zegt Paulus. Die opdracht klinkt vandaag ook. Sommige christenen zeggen of wekken de indruk: als je eenmaal bekeerd bent, dan ben je ‘binnen’. Ben je eenmaal lid van de kerk dan ‘zit je goed’ (en wie dat niet is ‘zit fout’). Dat klinkt leuk en aardig. Maar het is niet wat de Bijbel zegt. Paulus vergelijkt geloof met een wedstrijd. Je bent goed bezig (5:7). Je zit lekker in de wedstrijd. Maar er komt een kink in de kabel. Paulus zegt: wie heeft u verhinderd de waarheid te blijven volgen (5:7b)? Het stagneert. Dat kan door van alles en nog wat komen. Verdriet. Ruzie. Ziekte. Twijfel. Gewoonte. Vrienden die afhaken. Vriendinnen die niet geloven. Druk-druk zijn om het steeds beter te krijgen in je leven. Noem maar op. En ineens ben je uit je ritme. Het wil niet meer. De klad komt erin. Kerk? Ach. Geloof. Tja. Dat overkomt die Galaten die voor een andere bevrijdingsroute kiezen. Het kan jou en mij ook overkomen. En dan?

Paulus zegt: houd stand. Blijf bij de bevrijder. Hij zegt wat zo vaak in het Oude Testament staat als het volk wordt opgeroepen trouw te blijven. Denk vooral aan het volk dat uit Egypte komt. Ze zijn dan bevrijd. Maar ze verlangen soms terug naar de tijd in Egypte. Echt leven als vrije mensen leven lukte niet. Ze willen goden zoals je in Egypte hadden (gouden kalf). Ze willen garantie op voedsel – zoals in Egypte. Jij wilt misschien meedoen met het leven zonder de Heer. Maar Paulus wijst op Jezus en dat je groeit in hem. Houd stand en blijft ervoor gaan.

Paulus zegt niet alleen wat je steeds in het Oude Testament hoort. Paulus zegt wat Jezus zegt als de mensen hem vragen of er veel of weinig mensen behouden worden; strijd om binnen te gaan (Lucas 13). Geloven is een proces. Christus moet telkens meer gestalte in je krijgen (Galaten 4:19). Paulus zegt van zichzelf dat hij niet denkt dat hij er al is (Filippenzen 3). Dan past het jou en mij helemaal niet om zo van onszelf te denken. Niet dat je moet gaan kniezen of het allemaal wel in orde komt. Maar doe ook niet andersom alsof het vanzelf spreekt of, zoals je vandaag vaak hoort, niet zoveel uitmaakt ‘als je maar goed leeft’. Paulus spreekt over redding door het kruis (5:11). Een aanstootgevend verhaal (skandalon, Matteüs[v]). Precies dat kruis hadden die neppredikers in Galatië niet nodig. Die hadden hun eigen regels. Maar kijk niet langs Golgota heen. En beschouw Golgota ook nooit als een gepasseerd station. Alsof je het, bijvoorbeeld, ‘na’ Jezus kunt hebben over de Geest. Het is Jezus ‘voor’ en ‘na’. De Geest helpt je juist om je rechtvaardig verklaard te weten door het geloof in Jezus (Galaten 5:5). En de vrucht van de Geest (5:13-26) laat je op Jezus lijken, zodat je met Christus gekruisigd wordt (5:24, cf. 2:19&20). Het gaat om die ene God; Vader, Zoon en Heilige Geest. Houd van Hem en groei in vertrouwen op Hem.

3             Waarschuwing en bemoediging.
Paulus is fel. Dat is hij de hele brief al. En hier komt het er uit op een manier die ons vandaag ongemakkelijk maakt. Paulus zegt dat die neppredikers met hun besnijdenis ‘het hele zakie er dan maar moeten afhalen’ (castreren, 5:12). Voor die tijd moet duidelijk zijn geweest wat Paulus bedoelt. Aan de ene kant is het een woordspeling (versnijdenis, Filippenzen 3). Zoals de Galaten dreigden afgesneden te raken van Christus en Gods genade (5:4) zo moeten die neppredikers ook maar eens wat afsnijden. Paulus kon er wat van. Ook in zijn bewoordingen.

Zo spreken zouden wij vandaag niet zo snel meer doen. Soms kom je er ook in de kerk achter dat harde woorden – ook al bedoel je het niet slecht – een verkeerd effect hebben en averechts werken. Spiritueel of geestelijk gezien is er in Galaten 5:12 meer aan de hand. Paulus verwijst naar het Oude Testament waarin staat dat mensen met een beperking niet bij God in de buurt kunnen komen (God wil het volmaakte, Deuteronomium 23:2). Ook dat kunnen wij ons lastig meer voorstellen. Dat is gelukkig ook veranderd in de loop van de tijd. Dat merk je verderop in de Bijbel, al in het Oude Testament (Jesaja 56). Als je bedenkt dat die neppredikers de Bijbel goed kenden is Paulus’ signaal helder. Als zij denken dat er naast het geloof in Jezus een andere weg is, staan zij buiten het geluk dat God geeft. Net als de kerken in Galatië is het zaak voor die neppredikers na te gaan waar het op aan komt. Jezus alleen. Zo is God.

Geloof en liefde.
Tot slot nog aandacht voor alweer een schitterend vers:

In onze eenheid met Christus Jezus is het niet van belang of iemand besneden is of niet, maar telt alleen het geloof, dat zich uit in liefde
(Galaten 5:6).

Hoor je? Paulus is niet tegen de besnijden (Galaten 2:1-4).[vi] Hij zegt ook niet dat besnijdenis maar ‘een regeltje’ is en dat het niet om de regeltjes gaat. Waar het om gaat: het tijdperk van geloof is gekomen (Galaten 3:25).[vii] Wie in Jezus gelooft is een nieuwe schepping (6:15). Dat telt. Dat geloof uit zich. Je merkt het. Aan hoe je spreekt. Hoe je denkt. Wat je (weg)geeft. Geloof uit zich in liefde.

Augustinus (354-430) heeft eens gezegd: heb lief en doe wat je wilt. Sommigen vinden dat te gewaagd. Het moet toch wel… – en dan komen er wetten of regels. Maar lees Galaten 5:6. Als Jezus in je leeft is het goed (en zie Galaten 5:13). Houd dus stand gemeente. Blijf bij je Heer. De Heer van vrijheid, geluk, goedheid, recht en genade.

---

Zie Vrijheid is niet te koop. Hagepreek Galaten 5 bij viering en herdenking Eerste Vrije Statenvergadering 1572 te Dordrecht (2018).

[i] Zie preek Galaten 2:1-14.
[ii] Zie preek Galaten 1:11-24.
[iii] Zie preek Galaten 4:12-20.
[iv] Zie preek Galaten 4:3.
[v] Zie preek Matteüs 13 over de gelijkenis van de akker (cf. hoofdstuk 11, 16 en 18).
[vi] Zie preek Galaten 2:1-14.
[vii] Zie preek Galaten 3:25.

Voorbeeldliturgie

Welkom

Votum en groet als volgt

Voorganger: Onze hulp is in de naam van de Heer
Gemeente: Die hemel en aarde gemaakt heeft
Voorganger: Die trouw houdt tot in eeuwigheid
Gemeente: en niet laat varen het werk van zijn handen

Groet (predikant)
Amen (allen)

GK 133:1a, 2v, 3m 4&5a De dag gaat open voor het Woord

Leven in Jezus (verbondswoorden, bewerking ds. H. de Jong ‘blijf bij je Bevrijder’, zie Galaten 5:1)
GK Psalm 50:11 Zo spreekt de Heer

Gebed

Kinderen naar voren
Hij is machtig, OTH 414
Kinderen naar kring

Lezen Galaten 5:1-12 Christus heeft ons bevrijd…
Breng dank aan de Eeuwige, Opwekking 331

Verkondiging
Mijn Jezus, mijn Redder, Opwekking 461

Lied De aarde heeft gebeefd (ds. Robert Roth): 1&2 voor en 3&4 na gebed

Dankgebed en voorbede afgesloten door
Onze Vader (samen hardop bidden)

Collecte (noodhulp getroffen gebieden)

GK 165 Machtig God sterke Rots

Zegen
Amen (GK gezongen)

Verdere ontmoeting