Toekomst voor christelijk Nederland

Langzaam maar zeker raken christenen in Nederland het zicht op Jezus kwijt. Natuurlijk hebben zij het om de haverklap over hem; dat is het punt niet. Maar als je kijkt naar de manier waarop Jezus in spannende gebeurtenissen ter sprake wordt gebracht, ontdek je iets bijzonders. Jezus ligt steeds in het verlengde van óns leven en denken en van ónze dilemma’s. Omdat je in het extreme beter ziet wat er in het gewone is, neem ik de extreme voorbeelden. De vraag dringt zich op om wie/wat het christenen nu werkelijk gaat. Jezus dreigt, in termen van vandaag, selfie uit selfie te worden. Ik geef drie voorbeelden.

Jezus rechter en redder
De eerste ingrijpende situatie en christelijke reactie daarop is de aanhoudende crisis in het Midden-Oosten. Het lijden van volken, bepaalde minderheden en christenen daar zet ook christenen hier onder druk. God is immers de Schepper en in Jezus verlosser van deze wereld; waarom laat Hij dit toe? Opvallend is de reactie van christenen. Ik richt me dan op de manier waarop zij Jezus ter sprake brengen.

Een groep christenen uit Enschede haalde het nieuws omdat zij bij alle geweld van IS de wereld een boodschap van liefde wilde doen toekomen.[i] Mooi dat zij dit willen doen. Tegelijk valt het op dat zij zich in hun filmpje kleden als Bijbelse martelaren. Maar wat blijkt er een geweldig verschil tussen de – op het oog op elkaar lijkende – christenen van nu en die Bijbelse martelaren. Ze doen en zeggen precíes het tegenovergestelde. De christenen van nu zenden een boodschap van liefde uit. De Bijbelse martelaren hebben helemaal geen boodschap (van liefde) maar schreeuwen om ingrijpen, om goddelijk recht – en Jézus blijkt de rechter te zijn![ii]

Gelovigen in de Bijbel en christenen-van-nu zeggen en doen precies het tegenovergestelde

Op een andere manier gebeurt hetzelfde in een opinieartikel in het Nederlands Dagblad.[iii]  Er werd, terecht, aandacht gevraag voor gebed bij de crisis in het Midden-Oosten omdat het over een geestelijke strijd gaat. Het ging zelfs over gebed om vergeving voor de mensen van IS. Jezus bad immers ook voor zijn vijanden, zo werd er terecht in dat artikel gezegd.  Merkwaardig genoeg verschoof in dat artikel de aandacht toen het ging om concreet ingrijpen. Toen kwamen wereldleiders van nu in beeld. Terwijl nota bene IS erop gericht is om de eindtijd te bespoedigen, bleef in dat artikel het gebed om de ingrijpende komst van koning Jezus ongenoemd.[iv]

Hoe verschillend deze reacties ook zijn: gelijk is de nadruk op wat wíj in het híer-en-nu kunnen, ook als christenen. Zicht op een béter-dan-hier-leven en op herstellend recht door een goddelijke rechter blijft ongenoemd.[v]

7keer7 selfies
Een ander spannende gebeurtenis is de vraag of er toekomst is voor de kerk in Nederland. Steeds duidelijker wordt dat zij marginaliseert.[vi] Alle christenen voelen aan dat deze situatie ingrijpende vragen met zich meebrengt. In dat licht is het interessant om te zien met welke oplossingen christenen komen. Die oplossingen maken het soms juist alleen maar erger.

Ik denk dan bijvoorbeeld aan de vernieuwingsbeweging 7keer7. Dat was een beweging die in 2014 door Nederland toerde met de vraag welk nieuw begin het christendom nodig heeft. Jos Strengholt schreef een sterk artikel over 7keer7 waarin hij onder andere zegt dat wie de kerk-zoals-die-is afwijst impliciet wellicht ook de Heer afwijst.[vii] Veelzeggend was de reactie daarop van 7keer7: alle critici op 7keer7 hebben gelijk.[viii] Die reactie past helemaal bij de opzet van 7keer7: laat ieder zeggen wat hij/zij vindt. Alles is goed. 7keer7 een selfie. En het totaal daarvan levert een routekaart op voor de toekomst van de kerk. Ook de selfies van critici kunnen er nog wel bij.

Ik denk dat mijn collega Wim van der Schee het op zijn Facebookpagina indertijd scherp benoemde: 7keer7 is een vraaggestuurd christendom en zo’n christendom kan niet blijven (bestaan). Anders gezegd: het christelijk geloof is ten diepste een doorgevende traditie; ‘ik heb alles verteld over het geloof, en veel mensen waren daarbij. Jij moet alles weer doorvertellen. Vertel het aan betrouwbare mensen, die zelf geschikt zijn om aan anderen uitleg te geven‘ (2 Timoteüs 2:2). 7keer7 dient zich als een heuse, hedendaagse vernieuwingstraditie; gericht op όns leven van nu en de toekomst.[ix]

7keer7 een selfie. Maar het christendom is een doorgevende traditie; niet een (hedendaagse) vernieuwingstraditie

Een en ander van dit punt komt samen in een van de conclusies van 7keer7. Er wordt gezegd dat we moeten stoppen met gastvrij zijn omdat Jezus ook niet uitnodigde (maar zich liet uitnodigen). Op dit niveau naar Jezus kijken, haalt Jezus veel te sterk naar ons en ons dagelijks leven toe. Jezus past niet allereerst in onze selfies. Het evangelie (van de kerk) is veel groter. Jezus zelf is Gods hartelijke en definitieve (Hebreeën 1) uitnodiging waar niemand omheen kan. De kerk bestaat als geloofsuiting daarvan en om aan de wereld dat nieuws bekend te maken.[x]

Vloek
Het derde voorbeeld betreft de vreselijke gebeurtenissen in de zomer van 2014. Ebola teistert Afrika. Vliegtuig MH17 wordt prooi van de verwoestende oorlog in de Oekraïne en alle inzittenden komen aan hun levenseinde. Het conflict tussen Israël en de Palestijnen laait opnieuw op. Ondertussen rukt IS op, met bijbehorende afgrijselijke gruwelijkheden. Het is een catastrofale zomer. Iedere christen wordt erdoor geraakt en getroffen.[xi]

De meest opvallende christelijke reactie is die van Rikko Voorberg. Hij pleit ervoor dat mensen moeten vloeken om maar niet te wennen aan onrecht. Aan de motieven van Rikko twijfel ik niet. Ik denk dat zijn bijdrage veel kan opleveren. Toch valt ook hierin op hoezeer Jezus in onze kaders en vragen terecht komt. Desgevraagd zei Rikko bijvoorbeeld: ‘Jezus vervloekt een vijgenboom die geen vrucht draagt. Dat was een symbooldaad en daarmee een scherp oordeel over het volk van God dat geen vrucht draagt. Vloeken is vragen of het kwaad mag worden weggeworpen in de buitenste duisternis, zo ver mogelijk van ons vandaan. Jezus zegt daar scherpe dingen over met molenstenen en de gehenna dat Jezus vervloekte en scherpe dingen zei’.[xii] Het is helemaal waar. Maar leg deze oproep, Rikko’s reactie én andere reacties[xiii] eens naast elkaar. Dan zie je goed wat er ontbreekt: dat God zélf in Jezus een vloek geworden is (Galaten 3:13) wordt geheel en al buiten beschouwing gelaten. Daar komt niemand aan toe. Terwijl dit evangelie het enige is dat echte troost en hoop geeft.

We willen zo graag het evangelie aanreiken en relevant zijn dat we het evangelie zelf uit het oog verliezen

We zijn zo druk bezig het evangelie aan te reiken en relevant te maken dat we daardoor het evangelie zelf uit het oog verliezen. Jezus wordt wel genoemd, maar passend in ons straatje. Het werkelijke en schokkende evangelienieuws raakt buiten ons zicht.

Hier en nu
Met dat het christendom in het Noordwesten van Europa, en dus ook in Nederland, marginaliseert, ondergaat Jezus feitelijk eenzelfde lot. Hij wordt teruggebracht tot op onze selfies, levens en dilemma’s van hier-en-nu. Hij ligt vooral in het verlengde van ons leven.

Allereerst moet je je afvragen of dat erg is. Als christen heb je je immers zonder reserve te richten op de cultuur waarin je leeft. Prima dus dat christenen Jezus betrekken tot midden in de cultuur waarin zij leven. En laat ook duidelijk zijn dat kritiek op deze christelijke houding hol klinkt als die uit de mond komt van christenen en kerken die het te druk hebben (met zichzelf) om zich consequent te richten op hen die de Heer niet kennen.

En toch wringt het ontzettend. Want Jezus is boven alles zichzelf en Heer. Er wordt wel eens gezegd dat onze situatie van gelijkenissen vertoont met die van de vroegchristelijke kerk: zij moest in een cultuur die Jezus niet kent het evangelie uitleggen en (uit)leven. Wie zich verdiept in vroegchristelijke literatuur ontdekt juist op het punt van de vraag naar Jezus iets interessants. Je komt onder de indruk van het belijden over Jezus. Expliciet wordt erkend dat we ten diepste geen flauw idee hebben wie hij is omdat hij werkelijk God is. Selfies met Jezus tref je in de literatuur van de kerk van die tijd dan ook niet aan. In plaats daarvan wordt de Bijbel tot op de vierkante millimeter bestudeerd omdat je Jezus daarin leert kennen.

Ten diepste hebben we flauw idee wie Jezus is; hij is immers werkelijk God

Deze vroegchristelijke houding ten aanzien van Jezus weerspiegelt het bijbelse getuigenis van iemand als Johannes. Als jongeling lag hij tegen Jezus aan bij het Pesachfeest. Hij stond zelfs met Maria aan de voet van het kruis op Golgota toen Jezus stierf. Wat was Jezus toen ‘klein’; de minste van de minsten. Gek gezegd: Johannes zou op dat moment een selfie van hemzelf en Jezus gemaakt kunnen hebben aan die avondmaalstafel of bij het kruis. Als Johannes oud is, is dat onmogelijk. Als dood viel hij neer toen hij Jezus zag (Openbaring 1). Het mysterie (1 Timoteüs 3:16) van de kerk is dat het hier om geen andere Jezus gaat dan de gekruisigde. Dat mysterie raken we langzaam maar zeker kwijt omdat we Jezus zo binnen onze eigen horizon trekken.

Selfie uit selfie
Hoe gaat het verder met het christendom in Nederland? De eerste mogelijkheid is dat de kerk op den duur constateert dat we met de belijdenis over Jezus niet langer uit de voeten kunnen. Het schuurt teveel met de praktijk. In 2025 wordt er een bijeenkomst belegd waar alle christenen samenkomen. De Verenigde Kerken in Nederland (VKN) en het Verbond van alle Vrijgevestigde Predikers (VVP) willen de realiteit eerlijk onder ogen zien. Zij komen tot de conclusie dat Jezus niet langer ‘God uit God’ (Nicea) is. Hij is ‘selfie uit selfie’. Jezus is niet ‘Licht uit Licht’ (Nicea) maar (media)persoonlijkheid uit (media)persoonlijkheid. Jezus is ook niet ‘neergedaald voor ons behoud en mens geworden’ (Nicea). Hij liep, net als wij, rond en maakte waar nodig en mogelijk het verschil. De hamerklap waarmee deze belijdenis wordt aangenomen, betekent tegelijk ook het einde van het christendom in dit smaldeel van de wereld.

Jezus is niet langer ‘God uit God’ (Nicea); hij is ‘selfie uit selfie’

Een andere mogelijkheid is dat de wal het schip keert. Dat christenen zich achter hun oren gaan krabben en zich afvragen wíe/wát hun bestaansrecht geeft. Christenen die zo op het hier-en-nu afgaan zeggen immers ongeveer hetzelfde als de wereld? En ze doen soms zelfs nόg meer hun best om relevant te zijn en het verschil te maken. Terwijl zij nu net de enigen zijn die leven van iemand die heeft gezegd dat het in orde is (Johannes 19:30).

Welke van de twee het wordt, weet ik niet. Gezien de aantrekkingskracht en de maakbaarheidgedachte van de eerste zou die wel eens als winnaar uit de bus kunnen komen. Tegelijk zijn er meer dan genoeg gelovigen die niet graag een selfie maken met zo’n nieuwe belijdenis.

—————————————————

Tweeluik met Welke God is terug? (Nederlands Dagblad, 2014). Zie ook Scheepje (z)onder Jezus’ hoede (Reformatorisch Dagblad 2018).

Secundair: Een nieuw begin voor Christus’ kerk (Nederlands Dagblad 2013) en Eigen geloofspapieren (NRC Handelsblad 2016).

[i] Zie Hart van Nederland.
[ii] Zie mijn blog wie lijdt heeft helemaal geen boodschap.
[iii] Bidden voor ISIS (ND, 23 augustus 2014).
[iv] Zie mijn artikel uit de Reformatie: Noord-Irak en Syrië even veilig als Nederland.
[v] Mogelijk ligt er hier nog een ander verband: in onze samenleving is spreken over oordeel, en dan vooral een goddelijk oordeel, onwenselijk. Zie Spreken over Gods oordeel begint bij de gekruisigde Jezus (in de Reformatie).
[vi] Zie het rapport Geloven in binnen en buitenverband van het SCP (2014). Ik schreef naar aanleiding daarvan twee artikelen en een brief: in het Nederlands Dagblad, in de Reformatie en in het NRC Handelsblad.
[vii] Zie op zijn blog; later als artikel terecht gekomen in het Nederlands Dagblad.
[viii] Zie hier voor die reactie vanuit 7keer7.
[ix] Over vernieuwingsbeweging versus doorgevende traditie: zie een interessante blog van Wim van der Schee.
[x] Zie wie gelooft er nog in de kerk?
[xi] Welke geestelijke stond er in die zomer niet bij stil? Ik preekte toen over Gods belofte uit Psalm 46 dat Hij wereldwijd alle oorlogen zal uitbannen.
[xii] Zie een interview over zijn ‘vloekpreek’ in het Nederlands Dagblad.
[xiii] Denk bijvoorbeeld eens aan de (soms haast islamitisch aandoende) reactie dat Gods naam ontheiligd wordt of aan de mooie reactie van Ciska Stark.

Over de verhouding kerkelijke ontwikkelingen en ontwikkelingen zoals hierboven beschreven, zie: ‘Bijbelse’ vrouwelijke ambtsdragers. Gedachten bij het deputatenrapport’ (2016).