Psalm 77 kan er geen touw meer aan vastknopen. Was het een illusie om uit te gaan van Gods barmhartigheid en trouw? Het lied helpt bij de terugblik op een veelbewogen 2022. Je kunt de preek beluisteren via mijn podcast. Een voorbeeldliturgie staat onderaan de preektekst.

Gemeente van de Heer

1         Ook 2022 is het jaar van onze Heer.
We komen samen om 2022 voor Gods aangezicht af te sluiten. Hoe kijk(t) u/jij terug? We zullen allemaal onze eigen gedachten hebben. Leg die zo neer voor God.

Straks is 2022 voorbij. Wat een jaar! Oorlog op ons continent. Had jij daar rekening mee gehouden? 2022 zou het jaar van herstel worden. We konden na Corona eindelijk vooruit. Hoopvol gingen we het jaar in. Donderdag 24 februari maakte alles anders.

Grenzen.
Er was niet alleen deze oorlog. 2022 was (mede door de oorlog) een ingrijpend jaar. Overal indrukwekkende jaaroverzichten. Zoveel mensen op de vlucht. Niet alleen Oekraïners die een veilig heenkomen zoeken. Ook mensen van elders zoeken hun heil, een nieuw bestaan, in Europa. Kunnen en willen wij deze mensen opvangen? In Nederland en in andere Europese landen is er onzekerheid. Ja, er is gastvrijheid. Ook in onze stad en omgeving zijn velen welkom geheten. Maar er is ook een andere werkelijkheid. Asielzoekers – ook in ons land – die buiten moesten slapen. Europa gaat meer dan ooit muren bouwen. We bakenen onze grenzen af. We kregen te maken met ongekende prijsstijging. In energiekosten maar eigenlijk in alles. Ook hier ervaren we grenzen. Wat kan er nog? Wat betekent dit voor een nieuw jaar? Voor je toekomst?

Er is nog meer als we terugblikken. In toenemende mate worden de gevolgen van klimaatverandering duidelijk. We lopen tegen allerlei grenzen aan. In ons land (stikstofdebat) en mondiaal (overstroming, hitte). We kunnen niet doorgaan met onze huidige manier van leven. We weten dit allemaal. Waarom lukt het zo weinig om daar handen en voeten aan te geven? Zijn we net zo onbekeerlijk als de mensen in de Bijbel die door God worden aangesproken en niet naar Hem willen luisteren? ‘Zo’n vaart loopt het niet’.

2         Bidden met Psalm 77.
Nu kun je zeggen: ‘niet zo somber. Laten we bij oud- en nieuwjaar ook naar de lichtpunten kijken.’ Pessimisme hoort inderdaad niet in Jezus’ gemeente. Want Jezus leeft. Maar je kop in het zand steken past ons als gemeente evenmin.

We lazen een lied dat openhartig en eerlijk is. Psalm 77 windt er geen doekjes om. Het lied past in de crisis-Psalmen 73-89. Hoewel we weinig weten van de precieze achtergrond is duidelijk dat de nood aan de man is. De Psalmen 73-89 gaan over de teloorgang van het koningshuis van David.[i] In Psalm 77 is iemand aan het woord die de situatie doordenkt. De dichter is diep gekwetst. Denken aan God roept geen vreugde op – zoals je zou verwachten – maar vermoeit hem (vers 4). Laat hem zuchten.

Intense klacht.
De klacht is dat God zijn volk voor altijd verstoot (vers 8). Een grotere vraag/een groter verdriet laat zich in het Oude Testament niet denken. Wat dat betreft is er bij dit lied te denken aan de tijd van ballingschap. Gods volk dacht dat God hun links had laten liggen (Jesaja 50).[ii] Ronduit pijnlijk is vers 9 en 10:

Is zijn (Gods) trouw voorgoed verdwenen,
zijn woord voor eens en altijd verstomd?
Vergeet God genadig te zijn,
verbergt zijn ontferming zich achter zijn toorn?

Deze zin is te lezen in het geheel van het Oude Testament. Dan zie je hoe ver het gaat wat hier staat. Een niet-sprekende (‘stomme’) God!? Dat is de wereld op z’n kop. Essentieel voor God is juist dat hij communiceert. Dat God spreekt is de grond van alles wat bestaat (Psalm 33, Genesis 1). God die vergeet genadig te zijn!? Als God zich openbaart aan Mozes, zijn vertrouweling (Numeri 12), dan is juist het eerste wat Hij van zichzelf zegt dat Hij barmhartig en genadig is (Exodus 34:6). Met andere woorden: Psalm 77 zit in de put. Diep in de put (en zo gaat het naar het dieptepunt van deze liederen; Psalm 88[iii]).

Jezus’ dag komt.
Als de Psalmen het aandurven om moeite en ellende onder woorden te brengen dan doen we er goed aan om die dingen niet te negeren als we terugblikken op Oudjaar. 2022 is en was het jaar van onze Heer (Anno Domini). Je legt je hand op je mond. Beelden die je ziet zijn te verschrikkelijk voor woorden. Wat de ene mens de ander durft aan te doen. Beestachtig. De complexiteit van problemen waar we mee te maken hebben, problemen die we (soms) zelf veroorzaken.

2022 heeft ons laten ervaren dat het waar is wat het Bijbelboek Openbaring zegt. De Bijbel ziet de geschiedenis niet als een steeds maar doorlopend of zich herhalend systeem. Het loopt ergens op uit. Het gaat naar de dag van de Heer. En de komst van onze Heer Jezus gaat gepaard met een opeenstapeling van ellende; rampen en moeiten, oorlog en geweld, honger en vervolging. Het beest gaat tekeer. Niet gezegd is dat de Heer morgen op de stoep staat. Want Gods tijdsrekening is nu eenmaal anders dan de onze. Maar houd wel rekening met zijn komst. Doe wat de Heer zegt: wees waakzaam (Matteüs 25&26).[iv]

Roep de Heer aan!
Psalm 77 leert ons een gelovige houding aan te nemen. Luister goed. Psalmen beginnen altijd wonderlijk.[v] Dat geldt ook voor dit lied. Juist als je je realiseert hoe wanhopig de dichter is, valt het op hoe dit lied begint:

Luid roep ik God, ik schreeuw het uit,
luid roep ik God – dat Hij mij hoort.
Op de dag van mijn nood zoek ik de Heer,
bij nacht hef ik mijn handen, rusteloos,
mijn ziel laat zich niet troosten
(Psalm 77:1-3).

Wat een begin! De dichter laat het er niet bij zitten. Met alles wat hij in zich heeft roept hij God aan (cf. Psalm 40[vi]). Psalm 77 geeft te denken. Denk jij aan God als je terugkijkt naar dit jaar? Heeft God te maken met de moeite die je ervaart, die je om je heen op het journaal ziet of hoort van mensen op de vlucht? Of is God de God van die fijne momenten? De Psalmen leren een andere weg. Juist omdat ze in crisistijd God zo hartstochtelijk aanroepen, roepen ze God als het ware tevoorschijn – zodat niet langer zijn ontferming zich verbergt achter zijn toorn (Psalm 77:10) maar zijn ontferming tevoorschijn komt. Zo zijn de Psalmen te lezen. Dit geven de Psalmen je. De crisis-Psalmen 73-89 krijgen in Psalm 90[vii] en 91 een antwoord. God keert zich in ontferming tot ons en neemt ons aan. Hij is Koning, zo zingen de Psalmen (Psalm 93).[viii]

Op wie/wat vertrouw jij?
Psalm 77 stelt je een vraag. Een terugblik op het jaar kun je overal vinden. Maar de Psalm zegt: op wie vertrouw jij? Zeg je bij jezelf: ‘ik ben er redelijk vanaf gekomen, dit jaar (zeker in vergelijking met…)?’ Punt. ‘Ik hoef me eigenlijk nog geen zorgen te maken.’ Punt. De Psalmen leren je anders te leven. Ze zeggen: ‘roep God aan’! Doe dat op de ‘goede’ dag. Blijf dat doen als beproeving je treft. Denk aan Oekraïners die onder de grond, in de metrohal, liederen zingen – op de vlucht voor de bombardementen. Dat is Psalm 77. Denk aan de vele hulp die geboden is aan mensen die op de vlucht zijn. Dat is de ontferming die tevoorschijn komt in tijden van nood (Psalm 77). Denk niet dat het jou niet zal treffen. Schoksgewijs komt Jezus’ dag. Ieder mens komt voor Jezus’ rechterstoel te staan. In dit extreme jaar is te denken aan de profetische oproep dat je weet wat de Heer van je wil: recht doen, trouw zijn en nederig de weg van de Heer te gaan (Micha 6:8).

3         Vanuit de illusie naar belijden.
Maar laten we nog beter luisteren naar Psalm 77. Het lied begint met het aanroepen van God. En Psalm 77 blijft zoeken. Ook als het echt niet meer snapt hoe het zit. Dat werpt bijzonder licht op onze tijd. Niet alleen op dit jaar maar ook op de tijd daarvoor.

Corona: controle kwijt.
Ik bedoel het volgende. Bijna drie jaar geleden werden we – voor ons gevoel uit het niets – overvallen door Corona. Dichters en schrijvers zeiden dat Corona ons de ogen opende. We dachten dat we alles onder controle hadden – zelfs de dood. Maar die manier van leven bleek een illusie (Ilja Pfeijffer).[ix] Corona ontregelde ons. We raakten in paniek. En dan? Zo snel mogelijk wilden we de controle weer terug. Of gaat het daar juist niet om? Leert zo’n pandemie je dat je de belangrijkste dingen niet in de hand hebt en dat er Een werkelijk macht heeft (Psalm 43)?[x] Hoewel sommigen er rekening mee hielden (hoopten) leidde Corona en bijbehorende onzekerheid van die tijd niet tot meer geloof of het zoeken van God.

Wat als de illusie blijft.
Nu is Corona in ons werelddeel grotendeels voorbij. Dat wil zeggen: dat heeft niet de meeste aandacht meer. Maar er is een overkomst met de moeiten dit we dit jaar ondervonden en die we kenden in Coronatijd. Die overeenkomst zit in dat woord ‘illusie’. Dat woord klonk dit jaar opnieuw. Regelmatig. We dachten, bijvoorbeeld, dat er geen oorlog meer zou komen. Oorlog is toch een ‘achterhaald concept’? Mocht er al ergens oorlog komen dan in een ander (minder beschaafd) gebied dan bij ons in Europa. Maar – zo is dit jaar veel te horen geweest: het was een illusie. We waren naïef. Met onze energievoorziening ging het precies zo. Het was een illusie te denken dat we het met Poetin op een akkoordje konden gooien.

Als je er zo naar kijkt zijn we in de afgelopen jaren heel wat illusies armer geworden. De wereld zat niet in elkaar zoals wij dachten. Wat dat betreft kunnen we naast de dichter van Psalm 77 gaan staan. Het gaat er in dat lied niet om dat er een dingetje anders loop dan gedacht. Zijn wereldbeeld valt in duigen. God is toch altijd barmhartig? Wij zijn toch altijd zijn volk? Zo zit de werkelijkheid toch in elkaar? Maar nu is alles anders. Was het een illusie? God/geloof dan maar overboord kieperen? Wie of wat geeft veiligheid? Wie is te vertrouwen? Psalm 77 schreeuwt het uit. De dichter is het spoor bijster.

Zoek God en leef!
Gemeente, zie je nu hoe bijzonder Psalm 77 is en waartoe het lied oproept? De dichter roept God aan en blijft volhardend God zoeken. Met alle onbegrip. Met de lege handen. Met z’n (des)illusie. In dat alles kijkt de dichter haast koppig omhoog. En dat maakt dit lied zo krachtig en bijzonder. Vaak werden wij stilgezet in de afgelopen jaren (Corona, oorlog, allerlei grenzen). Net als Psalm 77. En dan? Zoek je God? Zoekt u God? Statistieken laten zien dat we blijvend minder gelovig worden. En mopper dan niet te hard op ‘anderen’. Ook in onze gemeente was/is het niet vanzelfsprekend dat je na Corona terugkwam naar de kerk(diensten) terwijl het wel weer kan.

2022 en de tijd daarvoor zetten je ervoor. We staan schouder aan schouder met Psalm 77. God schudt ons door elkaar. Welke keuze maak(t) u/jij? Dank God voor iedere goede keuze. Voor blijvende toewijding en trouw. God vraagt naar je hart. Psalm 77 blijft ervoor gaan. Midden in die moeitevolle tijd. Zie je dat? Herken je die mentaliteit? Zo werkt de Geest aan vernieuwing. Trouw. Een nieuw perspectief. Verder dan wat jij en ik uit onszelf kunnen (be)grijpen.

Doe mee met Psalm 77. Geef het leven met God niet op. Kies voor Jezus. Doe dat elke dag. Vraag Gods Geest om nieuwe inspiratie. Bid om blijvend gemeente te zijn in Jezus’ naam. In dat licht zet Psalm 77 ons leven. Zo sluiten we af en kijken we uit naar een nieuw jaar.

God is heilig.
Welk nieuw perspectief komt er dan? Luister verder naar Psalm 77. Als Psalm 77 met lege handen staat kijkt het op naar God. Wie God is en wat Hij doet (vers 12-21). God bevrijdt zijn volk. Dwars door de (Schelf)zee. In rook, vuur en in een aardbeving verscheen God in de verbondssluiting op de Sinaï.

Op zich is dit alles niet nieuw. Deze dingen wist de dichter ook voordat hij dit lied schreef. Wat is er dan anders? Zijn omstandigheden laten hem beter nadenken. Verder kijken dan wat hij tot nu toe mee had gekregen. Dacht hij niet te simpel van God? Als zijn wereldbeeld in elkaar stort; zou dat ook het einde zijn van God(s trouw)? Maakt Corona, maakt een oorlog of een crisis het moeilijk(er) voor jou en mij om in God te geloven en goed voor een ander te zijn? Of is het juist andersom? Zie je nu pas goed waartoe de Heer oproept?

In zijn gekerm begint de dichter van Psalm 77 zich iets te realiseren. De toon van het lied verandert. De illusie maakt plaats voor een belijdenis: God is met geen ander(e god) te vergelijken. Gods weg is heilig, uniek (vers 14). Ook als God bevrijdt is Hij niet na te rekenen of vast te leggen. Mooi en wijs zegt het lied het in vers 20:

Door de zee liep uw weg,
door de wijde wateren uw pad,
maar uw voetsporen bleven onzichtbaar
(Psalm 77:20).

Hij ziet het voor zich. God bevrijdt. God doet recht. God grijpt in. Maar/en als Hij dat doet blijven zijn voetsporen onzichtbaar. Zie je? God krijg je niet onder controle. Gods weg met 2022 brengen jij en ik niet in beeld. En dat geldt ook voor je eigen leven – zo kun je soms maar al te goed ervaren. God redt door de zee heen. Hij redt in Jezus dwars door de dood aan het kruis heen. Psalm 77 komt tot een dieper inzicht. Het lied leert je in te zien dat en hoe God het stuur van de wereld in handen heeft. Zelfs een opeenstapeling van crises kan Hij gebruiken om tot zijn doel te komen. God gaat verder. Psalm 77 nodigt je uit en spoort je aan met Hem mee te gaan. Denk aan de woorden van de Heer: neem je kruis op je en volg mij. Dien de ander zoals hij kwam om te dienen en zijn leven te geven. Wees er voor elkaar. Dat is zijn weg.

Leef met Jezus.
Gemeente, nog even en 2022 is voorbij. We sluiten af voor God die een heilige weg ging in onze geschiedenis. Wij danken Hem voor leven. Voor het gemeente-zijn in zijn naam. Laten we het spoor blijven gaan dat de Psalmen ons wijzen. Zo leven we toe naar zijn dag.

---

[i] Zie Toegewijd en trouw. Artikel in OnderWeg over de (structuur van de) Psalmen.
[ii] Zie preek Jesaja 50.
[iii] Zie preek Psalm 88.
[iv] Zie preek gelijkenis Matteus 25 en preek Jezus in Getsemane (hfst. 26).
[v] Zie voetnoot i. Denk ook aan het geheel van de Psalmen. De geloofsbelijdenis van Psalm 1 staat voorop. Zie preek Psalm 1. Dit werkt door. Zie bijvoorbeeld preek Psalm 51 en preek Psalm 90.
[vi] Zie preek Psalm 40.
[vii] Zie preek Psalm 90.
[viii] Zie preek Psalm 93.
[ix] Zie preek Psalm 43 in Coronatijd.
[x] Zie preek vorige voetnoot.

Voorbeeldliturgie

Welkom

Votum en groet Sela (onze hulp)
GK Psalm 125: 1 en 2 (wie op de HERE God vertrouwen)

Gebed

Lezen Psalm 77:1-10 Luid roep ik God….
DNP Psalm 77: 1 en 4 Luid roep ik tot God…
Lezen Psalm 77:11-21 En ik zeg: ‘Ik weet….
DNP Psalm 77: 5 en 7 Heilig is uw weg…

Verkondiging van het evangelie Een illusie armer en een belijdenis rijker

Ik geloof in God de Vader, opwekking 347 (geloofsbelijdenis)

Dankgebed en voorbede afgesloten door
DNP Psalm 90: 1 en 6 Heer, uw bent onze schuilplaats….

Collecte

Ik zal er zijn (Sela, Ik ben die Ik ben is uw eeuwige naam….) opwekking 770

Zegen
Amen (gezongen, zoals gebruikelijk)

— einde —-