In de Nederlandse setting zijn kerk en politiek nauw verweven geweest. Met het oog op het getuigenis van de kerk is het nodig dat kerken daar verandering in aanbrengen.

Op 29 mei komen verleden en heden van de Nederlandse kerk samen. In Dordrecht wordt de herdenkingsperiode Dordtse Synode 1618/9 afgesloten.[i] Maar waar de 17de-eeuwse synode voor een breuk in de kerk zorgde, zullen kerken en geloofsgemeenschappen op 29 mei een Verklaring van Verbondenheid ondertekenen. Ik ben blij met deze onderlinge verbondenheid.[ii] Als minderheid hebben kerkmensen elkaar nodig. Maar er is ook werk aan de winkel. Als kerken zich toekomstgericht willen opstellen, is het van belang dat zij zich bezinnen op hun relatie met aardse, politieke macht. Wie kijkt naar het verleden ziet dat kerk en staat nauw aan elkaar verbonden waren.[iii] En kerken hebben in onze samenleving lang een belangrijke machtspositie ingenomen.[iv] Hoe anders is de situatie vandaag. Vorig jaar werd er zelfs van postkerkelijk Nederland gesproken.

In de Grote Kerk van Dordrecht ondertekenen kerken en geloofsgemeenschappen op 29 mei een Verklaring van Verbondenheid. Verleden en heden komen zo samen. Laten de kerken zich toekomstgericht opstellen en bedenken wat hun relatie is tot aardse, politieke macht (foto: Grote Kerk van Dordrecht met de opbouw van The Passion).

Maar wat eeuwenlang in de genen heeft gezeten, is niet zomaar verdwenen. Tot op vandaag lopen kerk en aardse politiek dwars door elkaar heen. Dat doet het getuigenis van de kerk geen goed. Ik geef twee voorbeelden.

Opkomst Baudet
Allereerst denk ik aan het in Den Haag geboden kerkasiel waarin de kerk een uitgeprocedeerd gezin opving (2018/9).[v] Onder andere dit kerkasiel heeft tot een verruiming van het kinderpardon geleid. Op twee manieren liepen kerk en politiek hierin door elkaar heen. Om te beginnen betreft dat posities. Uit een terugblik op het kerkasiel bleek dat Rein Willems, een leidinggevende in de Haagse kerk, ook zo’n politieke functie had dat hij druk kon uitoefenen op het dossier van het kinderpardon (Nederlands Dagblad, 17 mei). Het Nederlands Dagblad kopte: ‘Kerkasiel heeft de verhoudingen met de overheid niet beschadigd‘ (17 mei). Maar het punt is dat haast niet te zien was wat hierin de rol van de kerk en wat die van de overheid was. Eerder beschreven NRC Handelsblad (20 januari) en Trouw (23 januari) al dat het kerkasiel aan het kinderpardon bijdroeg en hoezeer kerk en politiek hierin verweven waren.

Verder is te denken aan een onvoorzien effect van de verruiming van het kinderpardon. Ik denk aan de stormachtige opkomst van Forum voor Democratie bij de Provinciale Statenverkiezingen van afgelopen maart. Politiek columnist Tom-Jan Meeus noemde het kinderpardon als eerste voorbeeld in zijn analyse van de verkiezingswinst van de partij van Baudet (NRC Handelsblad, 23 maart 2019). Uit kerken klonk veel kritiek en zorg over de opkomst van Forum voor Democratie. Maar in het bieden van kerkasiel staan de kerken niet buiten deze politieke ontwikkelingen. Kerken kregen een koekje van eigen deeg.

Zegenlied
Als tweede voorbeeld denk ik aan een groep kerkleiders die met opgeheven hand de Haagse christenpolitici Segers en Dik-Faber zegent (Nederlands Dagblad, 6 februari 2018). Dit zegenen roept veel vragen op. Zijn christenpolitici zegenwaardig omdat ze ‘van ons’ of ‘vóór ons’ zijn? Als je zo denkt gaat er geheid van alles mis in je zondagse evangelieverkondiging. Jezus regeert immers door en boven iedere macht. De setting waarin dit zegenen plaatsvond illustreert trouwens goed hoe kerk en politiek tot op vandaag door elkaar heenlopen; het gebeurde tijdens een door de ChristenUnie georganiseerde bijeenkomst voor voorgangers en predikanten. Volgens journalist Tijs van den Brink had de ChristenUnie voor deze gelegenheid het lied ‘Vrede zij u, zoals de Vader Mij zendt, zend Ik ook u’ uitgekozen.

Andersom gebeurt het trouwens evengoed. Kerken geven (christelijke) politici een podium zonder dat duidelijk is op welke inhoudelijke gronden dat gebeurt. Zo laat de kerk zien dat ze politiek-maatschappelijk nog steeds relevant is.

Hemelvaart
De nauwe verbondenheid met aardse politiek zit zo ingebakken in het kerkelijke leven dat het een onuitgesproken norm is. Maar zeker in onze postchristelijke maatschappij is het belangrijk dat kerken op dit punt veranderen en hun verleden te boven komen. Laat de kerk helder zicht geven op de enige macht die er werkelijk toe doet. Herijking van machtsdenken kan het beste naar aanleiding van Hemelvaart, het feest dat de dag na de ondertekening van de Verklaring van Verbondenheid plaatsvindt. [vi] Jezus is opgestegen boven alle krachten en machten. Maar Jezus’ macht is totaal anders dan de macht die wij kennen. De hemelvorst is geen ander dan hij die zich tot koning liet kronen op het vloekhout van Golgota. Als de kerk deze koning uitstraalt, is haar toekomst gewaarborgd.

Nederlands Dagblad, 25 mei 2019

[i] In Dordrecht hebben we uiteraard stilgestaan bij de synode van toen. In Ode aan de Synode is veel georganiseerd. Als kerken van het Klein Convent hebben we vier avonden belegd over de Dordtse Leerregels. Zie mijn bijdrage over het laatste hoofdstuk, de volharding van de heiligen (later omgewerkt tot een artikel). Ik preekte een keer over de Dordtse Leerregels en schreef een artikel over de Leerregels in OnderWeg (GKv/NGK).
[ii] Toen ik in Rotterdam predikant was (2008-2015) heb ik veel geschreven over dit onderwerp en gepleit voor kerkelijke verbondenheid. Zie Een nieuw begin voor Christus’ kerk (Nederlands Dagblad, 2013) en Schuld erkennen en nieuw belijden (Nederlands Dagblad, Reformatiedag 2013).
[iii] Zie mijn preek en artikel in OnderWeg bij noot i. Zie ook diverse artikelen over de verhouding kerk en politiek, o.a. Kerk en politiek. Hoe stellen christenen zich op? (Nederlands Dagblad, 6 oktober 2013).
[iv] Zie Alternatief voor Europese leegte (NRC, juni 2016).
[v] Zie Kerkasiel en de roeping van de kerk anno 2019 (OnderWeg, februari 2019). In dat artikel verwijs ik naar andere bijdragen van me over het kerkasiel. Ik ben blij met christelijke betrokkenheid op de samenleving (hoe kunnen christenen anders doen?) maar aan het kerkasiel kleven m.i. teveel bezwaren.

Als derde voorbeeld in het verband van dit artikel is te denken aan de reactie op de buitenlandse financiering van moskeeën (2018). Er was in dit artikel geen ruimte voor dit voorbeeld maar ook daar lopen kerk en politiek op een vreemde manier door elkaar heen. Zie mijn artikel Om de salafisten een salafist te zijn (OnderWeg, 2018).
[vi] Hemelvaart is een intrigerend feest. Ik denk dat dit vandaag het belangrijkste christelijke feest is. Zie preken over Hemelvaart: Waarom vieren we Hemelvaart? (2014), De paradox van Hemelvaart (2015/6), Hemelvaart. Jezus komt eraan (2018) en Hulde aan onze hemelse priesterkoning (Psalm 110, Hemelvaart 2019).