Postkerkelijk mag onze samenleving nog niet heten, maar de secularisatie gaat wel heel snel (SCP, 19 december 2018). Degenen die wel geloven vormen een bont gezelschap. Hoe heeft de kerk zich in deze postchristelijke, bijna postkerkelijke en multireligieuze context op te stellen?

De Haagse Bethelkapel verleende enkele maanden kerkasiel aan het Armeense gezin Tamrazyan. Een estafettedienst verhinderde de uitzetting van dit uitgeprocedeerde gezin. Op deze manier heeft de kerk bijdragen aan de politieke draai inzake het kinderpardon. Ik zie die draai als gebedsverhoring. Dan kunnen we nu, met het oog op de toekomst, ook terugkijken. Want in het geboden kerkasiel komen veel aspecten samen die relevant zijn voor de vraagstelling van dit artikel.

Godsdienstvrijheid
De discussie over het kerkasiel verliep nogal tam. Bijbelteksten als Romeinen 13 en Matteüs 25 werden genoemd. De vraag werd gesteld in hoeverre je een estafettedienst mag inzetten voor een goed doel. Het gaat dan over de overheid, de kerk en hun relatie. Maar zet het geheel van deze discussie nu eens in de context van de genoemde maatschappelijke ontwikkelingen. In het Nederlands Dagblad van 14 december 2018 heb ik dat gedaan door middel van een gedachte-experiment: stel dat een moskee kerkasiel zou verlenen; wat dan?[i] De reacties zouden anders zijn dan wanneer een kerk dat doet. Want kerkasiel door een moskee zou allerlei anti-islamgevoelens laten oplaaien.

Kerkasiel in de Bethelkerk in Den Haag. De kerk heeft barmhartigheid en recht hoog in het vaandel. Hoe maak je dat concreet in een postchristelijke, multireligieuze en bijna postkerkelijke setting? Foto Maarten Boersema

Wat dit gedachte-experiment duidelijk maakt, is dat er heel andere vragen aan de orde zijn dan de vragen die nu veelal een rol spelen rondom het kerkasiel. Hoe laat de kerk een (protest)stem klinken in een samenleving die bijna postkerkelijk is en in meerderheid niet-gelovig? Wil je als kerk gebruikmaken van een recht dat hoort bij een machtspositie uit het verleden? Bevestig je zo niet impliciet wat veel Nederlanders denken: dat de kerk een instituut van vroeger is – uit een tijd waarin moskeeën en andere religieuze instellingen amper of niet in beeld waren? Zou het geboden kerkasiel niet als een boemerang op de gelovigen zelf terugkomen? Ik denk in dit verband aan discussies over de bevoorrechte positie van gelovigen in een seculiere maatschappij. Vandaag wordt godsdienstvrijheid niet genoemd als het gaat over de Nederlandse identiteit (Trouw, 16 januari 2019).

Calimero
De kerk heeft barmhartigheid en recht hoog in het vaandel staan. Ze kan niet zwijgen bij onrecht.[ii] Ze kan haar deuren niet sluiten als er een noodkreet klinkt. Ik bewonder de houding van de kerk van Katwijk die in eerste instantie kerkasiel heeft verleend. Daarbij is het wel belangrijk dat de kerk oog heeft voor de context waarin ze leeft en in haar protest laat zien (van) wie ze is. Christenen lijken weleens last te hebben van een calimerocomplex. Omdat je een kleine groep bent, voel je je niet serieus genomen. En om op te vallen in een klein en ook nog eens heel bont religieus gezelschap, moet je opvallende dingen doen. Ik denk in dit verband aan nieuwe megakerken op de Biblebelt. Of aan een dominee die de Staat voor de rechter sleept vanwege niet nagekomen asielafspraken. Of aan de Nashvilleverklaring.[iii] Het kerkasiel met de estafettedienst hoort ook in dit rijtje thuis. Het risico is zelfs aanwezig dat de kerk hierin handelt volgens de norm van onze tijd, waarin je relevant en onderscheidend moet zijn.[iv] Maar de kerk is van Jezus. Zij is de enige op aarde die zich niet hoeft te bewijzen.

Politiek
Als ik er met iets meer afstand naar kijk, denk ik terug aan de discussie over het bestaansrecht van christelijke politieke partijen (2012).[v] Die partijen waren toen de Calimero – zo was het verwijt. Want vanuit een minderheidspositie wierpen die partijen steeds dammen op tegen de secularisatie. Vandaag is die discussie verstomd. Maar vooral zijn de rollen omgedraaid. Dat is te zien aan het kinderpardon, dat onder de kwestie van het kerkasiel ligt. Een politieke meerderheid heeft het besluit genomen om het kinderpardon niet te verruimen. Achter dat besluit ligt een complex vraagstuk; de fel gevoerde maatschappelijke discussie over migratie en onze Nederlandse identiteit. Het CDA durfde bij de kabinetsformatie (2017) uit angst voor politiek rechts zijn vingers niet aan het kinderpardon te branden. En de ChristenUnie heeft indertijd na veel gesoebat ingestemd met het regeerakkoord van Rutte III.

Waar het me om gaat is dit: de kerk vulde in het geboden kerkasiel de leemte van de ChristenUnie en het CDA. Recent maakte het CDA een draai in het kinderpardon. Uit reconstructies blijkt dat het kerkasiel bijdroeg aan die draai en hoezeer kerk en politiek hierin verweven zijn (NRC Handelsblad 20 januari en Trouw 23 januari). Terwijl christenen vandaag net leren erkennen dat de kerk geen politieke partij is en andersom (‘Lang leve onze christelijke cultuur’, Manifest 2017).[vi] De inzet van een estafettedienst als een soort filibuster versterkt de gedachte dat het kerkasiel een politiek karakter heeft.

Katholiek
De bijna postkerkelijke maatschappij roept de kerk terug naar haar basis. De kerk bestaat vanwege en om haar Heer. Haar eerste wapen is niet de politieke macht van hier (Johannes 18:36). De kerk leeft van en bij gebed.[vii] Jezus is in zaken van barmhartigheid en recht immers rechter en redder. De kerk kan het in Jezus’ naam zelfs aan om onrecht te lijden en te verdragen. Al deze dingen zijn uitvoerig te vinden in de apostolische brieven van vooral Paulus en Petrus.[viii] De kerk had het toen vaak nog veel lastiger dan de kerk in Nederland anno 2019.

Vandaag wordt de kerk naar de kern teruggeroepen. Niet de politieke macht maar het gebed is het wapen van de kerk. Daden volgen daarop. Foto Maarten Boersema

Hierbij blijft het niet. Daden volgen altijd (Jakobus). De kerk zet haar deuren open als er een noodoproep klinkt. Je christelijke geweten is sterker dan het bevel van de overheid. Het is niet uit te sluiten dat er op dit punt spanningen zullen ontstaan. Per situatie zal de kerk moeten zien wat wijs is. Verder zoekt de kerk in een multireligieuze setting zo veel mogelijk samenwerking met allerlei (niet-)religieus gemotiveerde Nederlanders. Dat gebeurde gelukkig ook in de kwestie van het kinderpardon.

Tot slot werd juist in het kerkasiel in Den Haag duidelijk hoe de kerk er vandaag uitziet. De voorgangers in de estafettedienst en andere betrokken gelovigen bij die dienst hebben een heel diverse achtergrond. Dat loopt van rooms-katholiek, PKN via allerlei gereformeerds en evangelisch tot aan remonstrants. Wat bemoedigend. Christenen vormen een minderheid. We zijn bijna postkerkelijk. Nou en? We zijn de veelkleurige kerk van de Heer. Dat maakt het de moeite waard. De kerk gaat de goede kant op.

OnderWeg, 2 februari 2019.

Zie De kerk is teveel bezig met aardse, politieke macht (Nederlands Dagblad mei 2019), Kerkasiel in een moskee (Nederlands Dagblad december 2018) en Kerkasiel en de eigenheid van de kerk.

———–—————

[i] Zie Kerkasiel in een moskee (Nederlands Dagblad, 14 december 2018).
[ii] Zie het bij dit artikel horend Kerkasiel, estafettedienst en eigenheid van de kerk (blogpost najaar 2018) voor een voorbeeld van protest bij onrecht. Een mooi voorbeeld is ook het protest van de PKN toen uitgeprocedeerde asielzoekers op straat werden gezet.
[iii] Zie hier voor mijn reacties op de NashvilleVerklaring.
[iv] Zie Christus en cultuur (OnderWeg najaar 2015). Aan het eind van dat artikel staat het verhaal van een christen die zegt dat zijn onderscheidend gedrag hoort bij onze tijd. Zie ook Zet Jezus niet in voor politieke doeleinden (Nederlands Dagblad 2017); mijn reactie op het manifest Lang leve onze christelijke cultuur.
[v] Dominee Paul Visser (PKN Amsterdam) gooide destijds een steen in de vijver. Hij schreef De ellende van de christelijke partijen. Zie Nederlands Dagblad augustus 2012 en hier voor datzelfde artikel te vinden op de site van de Noorderkerk te Amsterdam.

Aan die discussie heb ik in de tijd dat ik in Rotterdam – Delfshaven predikant was (2007-2015) volop meegedaan. Zie bijvoorbeeld

• • Inenten en een christendom van het verleden (Nederlands Dagblad 2013),
  • De ChristenUnie en ‘haatimam’ El-Haddad (Nederlands Dagblad februari 2012),
  • Christelijke vrijheid bij kritiek op islamitisch extremisme (Nederlands Dagblad, zomer 2012),
  • SGP en Second Love (Reformatorisch Dagblad 2013),
  • Kerk en politiek (handout bij gesprek in 2013 met Gert-Jan Segers bij het Wetenschappelijk Instituut van de CU) en
  • Kerk en politiek; hoe stellen christenen zich op? (Nederlands Dagblad 2013) en
  • Alternatief voor Europese leegte (NRC 11 en 12 juni 2016) voor een m.i. goed voorbeeld van christelijke politiek (van de ChristenUnie).
    

[vi] Zie hier voor dat Manifest (op Nieuwwij). En zie mijn reactie op dat Manifest (in het Nederlands Dagblad). Te zeggen is dat de discussie indertijd niet helemaal helder gevoerd is. Wel duidelijk is dat ook dit Manifest een teken is van de overgangsfase van onze (kerk)cultuur. Politiek en kerk waren immers lange tijd sterk met elkaar verbonden; politieke partijen kwamen uit de kerken voort. De gang van zaken in het geboden kerkasiel is wat dat betreft een stap terug in de tijd.
[vii] Opvallend in dit verband is de nadruk op het gebed bij de zogenaamde tempelreiniging door Jezus; een actie waar zeker ook politieke aspecten aan verbonden waren (nl. het nationalisme van de gelovigen van toen waarin de tempel werd gezien als behorend bij en tot het Joodse volk alleen). Jezus zei toen dat de tempel een gebedshuis voor alle volken moest zijn en gaf juist buíten de tempel gebedsonderwijs. Zie hiervoor een preek over Marcus 11:17 en Gebedshuis voor alle volken; een inleiding voor het Evangelisch Contact Dordrecht over dat Bijbelgedeelte. Ik zie het opnieuw onderhandelen over het kinderpardon door de partijen van Rutte III als gebedsverhoring, waarbij niet voorbij gezien kan worden aan alle goeds dat hierin door gelovigen en niet-gelovigen is gedaan.
[viii] Zie een prekenserie over 1 Petrus. Daarin gaat het onder andere over de verhouding tot de overheid, zie preek 1 Petrus 2: verhuur jezelf als slaaf, concreet gemaakt in Missiedrang van de overheid (Nederlands Dagblad 2015).