Drie prachtige en indringende gelijkenissen staan er in Matteüs 25. Hieronder een preek over de gelijkenis van de talenten. Wil Jezus dat je aan de slag gaat met alles wat je kunt, je gaven en ‘talenten’? De derde dienaar verstopt zijn talent. Hij zegt iets opmerkelijks tegen zijn heer. Daar ligt de clou van de gelijkenis.

Bij de uitleg van de gelijkenis speelt snel mee hoe je denkt over Gods Koninkrijk. In voetnoot iv geef ik weer hoe diverse theologen deze passage uitleggen.

Je kunt de preektekst beluisteren op mijn podcast. Een voorbeeldliturgie staat onderaan de preektekst.

Gemeente van de Heer

1.     Verwachtingsvol leven.
Sommige voetbalclubs spelen antivoetbal. Ze verdedigen alleen maar. Het hele team speelt op eigen helft of hangt rond het zestienmetergebied. Ze hopen vooral dat ze niet verliezen. Als het de tegenpartij dan toch lukt om een goal te maken, ben je als kijker opgelucht. De negatieve instelling wordt niet beloond.

Jezus’ gelijkenis van de talenten leert ons niet als anti-voetballers te leven maar juist in vertrouwen, vertrouwen op de Heer. Jezus vergelijkt zichzelf met een heer die op reis gaat en zijn dienaren het beheer geeft over zijn bezittingen (vers 14). Waar het om draait in de gelijkenis is dit: Jezus komt terug (vers 19). Zijn koninkrijk komt. De komst van Jezus’ koninkrijk is een feest. Een mooi feest, vol blijdschap (vers 21 en 23). Een feest dat je niet wilt missen. Dat gebeurt ook niet voor de eerste twee dienaren. Zij krijgen een compliment van hun heer: ‘voortreffelijke dienaar’. Ze worden binnen genodigd: ‘wees welkom bij het feest van je heer’.

Maar bij de derde dienaar gaat het mis. Deze dienaar lijkt op die defensief ingestelde voetbalploeg die er vooral mee bezig is niet te verliezen. Zijn instelling: het hem toevertrouwde talent niet kwijtraken. Dat lijkt mooi. Zeker omdat het hem ook lukt (vers 25). En toch komt die houding hem duur te staan. Voor deze dienaar geen ‘gelijk spel’. Deze dienaar incasseert een flink verlies. In plaats van een compliment geeft zijn heer hem een veeg uit de pan: ‘slechte en laffe dienaar’ (vers 26). Voor hem geen feest maar ellende (vers 30).

Begrijp jij wat Jezus bedoelt met de gelijkenis? Wat zegt Jezus tegen jou en mij?

2.        Verwacht de Majesteit.
Als je bent opgegroeid met de Bijbel (en in de Protestantse traditie) denk je bij de talenten misschien aan datgene wat God jou aan mogelijkheden geeft. Talenten zijn dan je gaven. De een is theoretisch geschoold de ander praktisch. De een is goed in dit, de ander handig in dat. Ieder zijn of haar talenten.

Matteüs 24 en 25 horen bij elkaar.
Ik denk niet dat het perse verkeerd is om het zo te zien (straks meer daarover). Maar dat is niet waar het in de eerste plaats om gaat. Kijk even mee met het evangelie van Matteüs. Dan valt het op z’n plek.

Jezus heeft net een indrukwekkende toespraak gehouden over zijn komst; zijn komst die gepaard gaat met allerlei rampen (Matteüs 24, cf. Marcus 13[i]). Aan het eind van die toespraak zegt de Heer dat je moet opletten (waken) omdat niemand weet op welk moment hij terugkomt. Je moet, zo zegt Jezus, zorgen dat je er gereed voor bent.

Direct na die toespraak volgen er drie gelijkenissen. Een heel hoofdstuk lang (Matteüs 25). De gelijkenis van

• De wijze en dwaze maagden (Matteüs 25:1-13).
• De talenten (Matteüs 25:14-30)
• De majestueuze rechter en de schapen en de bokken (Matteüs 25:31-46).[ii]

Hoe verschillend de gelijkenissen ook zijn, gelijk is dat ze alle drie gaan over ‘binnen mogen komen’ of juist ‘buitengesloten worden’; wat er met je gebeurt als Jezus terugkomt. Zie je? De gelijkenissen onderstrepen de indrukwekkende toespraak over Jezus’ komst (Matteüs 24). En ze leggen uit (in gelijkenis-taal) wat het betekent om te waken en gereed te staan (Matteüs 24:42 en 44).

De allereerste betekenis van de gelijkenis(sen) is dat je de komst van de Majesteit verwacht. In onze tijd waarin alles gaat om hier-en-nu is dat alleen al een hele opgave.[iii] Zeker; leef je leven. Ga als een bevrijd en verantwoordelijk mens om met wat er op je pad komt. Vergeet Jezus niet. En bedenk dat zijn allesomvattende, vreugdevolle koninkrijk komt (LB 747).

3.       In alles Jezus volgen.
Wat zijn dan de talenten (Matteüs 25:15)? Het helpt om je de gelijkenis van de talenten voor te stellen. Een talent zilver weegt 26 á 30 kilo. De eerste dienaar krijgt 5 talenten. Een kapitaal van zo’n 130 kilo. Ik weet niet of je wel eens in een fitnesscentrum komt (pre-Corona). 130 kilo til je niet zomaar op. Dat is een gewichtige vracht. De derde dienaar krijgt zo’n 30 kilo. Alsnog een behoorlijke vracht. Zo krijgt ieder het zijne/hare in het leven (cf. Galaten 6:5).

Wat Jezus je wel en niet geeft.
Wat zijn talenten? Ik denk: alles wat de Heer je geeft in de dienst aan hem op weg naar zijn grote dag.[iv] Dat is allereerst dat jij ziet – mag zien – wie Jezus is en waar het in zijn koninkrijk om gaat (Matteüs 13:10-17).[v] Dat je met Jezus leeft in het leven dat je krijgt.

Dan kun je (inderdaad) denken aan van God gekregen mogelijkheden/gaven. Dank God daarvoor. En bid bij het ontwikkelen en inzetten daarvan. Denk ook aan mensen of gebeurtenissen die God op je weg plaats, waardoor je leert om Jezus te volgen, groeit in vertrouwen. Maar je kunt bij talenten net zo goed denken aan iets wat je juist niet hebt. Of aan iets wat je omwille van het koninkrijk verliest. Zo zegt Jezus dat er mensen zijn die omwille van het koninkrijk niet trouwen (Matteüs 19:12). Ergens anders zegt Jezus dat hem volgen kan betekenen dat je je broer of zus, vader, moeder of kinderen, je akker of huis achterlaat omwille van hem (Matteüs 19:29, cf. Matteüs 10[vi]). En tegen iedere volgeling zegt Jezus: neem je kruis op, volg mij (Matteüs 16:24).[vii]

Je talent is dat je Jezus in alles wat er op je levenspad komt volgt. Jezus weet wat hij aan wie toevertrouwt (vers 14c). Jij weet wat Jezus aan jou geeft, hoe je leven is. Bid om Jezus’ Geest dat je daar goed en naar zijn wil mee omgaat. Blijf je Heer trouw.

Doe dat van harte. Zonder bijbedoeling (Matteüs 6:1-18).[viii] Laat het jou gaan om Jezus alleen. Zoals het Jezus echt om jou(w redding) te doen is.[ix] Dan sta je gereed om Jezus te ontmoeten. Hoe je leven er ook uitziet. Of je student bent of ouderling. Of je in de bouw werkt of rijschoolhouder bent. Of je voor de kerk werkt of in dienst bent van de overheid. In je huwelijk of als vrijgezel. Je staat gereed voor Jezus’ dag. Gereed voor zijn feest.

4.       Genade op genade.
Wat gaat er nou goed met die eerste twee dienaren en wat gaat er mis bij die derde? Het meest interessant is het om te beginnen bij de derde dienaar.

Realiseer je dat zijn werkwijze volstrekt normaal is. Bij gebrek aan kluizen of andere safe-places die wij hebben, verstopte je in die tijd een kapitaal. In de grond. Dat is de veiligste plek. Niemand die het vindt. De man doet niks fout. Hij verkwanselt zijn talent niet (cf. Lukas 15:11-32). Hij heeft het zo bewaard dat hij het kan teruggeven aan zijn Heer. Alles in orde.

Het zal wel goedkomen….
En toch krijgt hij op z’n kop. En krijgt hij ellende in plaats van feest. Hoe kan dat? De derde dienaar geeft zelf het antwoord op die vraag. Hij zegt tegen zijn heer: ‘u bent streng, u maait waar u niet hebt gezaaid en u oogst waar u niet hebt geplant’ (vers 24). Zie je dat? Hij vertrouwt zijn Heer niet. De man denkt: het is zijn zaak. Niet de mijne. Het zal mijn tijd duren. Als ‘ie terugkomt (stel…) dan zorg ik dat hij in ieder geval niks op me kan aanmerken. Het kapitaal berg ik op en geef ik terug. Moet goedkomen.

Herken je die houding? Dat je bij jezelf denkt: ik denk wel God bestaat. Ik houd er in ieder geval rekening mee dat het inderdaad waar is, dat van de Bijbel, de kerk enzo. Ik zal dat zeker weten als ik doodga. God kan toch niet wat op mij tegenhebben? Ik heb lang niet slecht geleefd. Ik heb eruit gehaald wat erin zat. Trouwens: laatst nog flink gegeven aan een goed doel. Als ik het vergelijk met … dan heb ik het al helemaal niet slecht gedaan. Ik zal wel zien. Moet goedkomen.

De groei en winst van Gods rijk.
Dat is de derde dienaar. Want ontbreekt er bij hem? Het is zaak goed te kijken. In de woorden die Jezus deze dienaar laat uitspreken, laat Jezus zien dat hij het zondige hart kent. Deze dienaar zegt dat zijn Heer maait waar hij niet zaait en oogst waar hij niet plant (vers 24). Is dit waar? Is Jezus zo streng? Is Jezus inderdaad zo hebzuchtig? Let op, gemeente. Het is niet onwaar wat deze dienaar zegt. Net zoals het niet onwaar wat de duivel in de woestijn aan Bijbelse dingen tegen Jezus zegt (Matteüs 4:1-11).[x] En toch klopt het niet wat de derde dienaar zegt. Helemaal niet.

De Heer (Jezus) is niet een strenge heer die maait waar hij niet zaait en oogst waar hij niet plant (vers 24). Dat wil zeggen: dat is heel gemeen, heel vals gezegd voor wat er nou juist zo ontzettend mooi is aan Jezus en zijn manier van werken. Jezus vertrouwt ons ‘zijn zaak’ (koninkrijk) toe. Het is en blijft zijn zaak – eindeloos veel groter en winstgevender dan wij kunnen bevatten (vers 21 en 23). Maar toch; jij en ik krijgen daarin een plek toebedeeld. In het vertrouwen dat dat groei en bloei oplevert (Matteüs 13:23).

God is inderdaad ‘hebzuchtig’ (derde dienaar). Ja, God is uit op winst. ‘God is hebzuchtig als het gaat om ons heil’ zegt Augustinus.[xi] Zo is het. Zo is Jezus. Zo werkt Jezus. Zie je dat? Jezus zegt dat je door zijn Geest in zijn dienst leeft. Je komt mee in de groeistroom van zijn rijk, zijn winstgevende ‘bedrijf’. Jezus zegt dat haast terloops, alsof het een bijzaak is (vers 14). Hoe mooi is dit allemaal.

Je oogst wat je zaait.
En kijk dan naar die derde dienaar. Zijn houding klopt niet. Hij kijkt niet naar zijn Heer. Hij kijkt niet mee met zijn Heer. Hij verwacht de groei en komst van Jezus’ majesteitelijke rijk helemaal niet. Hij kijkt naar het kapitaal; naar zijn (eigen) leven, naar zijn (on)mogelijkheden en toekomst. Als het daarmee maar goedkomt. Maar zo gaat het juist fout. Sterker nog: al had deze derde dienaar 1000 talenten teruggegeven bij de komst van zijn Heer; het zou waardeloos zijn geweest (cf. 1 Korintiërs 13:1-3). Want hij is niet bezig met waar zijn Heer mee bezig is. Daarom veroordeelt Jezus hem (Matteüs 7:23). Zijn eigen woorden en zijn eigen houding worden de derde dienaar fataal. Precies zoals deze derde dienaar zegt blijkt Jezus voor hem een strenge rechter te zijn (vers 24 en 26-30). De derde dienaar maait wat hij zaait. Namelijk oordeel vanwege wantrouwen.

Andersom geldt het ook voor de eerste twee dienaren. Zij leefden in vertrouwen op hun Heer. Door Gods genade groeien zij in geloof, hoop en liefde. Die manier van leven wordt beloond. Zij krijgen er zelfs nog een schepje bovenop. Genade op genade (Johannes 1:16). En het belangrijkste: voor hen is Jezus geen strenge rechter maar een gulle redder. Eindeloos feest met Jezus.

De koninklijke weg.
Gemeente, ik rond af. Ik begon met een voetbalteam dat anti-voetbal speelt. Dat is maar een voorbeeld, natuurlijk. Jezus houdt je een spiegel voor in de gelijkenis van de talenten. Gods koninkrijk is geen anti-macht. En het gaat er niet om dat jij het op orde hebt of zo weinig mogelijk fout doet.

Het punt is dat Gods koninkrijk een offensieve, veroverende, groeiende en onstuitbare kracht is (cf. Ezechiël 47).[xii] Een rijk dat gaat voor de volle winst. Winst door de weg van Golgota waar Jezus de zonde draagt en de dood verslaat (Matteüs 25:30b, hoofdstuk 27). Wie bij koning Jezus hoort, kiest voor zijn weg. Geheid levert dat meer op dan je ooit zou verwachten.

Gemeente, volg Jezus.
Volg hem in alles wat er op je levenspad komt.
En heb in hem de ander lief.

==============

Zie Trouw, wijsheid en macht van de Drie-ene God. Inleiding prekenserie Matteüs (2019-2021).

[i] Zie Alleen Jezus is echt de Messias. De rest is fake. Preek Marcus 13.
[ii] Zie Onwetende goed-doeners. Preek over de gelijkenis van de schapen en bokken uit Matteüs 25.
[iii] Zie In iedere tijd Christus verwachten. Artikel naar aanleiding van Dat koninkrijk, komt dat nog? van godsdienstsocioloog Gerard Dekker. En zie Richt je op Gods dag. oudjaarspreek over 2 Petrus 3.
[iv] Van de Beek waarschuwt er terecht voor dat we niet te groot moeten denken over de ons toevertrouwde talenten (Mijn Vader, 2018): ‘ze werken niet aan het Koninkrijk maar passen op de winkel.’ Deze uitspraak past bij het denken van Van de Beek. Gelukkig zegt hij erbij dat ‘op de winkel passen’ betekent: openhouden en winst maken. Het verborgen/ongrijpbare karakter van het Koninkrijk is leidend bij Van de Beek: ‘De Heer moet het zelfs halen in een ver land, waar de knechten niet kunnen komen’ (Matteüs 25:14). Van Bruggen (CNT) blijft dichter bij de tekst door erop te wijzen dat dat de gelijkenis van de talenten iets nieuws toevoegt aan het slot van Matteüs 24. ‘Het nieuwe is dat een beroep wordt gedaan op het eigen liefdevolle initiatief van de slaven’ (cursivering Van Bruggen). Fraai is de uitleg van Wright (Matthew for everyone) die een link legt met Matteüs 23 waarin Jezus de confrontatie aangaat met de manier waarop de geestelijke leider van toen Gods ‘schat’ (tempel, wet) ‘begroeven’ (Matteüs 25:18). Geheel in lijn van Wrights denken wijst hij erop dat gelovigen door Jezus Gods wil doen in dit leven (cursivering jmh van ‘in the present life’). Hoe ik uitleg, lees je in mijn preek.
[v] Zie Het geduld van de komende rechter. Preek Matteüs 13 over de gelijkenis van de zaaier.
[vi] Zie Jezus’ vrijheidsstrijd. Preek Matteüs 10:34.
[vii] Zie Is Jezus een influencer? Preek Matteüs 16:13vv. En zie De omgekeerde wereld van Jezus. Preek over dezelfde tekst maar dan uit Lukas. En zie Hoe de wereld op haar einde loopt. Preek Ezechiël 24.
[viii] Alleen met oprecht geloof kom je verder. Preek Matteüs 6:1-18.
[ix] Zie Pure liefde van de machtige koning. Preek derde verzoeking in de woestijn (Matteüs 4).
[x] Zie vooral de tweede proef waarin de duivel aan komt zetten met Psalm 91 en de tempel. Zie Spectaculair nieuws. Preek Matteüs 4:5-7.
[xi] Sermo 94 over deze gelijkenis (cursivering jmh). In Van aangezicht tot aangezicht. Ambo Klassiek. Eindhoven/Amsterdam (2004). Een heel korte preek (Augustinus is moe en moppert enigszins op zijn collega’s).
[xii] Zie het schitterende beeld van de rivier uit het tempelvisioen, Ezechiël 47. Zie God maakt alles nieuw. Preek Ezechiël 47.

Voorbeeldliturgie
Welkom

Votum
Groet
Zingen: Waar twee of drie https://petrus.protestantsekerk.nl/artikel/waar-twee-of-drie-1/?utm_source=nieuwsbrief_petrus&utm_medium=nieuwsbrief&utm_campaign=210123

Gods verbondswoorden
Psalm 141: 2 en 3 (lijdenstijd)

Gebed

Kindermoment
Elk oog zal Hem zien, OTH 441

Lezing Matteus 25:14-30
Verkondiging Gods hebzucht. De gelijkenis van de talenten.
Eens komt de grote zomer LB 747:1,2 en 5

Geloofsbelijdenis
Dankgebed en voorbede
Collecte

Jezus leeft in eeuwigheid GK 111
Zegen
Amen

— einde —-