Preek in de serie over Matteüs. Vandaag Matteüs 16:13-28 over de belijdenis van Petrus en Jezus’ wonderlijke weg tot redding. Niet onbelangrijke bijzonderheden uit de tekst komen in de preektekst niet uitvoering aan bod. In de verwijzingen onderaan de preektekst kun je daarvoor terecht. Denk aan de vraag naar de betekenis van Jezus’ woorden ten aanzien van Petrus (Rome – Reformatie, noot viii), of Petrus de hemelsleutel heeft (en welke sleutel dat is, voetnoot xx), wat vers 24 betekent (voetnoot xv) en naar de strekking van vers 28 (voetnoot xxii). Voorbeeldliturgie staat onderaan de preektekst.

De preek is te luisteren als podcast op Spotify of Anchor. Via het YouTube kanaal van onze kerk (Kandelaarkerk Dordrecht) kun je ook meekijken naar de livestream.

Gemeente van de Heer

Vorige week werd ons geduld op de proef gesteld. De buitenlandse vrouw had beleden wie Jezus is en vond genezing.[i] Maar Gods eigen volk en Jezus’ leerlingen vervielen, helaas, in herhaling. Ze zagen zeer grote wonderen maar het kwartje viel niet. Maar toch. Er begint een lampje te branden. Dat lampje wordt in Matteüs 16:13 en verdere een stralend licht. En niet alleen een stralend maar gelijk ook een heel wonderlijk licht. Want op een ongedachte manier laat Jezus zien wat het betekent dat hij de beloofde, de messias, is.

1       Tussenbalans.
We zijn, gemeente, aangekomen bij een kantelpunt in het evangelie van Matteüs. Je merkt het aan Jezus vraag: wie zeggen de mensen dat de mensenzoon is (Matteüs 16:13)?[ii]

Het is belangrijk goed zicht te krijgen op deze vraag. Wij zijn vandaag veel bezig met onze (nationale) identiteit. Wie ben ik en hoe kijkt een ander naar mij? is een belangrijke vraag. Zo is de vraag van Jezus niet bedoeld. Jezus is niet iemand die een selfie maakt en bezorgd is of zijn looks goed genoeg zijn.

Nee, Jezus maakt de balans op. De situatie is deze: Jezus trok rond, preekte, genas, liet zien dat hij de vervulling van de profeten is,[iii] de koning van Gods koninkrijk (Matteüs 4:17 en 12:28[iv]). Het gaat om het geluk dat en de vrede die God eeuwenlang (geleden) heeft beloofd. Maar wat zijn de reacties lauw. Het antwoord van de leerlingen bevestigt dat: de mensen denken dat Jezus een grote, bijzondere profeet is (Matteüs 16:14). Het lijkt heel wat maar het zit er naast. Het is als een prachtig ogende vrije trap die naast de goal verdwijnt; fraai maar uiteindelijk levert het niks op.

Nieuw fundament.
De vervolgvraag van Jezus aan de discipelen is dan ook spannend. Wie ben ik volgens jullie (Matteüs 16:15)? Petrus’ antwoord schalt je tegemoet. Wat een fantastisch moment: U bent de messias, de zoon van de levende God (Matteüs 16:16). Dit werpt licht op de zaak: in Jezus is de levende God zelf aan het werk (Psalm 2[v], 2 Samuel 7:14). Gelijk begint alles wat stroef liep en vast leek te zitten te stromen. Jezus geeft Simon een nieuwe naam; Petrus (rots).

Jezus

• schrijft de belijdenis van Petrus toe aan het werk van zijn Vader (16:17, zie 11:25-27[vi])
• spreekt over een nieuw gebouw; geen ‘tempel’ maar een kring van volgelingen (zie Matteüs 12:49 en 50[vii]) die in Jezus’ naam beslissend optreedt en door geen enkele anti-macht overwonnen kan en zal worden (Matteüs 16:17-19).[viii]

Hier legt Jezus een nieuw fundament. Vergelijk dit moment met Gods grote belofte aan Abram; dan krijgt Abram een nieuwe naam van God (Genesis 17). Dit stuk is bevrijdend nieuws. Het komt erop aan Jezus te zien en te belijdenis zoals hij is.

2       Jezus een influencer? Zet die ene stap!
Matteüs 16 is en blijft essentieel, gemeente. Veel Nederlanders zijn van mening dat Jezus heeft geleefd en een goed mens, een inspirator of een profeet was in wie je – zo je wilt – iets van God kunt zien. Jezus wordt bijvoorbeeld vergeleken met Gandhi of Martin Luther King. Dat is hedendaagse taal voor wat er Matteüs 16:14 staat. Daar, in de setting van die tijd, werd Jezus vergeleken met grootheden zoals profeet de Elia of Jeremia. Het lijkt mooi. Een compliment. Maar het is niet meer dan een schot naast het doel.

Het evangelie claimt iets dat een stap verder gaat. Nu we langer luisteren valt dat op. Alleen is die stap een geweldige sprong.[ix] Deze stap/sprong maakt het evangelie:

• Jezus is Immanuel; Gód met ons. Zo opent Matteüs (zie 1:23).[x]
• Jezus roept uit dat alleen de Vader weet wie de zoon is en dat alleen de zoon weet wie de Vader is (Matteüs 11:25-27). Dat verwijst naar een intiem, goddelijk geheim.[xi]
• Uit Jezus’ reactie op zijn critici blijkt dat in hem, Jezus, Gods koninkrijk komt (Matteüs 12:28).[xii] Jezus is koning.

Het evangelie van Matteüs is als een zwangere vrouw. Het evangelie is zwanger van een geheim. En dat geheim betreft de identiteit van Jezus. God zelf komt in hem naar ons toe. Haal daar iets vanaf – en je bent alles kwijt. Een middenweg is er niet.

Gandhi tot en met Nikkie Tutorials.
Gemeente, laten we goed bij de les blijven. Het gaat in onze maatschappij veel over onze identiteit en onze cultuur. We noemen ons ‘christelijk’. Discussies gaan erover of/dat mooie dingen zoals gelijkheid, vrijheid en democratie verbonden zijn aan (de invloed van) het christendom. Het zijn interessante en belangrijke gesprekken. En, ja, laten we God danken voor al het goede dat Hij geeft.

Maar hier schuilt ook een gevaar. En dat ligt subtiel. Zomaar ontgaat het je. Dit is het gevaar: als we niet uitkijken wordt het geloof en vooral Jezus zelf een soort influencer. Een van de vele influencers in alle soorten en maten die we hebben, lopend van Gandhi tot aan Nikkie Tutorials. Daar – in onze rijtjes – past Jezus moeiteloos. Daar kan hij prima bij. Jezus is dan iemand die veel goeds betekent ‘tot op vandaag’. Hij is iemand die (en het christendom is iets dat) ons ‘blijvend inspireert’. Het klinkt mooi. Ondertussen kan het een dekmantel zijn. Een dekmantel om niet dichterbij te komen en Jezus niet te nemen voor wie hij is.

Kerkvader Augustinus (354-430) zegt het naar aanleiding van Matteüs 16 schitterend mooi. Augustinus zegt dit:

U hoeft de mens Christus niet te vermijden
maar u mag er niet bij verwijlen[xiii]

Deftig gezegd voor: inderdaad, kijk naar Jezus als mens, inspirator, profeet of wat ook maar. Prima. Precies zoals mensen toen deden en vandaag doen. Maar blijf daar niet bij. Kijk verder dan zijn nederige gestalte. Erken hem als koning en Heer.[xiv] Dat is Matteüs 16.

3       Anti-virus.
Gemeente, als we het juiste zicht hebben op Matteüs 16:13-19 kan het belangrijkste komen. Het venijn van Matteüs 16 zit in de staart.

Verlossers, inspirators, influencers kennen we allemaal. Voor de een is het deze en voor de ander gene. Maar Jezus is anders. Hij verlost door te gaan sterven en op te staan (Matteüs 16:21). En Jezus geeft een hint met betrekking tot de manier waarop; het kruis (Matteüs 16:24). Dit is een absolute schok! Wij kunnen het ons niet goed voorstellen en zouden gelijk terugdeinzen als dit over onszelf zou gaan (Matteüs 16:24).[xv] Wij hebben een kruis als versiering of als mooi symbool aan een kettinkje hangen. Maar het kruis is een martelwerktuig. Een demonstratie van de brute macht van spijkerharde Romeinen. Het kruis is het symbool dat je niets voorstelt, nergens bij hoort. Een slavendood. En dat zou de redder, de messias moeten ondergaan?! No way. De messias zou koning zijn. Triomferen. De vijanden verslaan. Deze messias zegt: de weg naar bevrijding is het kruis.

Petrus, de belijder van even geleden, kan de gedachte niet verdragen: dat verhoede God (Matteüs 16:22). En Jezus moet zich opnieuw, en ditmaal ten opzichte van zijn eigen, belangrijkste leerling  verweren tegen de afbraakkracht, Satan (Matteüs 16:23).[xvi]

Jezus gekruisigd.
Gemeente: hier ligt de kern van Matteüs 16. Sterker: dit is de kern van het evangelie; Jezus en die gekruisigd (1 Korintiers 2:2).

Maar… wat moet je ermee, met dit evangelie? Sinds Golgota wordt er geschamperd over deze Jezus (Matteüs 27:39).[xvii] Maar misschien kunnen we juist vandaag wel begrijpen waar het evangelie over gaat. Vandaag gaat Corona rond en het zet ons helemaal klem. Wij moeten immuun worden voor het Corona-virus. Een vaccin (uit)vinden. Alleen zo kunnen we erdoorheen komen en gezond worden. Als je uit jezelf antistoffen moet opbouwen kan dat alleen door eerst zelf ziek te worden zodat je lichaam zich gaat verweren.

Zo is het met Jezus’ dood en opstanding. Het evangelie zegt dat niemand van ons immuun is voor het ergste ‘virus’ dat bestaat, een virus dat oorzaak is van alle tekorten, fouten en wonden. De Bijbel noemt dit virus zonde. Vaak willen wij, westerse, vrije mensen het hier niet over hebben. We hebben dit ‘achter ons’ gelaten. Maar we worden er vandaag juist mee geconfronteerd. Ik las van de week een artikel over de Corona-crisis. Journalist en ondernemer Sander Schimmelpenninck schreef het in de Volkskrant. Hij zei: wij zijn erom bekend een nuchter volkje te zijn. Maar door Corona vallen we door de mand. Eerst hadden we een grote mond over wat andere landen fout deden in de aanpak van Corona. En nu het bij ons komt is het moeilijk om te zien wat wijs is en we slaan aan het hamsteren. Onze veelgeprezen nuchterheid, zegt Schimmelpenninck, is niets meer dan ‘horkerige arrogantie’ en ‘egoïsme’.

Zie je dat? De crisis Corona onthult een diepere crisis; een die wij vandaag negeren. Wat is dat toch, dat zomaar opduikende ‘ikke, ikke en de rest kan stikken?’ Wat is dat toch: die grote mond over wat anderen verkeerd doen (en jij goed)? Jezus zei eerder: deze dingen zitten in je hart en díe maken je onrein (Matteüs 15:19).[xviii] En er is geen vaccin tegen dat onderliggende ‘virus’, zonde. Tot Golgota. Jezus zelf is het medicijn. Jezus stierf aan ons hamstergedrag. Ons grote mond beantwoordde hij door het uit te houden aan het kruis in de drie uren donker en stilzwijgen. Antistoffen maakt hij aan door zelf Godverlatenheid te ervaren (Matteüs 27:46, Psalm 22[xix]) en tot zonde te worden (2 Korintiërs 5:21).

Jezus is geen ‘cleane’ redder zoals Petrus dacht of zoals wij wensen. Jezus is eerdere zoals die arts uit China die als een van de eersten waarschuwde tegen Corona en uiteindelijk zelf besmet raakte en stierf. Door zijn sterven en opstanding wordt Jezus de sleutel (Matteüs 16:19) naar een nieuwe manier van leven.[xx] Jezus belooft bij ons te zijn, gemeente. Ook in deze tijd. Hij weet waar wij doorheen gaan (Hebreeën 5). Als wij afstand van elkaar moeten nemen; Hij is nabij! Hij geeft ons een leven in zijn naam met een nieuw, hem toegewijd hart (Ezechiël 36).[xxi] Om te vechten tegen egoïsme in jezelf – iets dat niemand vreemd is. Om ook in deze moeilijke tijd te blijven letten op elkaar. Jezus’ naam zij geprezen.

Het is begonnen.
Gemeente; wat mooi om te horen dat dat ook gebeurt. Dat jullie dat, door Jezus’ Geest als was het vanzelfsprekend, doen: aan elkaar denken, naar elkaar en anderen omzien. En dat er ook in de maatschappij tal van hartverwarmende initiatieven ontstaan. Dat de krachten gebundeld worden (lichtvoorDordt e.a.). In deze tijd leren we extra dat we aan elkaar gegeven zijn.

Zie je dat? Het is begonnen![xxii] Omdat Jezus doorzette. Onze arts werd ons medicijn. Jezus is de gekruisigde messias. Hij is trouw en goed.

Houd moed, gemeente, en leef iedere dag dicht bij Jezus.

---

Zie Trouw, wijsheid en macht van de Drie-ene God. Inleiding prekenserie Matteüs (2019-2021).

[i] Zie Hoe een buitenstaander je leert bidden. Preek biddag (CGK en GKv) Matteus 15:21-28. Vorige week ging het over het vervolg: Hoe Israëls God geprezen wordt. Preek Matteüs 15:29-16:12.
[ii] Waarom noemt Jezus zich ‘de mensenzoon’? Zie het slot van de preek De aangifte van Jezus van N. (Marcus 15).
[iii] Zie alle voorgaande preken over Matteus.
[iv] Zie Jezus blijkt de allersterkste te zijn. Preek Matteus 12:23 en verdere.
[v] Zie The return of the king. Preek Psalm 2.
[vi] Zie Weinig verhullende taal van Jezus van Kafarnaüm. Preek Matteus 11:20-30.
[vii] Zie De kring om Jezus heen. Preek Matteus 12:49 en 50.
[viii] Wright (Matthew for everyone) wijst erop dat de naamswijziging van Petrus verwijst naar Abrams nieuwe naam (Genesis 17:5); God gaat aan iets nieuws beginnen. Dat is een mooie uitleg omdat rots/steen (Matteus 16:18) voor Abraham wordt gebruikt (Jesaja 51:1 en 2) en verwijst naar ‘stenen’ waaruit God, volgens Johannes de Doper, via Abraham (!) kinderen zou kunnen verwekken (Matteus 3:9). God roept in het leven wat niet bestaat (Romeinen 4:17). Op deze evangelie-hoogte moet Matteus 16:17-19 gelezen worden.

Onder Protestanten en Katholieken is dit een punt van spanning. Je ziet het exegetische werk hier toenemen: gaat het om Petrus (en zijn opvolger, de paus) of om de belijdenis (van Petrus)? Laten we er vandaag op letten zoveel mogelijk samen op te trekken als christelijke minderheid (zie mijn brief in NRC bij de abdicatie van Benedictus XVI). Gezien de christelijke traditie van de vroege kerk kan er geen bezwaar zijn tegen bisschoppen waarbij die van Rome de primus inter pares is. Ik las bij Augustinus de uitleg dat Jezus zijn kerk bouwt op de belijdenis (van Petrus sermo 236a Als lopend vuur. Ambo-klassiek) en elders (sermo 257 a.w.) benadrukt Augustinus dat Petrus, de belijder, het niet bij zichzelf moest zoeken bij Jezus omdat hij even later (Matteus 16:22) meegaat in het afbraak-werk van de Satan. Laat iedere gelovige zich realiseren dat het alleen Gods werk is dat je laat inzien wie Jezus is (Matteus 16:17) en dat Jezus de lijdende knecht is (Matteus 16:20 en verdere). Het is een valkuil voor gelovigen om ondertussen zelf, onderling, over posities te spreken (zie Marcus 10. Hoe dichtbij mag het evangelie komen?).
[ix] Het beeld van het maken van een stap komt uit een preek uit Marcus, zie: God, de enige God, is in Jezus onze naaste geworden. Preek Marcus 12:28-37. Zie Dat ene grote mysterie. Inleiding op een serie preken uit Marcus.
[x] Zie Kerstpreek over Matteus 1.
[xi] Zie preek bij voetnoot vi. De discipelen gaan delen in dit geheim (Matteüs 16:20) – het moet, voor dit moment, nog in ‘eigen’ kring blijven.
[xii] Zie Jezus blijkt de allersterkste te zijn. Preek Matteus 12:23 en verdere.
[xiii] A.w. sermo 375c. Gevolgd door: De mens Christus is uw weg. Christus God is uw vaderland.
[xiv] Zie De geloofsbelijdenis van Boromir. Preek Johannes 1.
[xv] Zie De omgekeerde wereld van Jezus. Preek over dezelfde tekst maar dan in Lucas (preek 2015).
[xvi] Satan was er in de woestijn. Zie korte inleiding op preken over de verzoeking in de woestijn. En zie het verwijt dat Jezus’ in naam van de overste van de boze machten zijn verlossend werk zou doen, zie Jezus blijkt de allersterkste te zijn (zie noot xii). Preek Matteus 12:22 en verdere.
[xvii] Zie Hij is verrezen dood ten spot. Artikel over de vraag waarom tot op vandaag gespot wordt over Jezus’ dood (Reformatie 2012).
[xviii] Zie Helpt handen wassen tegen het gevaarlijkste virus dat bestaat? Preek Matteus 15:1-20.
[xix] Zie Preek Psalm 22.
[xx] Petrus wordt in de volksmond genoemd als degene die de sleutels heeft om de hemelpoort voor ons te openen. Maar de sleutel is het evangelie van Jezus dat hem wordt toevertrouwd; niks anders. Dat blijkt om te beginnen uit zijn eigen reactie waarop Jezus fel moet corrigeren. Augustinus zegt in een preek (preek 257, a.w.) dat Petrus’ reactie ons leert om onszelf te ontvluchten en naar God te snellen. Precies zo zeggen de Dordtse Leerregels dat we naar Jezus moeten vluchten. Zie Volharding der heiligen. Inleiding Dordtse Leerregels hoofdstuk V.
[xxi] Zie Hoe de Geest je leven nieuw maakt. Preek Ezechiël 36 (in de serie Ezechiël).
[xxii] Is vers 28 zo te lezen? Jezus zegt daar dat sommigen, daar aanwezig, de dood niet zullen proeven voor ze de komst van de Mensenzoon in zijn heerlijkheid hebben gezien. Sommigen menen dat Jezus zich vergist; hij zou een spoedig einde der tijden verwachten. Dit punt kan aansluiten bij andere opmerkingen dat Jezus niet alles wist/overzag, zie Marcus 13 (eschatologische rede). Zie het laatste punt van de preek Alleen Jezus is Christus. De rest is fake. Net als in Marcus 13 is het in Matteus 16:28 niet passend/logisch om te zeggen dat Jezus zich vergist. Jezus is de messias en is op die paradoxale wijze ‘de levende God’ (Matteus 16:16); door (heerser) ‘dood’ te betreden en te overwinnen (zie preek Jezus blijkt de allersterkste te zijn, Matteus 12). Wright (Matthew for everyone) zegt dat deze uitspraak niet over Jezus wederkomst gaat (parousie) maar over het slot van Matteus 28 waar Jezus zegt dat hem alle macht in hemel en op aarde gegeven zijn (Judas was daar immers niet bij; zo is ‘sommigen van jullie’ te begrijpen). Van Bruggen (CNT) spreekt over de volharding van het geloof waar het in dit stukje over gaat; daarover is Jezus zeker. Het lijkt me dat er een link te leggen is met het deel dat gelijk volgt op Matteus 16. De verheerlijking op de berg laat zien dat Jezus inderdaad Gods zoon is (Matteus 17:5); méér dan de grootste profeten (Matteus 16:14) zoals Mozes en Elia die op de berg verschijnen (Matteus 17) en spreken over Jezus’ uitgang/Exodus/verheerlijking (Lucas 9:31, cf. Hebreeën 12:2). Augustinus legt deze link in zijn preek ‘Op de berg; de bron’ (Sermo 78 uit Van aangezicht tot aangezicht). Het is waar; 16:28 is een fascinerende tekst. Een die je bijna voelt aankomen na dit scharnierstuk in Matteus; het stuk loopt bepaald niet met een sisser af. Wie weet is er een andere keer meer gelegenheid om op deze tekst in te gaan.

Voorbeeldliturgie (de liturgie is eenvoudiger dan normaal. Dit om het thuis mee kunnen zingen te vergemakkelijken). Alles is het uit Gereformeerde Kerkboek (2006).

Psalm 124:3 GK Wij zijn ontsnapt (= votum)
Groet
GK 133:1, 2 en 3 De dag gaat open voor het Woord des Heren
GK 157: Vader vol van vrees en schaamte (heel uw werk door ons vertreden): schuldbelijdenis
Gebed
Lezing Matteüs 16:13-28
Verkondiging Jezus de influencer?
GK 161 alle verzen Heer U bent mijn leven (geloofsbelijdenis)
Dankgebed en voorbede afgesloten door
Onze Vader (hardop uitgesproken)
Liefdesgebod (Matteüs 22:37-40)
GK 110: 1 en 3 (Alles, alles is gelegen; dat ik bij God genoeg(en) vinden mag)
Zegen
Collecte: app/giro