KNOWN. Inleiding op een serie preken over Ezechiël. April 2020

Ezechiël opent met een ontzagwekkend visioen. Ezechiel ziet Gods majesteit, ‘de heerlijkheid van de HEER’. En dat nog wel in het ‘heidense’ Babel. Ezechiël is verdoofd van deze aanblik van God. Een week lang is hij totaal van de kaart. Daarna wordt Ezechiël aan het werk gezet. Talloze hoofdstukken profetie volgen. Veel belangrijke thema’s die als een rode draad door heel de Bijbel heenlopen komen aan bod. Tenslotte eindigt Ezechiël zoals het begon. Ezechiël krijgt weer een visioen. Het zogenaamde tempelvisioen (Ezechiël 40-48). Tot op vandaag blijft Ezechiël tot de verbeelding spreken.

Eind augustus 2018 begon ik te preken over het Bijbelboek Ezechiël. Nu, na 23 preken, wil ik in deze blog een balans opmaken. Waarover gaat Ezechiël en waarom zou je dat Bijbelboek wel of niet lezen? Welke betekenis heeft het boek voor vandaag?

Deze onderstaande blog is een longread. Een korte samenvatting is ook beschikbaar: Hoe indrukwekkend is God. Korte inleiding op een serie Ezechiël-preken (3 juli 2020).

1 Hoor, Israël!
Voordat ik verder ga met Ezechiël eerst iets anders. Ik wil beginnen bij het fenomeen preken en het maken van preken-series. Al langer houd ik preken-series (daarmee ben ik in mijn eerste gemeente al begonnen). Recent bijvoorbeeld over het evangelie van Marcus en over de Psalmen.[i]

Ik denk dat het vandaag, in onze post-christelijke en post-kerkelijke maatschappij, belangrijk is om aandachtig naar de Bijbel te luisteren. En dan naar héél de Bijbel; het Nieuwe en het Oude Testament.[ii] Niet alleen omdat een gelovige nu eenmaal leeft van het horen (Deuteronomium 6:4).[iii] Maar ook omdat in onze cultuur altijd wel ergens een echo of schaduw aanwezig is van Bijbelse inhouden. Denk aan bekende gelijkenissen (verloren zoon), de ‘opstanding’, wetten en regels (afschaffen Zondagswet), Jezus, wel/geen vrije dag op Pinksterfeest – enzovoort. Maar wat betekenen die dingen? Kan ieder daar naar eigen believen invulling aan geven? Of is de Bijbel haar eigen uitlegger? Ik denk het laatste (2 Petrus 1:20 en 21). En daarom komt het aan op luisteren. Dat geldt zeker ook voor gelovigen en/of kerkmensen omdat zij nu eenmaal leven in de hierboven geschetste context. Hoe lezen zij de Bijbel? Het komt aan op steeds weer luisteren. In de verkondiging van het evangelie (preek) ga ik daarin voor.

Preken over Ezechiël is niet eenvoudig. Ik heb aarzelingen en koudwatervrees moeten overwinnen. Toen ik eenmaal begonnen was met Ezechiël-preken, begreep ik mijn aanvankelijke terughoudendheid nog beter. Al langer wilde ik graag stilstaan bij een van de grote profeten uit het Oude Testament. Het liefst Jeremia. Maar toen ik me verdiepte in de profeten kwam ik bij Ezechiël uit. Het viel me op dat daar vaak met een boog omheen wordt gelopen. Jesaja’s profetieën; wie kent ze niet? Een kind is ons geboren, een zoon ons gegeven zo horen we iedere Kerst. En Jeremia’s lamentationes (Klaagliederen) is indrukwekkende muziek. Wie depressief is grijpt ernaar.

2 Selectief
Maar dan Ezechiël. Stilte alom. Zijn naam komt nergens terug in de Bijbel. Expliciet zijn profetieën ook niet. Hij lijkt een zonderling te zijn. Ja, stukjes van zijn profetieën hoor je wel eens. Denk aan het indrukwekkende roepingsvisioen (Ezechiël 1). Of het dorre beenderendal (Ezechiël 37). Bij de Geest wordt nog wel eens gesproken over de tempelrivier (Ezechiël 47). Reformator Calvijn hield maar liefst 175 preken over dit Bijbelboek (slechts een preek daarvan ging trouwens over de slothoofdstukken 40-48 terwijl dat deel joodse en christelijke gelovigen tot op de dag van vandaag met het oog op de eindtijd motiveert en intrigeert).

De profeet Ezechiël volgens Maerten van Heemskerck (1498-1574). Te zien in het Frans Hals museum te Haarlem. Van Heemskerck vergat te lezen hoe Ezechiël eruit moet hebben gezien (zie preek Ezechiël 4). Foto (jmh) met toestemming geplaatst.

Wij doen niet als Calvijn. Áls er al uit Ezechiël wordt gelezen, zijn dat een paar verzen uit een hoofdstuk. En dan lukt het nog wel met Ezechiël. God wekt doden op (Ezechiël 37). God geeft zijn Geest (Ezechiël 47). Mooi zo. Maar wélke doden wekt God op? En wélke geest moet eruit voordat de Geest ons vernieuwt? Waarom gaat het daar hoofdstukken lang over, tot in den treure? Wat zegt dat van God? En wat zegt het van ons dat wij die hoofdstukken overslaan?

3 Uitzicht
In een van mijn preken gebruik ik het beeld van bergbeklimmen.[iv] Na een forse inspanning sta je boven en geniet je van het uitzicht. Zo is het Bijbelboek Ezechiël. Het uitzicht is fantastisch (o.a. Ezechiël 34, 36, 37, 38 en 39, 40-48). Maar je krijgt dat zicht pas als je de berg ook beklimt. Dat wil zeggen: als je de eerste hoofdstukken leest. Je krijgt het zicht niet als je een ‘stoeltjeslift’ neemt; hier en daar een stukje leest uit de voor ons aantrekkelijke hoofdstukken.

Een geheel.
Sterker nog: juist als je start bij het begin en stug doorleest is Ezechiël onthullend. In de meest vreselijke hoofdstukken staan ook de meest verreikende/verrijkende beloften.

Denk bijvoorbeeld aan het absolute dieptepunt van Ezechiël. Dat hoofdstuk is zo triest dat het tegelijk het dieptepunt van heel het Oude Testament is. God verdwijnt, stapsgewijs, uit de tempel en uit Jeruzalem (Ezechiël 10 en 11).[v] Daarmee loopt al Gods werk en lopen al Gods beloften aan Abraham en Israël stuk. God wilde immers onder zijn volk wonen. In de tempel te Jeruzalem.

Maar lees dan nog eens goed. Vóórdat God vertrekt uit de tempel BELOOFT God met zijn Geest in zijn mensen te gaan wonen (Ezechiël 11:19 en 20). Dat is geen stap terug maar het is een eindeloze sprong vóóruit. Gods beloften in die trieste hoofdstukken bereiden de troostrijke slothoofdstukken van Ezechiël voor. Het is een geheel.

Ik zet hier gelijk een volgende stap. Het patroon van Ezechiël 11 komt verderop in de Bijbel terug. Eeuwen na Ezechiël woont (‘tabernakelt’, zie Ezechiël 37:27 en Johannes 1:14) Gods zoon Jezus Christus onder ons. Als Jezus op zijn beurt de tempel de wacht aanzegt, doet hij dat onder de belofte van zijn majesteitelijke komst (Marcus 13).[vi] Vóórdat de (tweede) tempel eraan gaat klinkt de goddelijke belofte van redding. Kosmische redding. Ezechiël 11 en Marcus 13 laten hetzelfde patroon zien. In het oordeel komt de belofte mee. Nee, sterker: met het oordeel komt ten diepste goddelijk(e), alles overwinnend(e) recht en liefde mee.

Godsbeeld al af?
Als dit zo is roept dat des te meer de vraag op waarom wij vandaag zo kieskeurig zijn. Waarom luisteren wij wel naar het moois van Ezechiël en negeren we datgene wat we lastig vinden? Zien we dan wel goed wat God doet en wie Hij is? Of hebben we bij voorbaat ons idee, ons Godsbeeld klaar en passen ‘moeilijke’ hoofdstukken daar niet bij? En wat zijn de gevolgen op lange termijn van onze kieskeurigheid?[vii]

4 Marcion
Ik denk dat ons hedendaagse selectieve Bijbellezen een onderliggend probleem onthult. Een redelijk extreem boek als Ezechiël helpt goed om dat probleem in alle helderheid op tafel te krijgen.

Bram van de Beek schreef in zijn boek Mijn Vader, uw Vader (2018) dat hedendaagse christenen snakken naar een liefdevolle, naar ons omziende God. Logisch. We leven in een post-christelijk land. Gelovigen vormen een minderheid. In het leven van alledag merk je maar weinig van God. En dat brengt vragen, geloofsmoeiten of twijfel met zich mee.[viii] In die situatie ‘helpen’ lange hoofdstukken over Gods oordeel niet (Ezechiël). We doen vandaag in de praktijk wat Marcion in de vroege kerk deed: we halen stukken uit de Bijbel om een liefdevolle God, Jezus, over te houden. ‘In orthodox-protestantse kringen (wordt) de almachtige God wel formeel beleden … maar wordt … de ketter Marcion dé theoloog bij uitnemendheid’ (Van de Beek).[ix]

Baptistenpredikant en docent Pieter Lalleman zegt in zijn boek Van blijvend belang (2016) iets dergelijks over de plek van het Oude Testament onder christenen. Lalleman zegt: ‘Het Nieuwe Testament voelt warmer en vertrouwder aan… Bij het Oude Testament hebben we onze twijfels… preken en Bijbelstudies gaan veel vaker over het Nieuwe Testament dan over dat ‘oude en saaie’ Oude Testament…. De conclusie is onvermijdelijk dat in de praktijk veel christenen – en vooral degenen die niet reformatorisch zijn – volgelingen van Marcion zijn geworden, of we dat nou toegeven of niet.’ Ik ben bang dat Van de Beek en Lalleman meer dan een punt hebben.

5 De Heer der heerlijkheid gekruisigd
Ik zou zeggen: lees Ezechiël. En lees dan nog eens uit het Nieuwe Testament. Dan ontdek je dat onze ‘oplossing’ zoals hierboven beschreven niet werkt. Jezus is niet ‘los’ verkrijgbaar. En Jezus is al helemaal niet uit te spelen tegen God de Vader – alsof je het zou kunnen hebben over ‘de God van het Oude Testament’ en ‘de God van het Nieuwe Testament (Jezus)’.[x]

Wijnstok (Ezechiël 15 en Johannes 15).
Neem bijvoorbeeld Ezechiël 15. Dat is voor de verandering eens een lekker kort hoofdstuk. Met een simpele vergelijking. Het gaat over een wijnstok. En over Gods radicale oplossing om die wijnstok in het vuur te gooien.[xi] Zo zal Jeruzalem verwoest en verbrand worden (Ezechiël 15:6). Zonder dat dit hoofdstuk expliciet genoemd wordt kun je het niet wegdenken in Johannes 15. Jezus zegt dat wie niet in hem blijft in het vuur gegooid zal worden (Johannes 15:6). Jezus is radicaler dan Ezechiël (zie de preek bij laatst genoemde voetnoot). Ik ben benieuwd of wij dat ook vinden als we Johannes 15 lezen of dat we er wat anders van maken. Als Jezus zegt dat de Schriften over hem gaan (Johannes 5:39b), maakt hij geen uitzondering voor Ezechiël.

Saulus ziet Jezus in hemels licht.
Een ander voorbeeld. Neem het indrukwekkende openingshoofdstuk Ezechiël 1. Dat gaat over wonderlijke wezens en wielen, over geweldig vuur, licht en een overweldigend geluid. Maar vooral gaat het over God de HEER zelf, zijn heerlijkheid en majesteit. God is een en al glans en pracht. Niemand ziet Gods heerlijkheid indrukwekkender dan Ezechiël. Die ervaring maakt dat hij een week lang verstomd is (Ezechiël 3:15).

Ezechiël ziet in een visioen Gods heerlijkheid (foto http://bibliaprints.com/). Zie Hoe indrukwekkend is God; preek over de betekenis van dit wonderlijke visioen.

In zijn boek Paulus. Een biografie (2018) houdt Tom Wright de mogelijkheid open dat de vrome Schriftgeleerde Saulus uitgerekend over dat bekende visioen van Ezechiël mediteerde toen een ‘hemels licht’ aan hem verscheen. ‘Wie bent u, Heer?’ – vraagt Saulus zich af (Handelingen 9:3-5). Saulus dacht een Ezechiël-ervaring te hebben. Eindelijk! Want zou God niet terugkeren naar zijn tempel? Maar het was Jezus van Nazaret die in glans en glorie aan Saulus verscheen.

Lees vanuit dat perspectief eens wat Paulus zegt. Paulus schrijft dat ‘de Heer der heerlijkheid gekruisigd is’ (1 Korintiërs 2:8). Zo krijgt Ezechiël 1 onvoorstelbare reikwijdte. Hij die een en al glans, majesteit en licht is, wordt in Jezus in duisternis gekruisigd.[xii] Ezechiël laat je stomverwonderd bij Golgota staan. Je durft niet omhoog te kijken. ‘Wie bent U, Heer?’ Je durft niet te op te kijken naar dat afgeranselde lichaam, naar die man die niet om aan te zien is (Jesaja 53). Het is dat je omhoog moet kijken (Johannes 3:14-16). Alleen tot ons eigen nadeel laten we Ezechiël dicht.

De Heer der heerlijkheid gekruisigd (1 Korintiërs 2:8)! Onvoorstelbaar waar Ezechiel 1 op uitloopt.

Gods mysterie.
Een christen wil inzicht krijgen in alle schatten van wijsheid en kennis in Gods mysterie; Christus (Kolossenzen 2:2 en 3). Ezechiëls lijden (Ezechiël 3 & 4, 24)[xiii] helpt je te begrijpen dat ons lijden aanvult wat er nog aan Christus’ lijden ontbreekt (Kolossenzen 1:24).

6 Thunberg en wereldorde
Bij een jeugddienst over klimaatverandering en geloof bedacht ik dat er nogal wat overeenkomsten zijn tussen Ezechiël en de hedendaagse klimaatprofeet Greta Thunberg (preek Ezechiël 18).[xiv]

(Klimaat)ramp.
Neem bijvoorbeeld die ene boodschap die zij steeds herhalen: de wereld gaat eraan (Thunberg), Jeruzalem gaat eraan (Ezechiël). Net zoals men zich er in Ezechiëls tijd niets bij kon voorstellen dat het écht zou gebeuren, zo denken nogal wat mensen vandaag dat het zo’n vaart niet zal lopen. Na ons de zondvloed – zeggen we vandaag.[xv] Jeruzalem is Gods (onze?) stad – zei men toen.[xvi] Mensen zijn onverbeterlijk. Ezechiël laat zien hoe diep dat zit. Alleen Gods Geest kan verandering brengen. Dat sluit, trouwens, onze verantwoordelijkheid niet uit. In de tere hoofdstukken over schuld en verantwoordelijkheid komt die verhouding ter sprake (Ezechiël 18 en 33).[xvii]

Onze wereldorde verandert.
Wat vandaag ook kan helpen bij het begrijpen van Ezechiël is de verandering van wereldorde. Onze tijd lijkt op die van Ezechiël. Politiek-maatschappelijk was het toen een onzekere tijd. Vergelijk het met onze tijd waarin aloude afspraken van na WOII op de tocht staan. Amerika trekt zich terug (America first). Verdragen over atoomwapens veranderen. Wat zijn de gevolgen daarvan? We zien een assertieve Poetin en een opkomend China dat invloed wint in Afrika en tot in ons Europa (Zijderoute). De verschuivingen gaan in de tijd van de Corona-crisis onverminderd voort. Wat geeft houvast? Identiteitspolitiek neemt toe. Ónze cultuur! Wij eerst – zo zeggen wij.[xviii]

God geeft kracht (Ezechiël).
Toen, in Ezechiëls tijd, was het spijkerharde Assyrië aan het inklappen en kwam het Babylonische rijk op. Waar moet je op vertrouwen als klein landje Israël? Gods volk was op zoek. Toch wat kaarten op Egypte zetten (zie Ezechiël 8)?[xix] Een deel van Gods volk zat al in ballingschap. Maar profetische geruchten over herstel brachten hoop (Jeremia 51:59). Hoop was nooit ver weg bij Gods volk. Hadden zij niet de tempel en Jeruzalem, de navel van de aarde (Ezechiël 38:12)? Ónze tempel! zo dacht Gods volk. En dan komt die profeet. Nee; die mislukte priester. Want Ezechiël had als priester (Ezechiël 1:3) tempeldienst mogen verrichten. Ware het niet dat hij in ballingschap vastzat in Babel. Zo rond de tijd dat hij als priester in dienst had moeten treden, wordt hij als profeet geroepen. Een onverwachte carrièreswitch. Al blijkt zijn priester-zijn steeds nog van pas te komen. Vooral in de nauwkeurige vaststelling van allerlei gegevens en tijdstippen. De compositie van het boek Ezechiël is uiterst geraffineerd.[xx]

Ezechiël heeft een onvoorstelbare boodschap: Jeruzalem gaat eraan. De tempel gaat eraan. Deze profetie zet al Gods beloften op losse schroeven. De profetie moet harder zijn aangekomen dan de aanslagen in de VS van 9/11 wereldschokkend nieuws voor ons waren. Een wereldbeeld stort in. Geen wonder dat Ezechiël alleen maar gesloten harten vindt en tegen dovemans oren preekt (Ezechiël 2:3-8). Ezechiëls naam verraadt zijn taak: God geeft kracht. Die naam is een getuigenis van gelovige ouders.

7 Jeremia en Openbaring
‘En elke nieuwe spreker (profeet) verhief zijn eigen stem’ (Gezang 102 uit Liedboek 1973). Wat is het eigene van de stem van Ezechiël? Omdat wij bang zijn God uit het oog te verliezen maken we een karikatuur van Hem (zie hierboven). En dan blieven we het meeste van Ezechiël niet. Nu is het zo dat Ezechiël een specifiek Bijbelboek is. Je moet goed kijken om te zien waar het om gaat.

Post-Jeremia.
Allereerst gaat het om de context van Ezechiël.[xxi] Ik ben Ezechiël en zijn plek in de Bijbel zo gaan zien: Ezechiëls voorganger Jeremia waarschuwt fors en roept op tot bekering. Jeremia is al Gods noodrem. Veel, zo niet alles van Ezechiël is tegen deze achtergrond te zien. Dat betreft ook het dieptepunt van Jeremia’s geschiedenis. Jeremia’s profetenboek met Gods aanklachten wordt zonder pardon in het vuur gegooid.[xxii] Zo denken mensen van God af te komen. Als reactie verschijnt God in vuur (Ezechiël 1). Góds vuur oordeelt, zuivert en redt (Ezechiël 10).[xxiii] Ezechiël laat zien wat er gebeurt als mensen, bij herhaling, Gods waarschuwingen en uiterste noodsignalen negeren.

Openbaring.
Daarnaast kun je Ezechiël het beste vergelijken met het nieuwtestamentische Bijbelboek Openbaring. Denk aan het visioen uit Ezechiël 1 en de troonzaal die Johannes ziet in Openbaring 4. Er zijn veel opvallende overeenkomsten. Wat Ezechiël op kleine schaal (Jeruzalem/tempel) profeteert, kondigt Openbaring op mondiale en kosmische schaal aan. Dat betreft zowel Gods oordeel als Gods bevrijdende perspectief. En zoals de volken zich met hand en tand verzetten als waren ze de Satan zelve (Ezechiël 25-32[xxiv]), zo ziet Johannes Gods tegenstanders beestachtig tekeer gaan (Openbaring 17 en 18). Zoals Israël door Gods Geest wordt opgewekt (Ezechiël 37) zo staan Gods twee getuigen op uit de dood (Openbaring 11:11). In Ezechiël worden eerst allerlei anti-krachten (Ezechiël 37 en 38) vernietigd voordat Gods wenkende perspectief volop doorbreekt (Ezechiël 40-48).

Ezechiël eindigt zoals het begint; met een visioen. Ezechiël ziet Gods nieuwe samenleving (Ezechiël 40-48, cf. Openbaring 21 en 22). Zie de preek ‘God maakt alles nieuw’. Foto van de mooie site http://bibliaprints.com/ (met toestemming geplaatst).

In Openbaring gaat het net zo. Eerst worden ‘het beest’ en de dood zelf vernietigd en dan verschijnt Jeruzalem als stalende bruid (Openbaring 21). Zoals God belooft bij zijn volk te zijn (Ezechiël 34[xxv] en 40-48), zo sluit de Bijbel ermee af dat Gods troon en die van het lam in de stad staan (Openbaring 22). En zo zijn er meer punten van vergelijking.

God is zichzelf (trouw).
Bovenstaande twee dingen helpen om weg te blijven bij simplificaties. Het gaat in het Bijbelboek Ezechiël om een specifieke tijd (post-Jeremia) en een specifiek karakter (apocalyptisch). Er is geen polderoverleg meer mogelijk. Typische profeten-opmerking als ‘bekeer je’ of ‘doe dit’ ontbreken bij Ezechiël. Ezechiël wordt het zwijgen opgelegd (Ezechiël 4); Gód gaat nu optreden in zijn priester-profeet.[xxvi] En wie is als Hij? Op geen enkele manier komt Gods volk van Hem af. In Gods (verbonds)wraak blijkt zijn trouw; het is in zegen én vloek (Deuteronomium 32).

Over twee van de moeilijkste verzen van Ezechiël heb ik een aparte preek gemaakt. God blijkt zelfs te kunnen werken in door Hem verboden en verafschuwd kwaad (Ezechiël 20:25 en 26).[xxvii] Deze tekst (en dit hoofdstuk) is even huiveringwekkend als majestueus. Alleen bij en in God zelf zijn zegen en vloek in veilige handen.

8 Gods heilige naam
Bovenstaande twee dingen brengen tot de kern. Het gaat in het Bijbelboek om Gods heiligheid en de eer van zijn naam. Het gaat in Ezechiël bijna nooit over liefde, rechtvaardigheid, (verbonds)trouw en dergelijke (Zimmerli, Ezekiel). Ezechiël is priester. ‘Wees heilig want Ik, de HEER, jullie God, ben heilig’ zegt God in priesterboek Leviticus tegen zijn volk (19:2). Het probleem is dat het volk niet heilig wordt. Ook niet door Gods goede instellingen (wetten, tempel enzovoort). Gods bevrijdingsweg loopt dood. Morsdood (Ezechiël 37).

De HEER erkennen.
Priester Ezechiël wordt geroepen nadat ‘noodrem’ Jeremia door de mensen aan de kant is gezet. God is wie Hij is. Dat blijkt uit zijn majesteitelijke verschijning aan Ezechiël. Maar ook uit de plaats van verschijning; het ‘heidense’ Babel. Hoe schokkend moet dat zijn geweest voor Gods volk. Laat staan voor de heilige priester Ezechiël. God is niet gebonden aan ‘het beloofde land’, culturen, tempels, kerken, denkbeelden, exegeses, tradities of wat dan ook maar (zie uitleg Ezechiël 1[xxviii]). God is God. God is schepper van hemel en aarde (Genesis 1). Hij is de Majesteit, de HEER der heerlijkheid (Ezechiël 1:28). Hij is en blijft trouw aan zichzelf – in vloek en zegen. Dan zullen ze erkennen dat ik de HEER ben is een typerende zin in het boek Ezechiël. En dat ‘erkennen’ betreft zowel Gods eigen volk als ieder ander volk, de ‘heidenen’.[xxix]

Mensenkind.
Keerzijde van Gods heiligheid is dat Gods volk eraan gaat. Jesaja heeft dat ervaren (Jesaja 6:5). Ezechiël was een week lang verstomd. En dan moet het allemaal nog maar beginnen! God brengt de zonden van zijn volk op. Het vuur waarmee God verschijnt (Ezechiël 1) zet uiteindelijk Jeruzalem in brand (Ezechiël 10). Geen andere profeet dan Ezechiël ziet hoe diep onheiligheid/zonde in ons zit.

Mensenkind – zo spreekt God Ezechiël om te beginnen vaak aan. Wat stel je als mens voor als je voor de heilige God staat? Verder is hoofdstuk 20 exemplarisch. De beschrijving van zonde in Gods volk lijkt, historisch gezien, niet te ‘kloppen’; het is te zwartgallig.[xxx] Maar het gaat om het perspectief van deze ‘hervertelling’. Het gebeurt vanuit Gods heiligheid. Even mag je – en zie dat als genade – meekijken met God.

Wie is God?
In Ezekiel (Concordia Commentary, 2007) zegt Horace D. Hummel het treffend. Hummel wijst erop dat wij graag het onderscheid maken tussen God die de zonde haat maar zondaren liefheeft. Hummel zegt: ‘Where is abstract “sin” tot be found except in flesh en blood sinners (pg. 1045)?’ (Waar is ‘zonde’ te vinden behalve in zondige mensen zelf). De spijker op de kop. Het probleem is dat zondige mensen eraan gaan als de HEER verschijnt. Ezechiël schreeuwt het uit als dat gebeurt. Als priester-profeet werpt hij zich biddend tussen God en mensen in – ontroerend om te lezen in het aangrijpende Ezechiël 11.

Is dát onze diepste angst als we Ezechiël lezen? Drommels goed beseffen we wie we zijn voor God.[xxxi] We kunnen ons geweten niet goed genoeg sussen. En het lukt maar niet om Jezus tot een lief (af)godje om te smelten.[xxxii] Onze hedendaagse modellen om Jezus vooral niet Gods straf op de zonde te laten dragen, schieten Bijbels gezien tekort. We hebben het graag over liefde, lief, aardig en relevant-zijn in onze post-christelijke tijd. En dat geen op zich geen verkeerde dingen. Maar Ezechiël leert ons ergens anders te starten. Het begint bij de vraag wie God is.

Bijna aan het einde van het imposante boek The crucifixion (2015) over de kruisdood van Jezus schrijft Fleming Rutledge:

‘We need to hear more of the aseity (“being from itself”) of God in our churches’
(we moeten in de kerk meer horen over wie God is; God zoals Hij zelf is en bestaat)

Als er een Bijbelboek is dat ons helpt om te zien wie God is, is het Ezechiël. God in zijn heiligheid, majesteit en luister. Juist daar staat dat God zijn volk redt ‘omwille van zijn naam’; echt niet om het volk zelf (Ezechiël 20 en 36:22 en 32).[xxxiii] Dat klinkt hard. Zeker omdat dat laatste er zo expliciet bij staat. Het is een schop tegen het zere been van onze ik-gerichte tijd. Totdat je beter kijkt. Dat wil Ezechiël je leren. Beter kijken. Opkijken. En dan zie je God in z’n gezicht. Recht in zijn hart. Onvoorstelbaar. Adembenemend. Als God inderdaad de zonde en/in de mens oordeelt, lees dan 2 Korintiërs 5: God heeft hem die de zonde niet kende tot zonde gemaakt! Zo – alleen zo – worden we gered.

9 KNOWN
Want zo gaat het in Ezechiël. Wat een beloften en wat een eindeloze vergezichten. Alleen al dat je God zo schitterend mag zien – en blijft leven (Ezechiël 1). En neem hoofdstuk 36 waarin het vernieuwende werk van de Geest wordt beschreven. Block (Ezekiel) zegt daarover: ‘the most systematic en detailed summary of Yahweh’s restorative agenda in Ezekiel, if not in all the profetical books’ (de meest systematische en gedetailleerde samenvatting van Jahwes agenda van herstelwerk in Ezechiël, zo niet in alle profetenboeken).

Herstelwerkzaamheden. Zo is Ezechiël samen te vatten. Wie goed leest ziet dat het herstelwerk is van de schepping (Ezechiël 37, Genesis 2).[xxxiv] De hof van Eden komt terug. Ook in wat daar misging met de slang en de zondigende mens (Ezechiël 25-32).[xxxv] De Exodus onder Mozes krijgt definitief gestalte (Ezechiël 20).[xxxvi] God doet net als bouwers die eerst – en soms met grof geweld – de boel slopen om er iets nieuws en moois van te maken. Omdat Hij God is. Heilig. Zichzelf trouw.

In dit verband trof me een werk van de Zwolse kunstenaar Jan Pieter Gootjes:

KNOWN. Werk over Ezechiël 37 (dorre beenderendal) van de Zwolse kunstenaar Jan Pieter Gootjes, zie http://www.janpietergootjes.com (foto (jmh) met toestemming geplaatst).

Afgebrande Jakobsladders (Genesis 28). Uit onszelf geen perspectief of weg omhoog. Vastgelopen. Maar: honderdvierenveertig stuks (Openbaring 7)! KNOWN. GEKEND. Een voor een. Ja; gekend bij God. In alles gekend. LOODzwaar is Gods kennen. Wat een kunstwerk. Van boven lijkt het werk op een toegetakelde, verlaten stad.

Een beeld dat je uit oorlogsgebieden kent. Of uit apocalyptische films. Dat beeld hou je ook over als je Ezechiël leest. De verwoeste stad. De inhoudsloze (God is al vertrokken), verbrande tempel. Alles en ieder moet wijken. Alleen God en zijn kennen redt. GOD WEET of er nog wat van ons komt (Ezechiël 37:3).[xxxvii]

Jezus en die gekruisigd.
Zo stuit je in Ezechiël op het gebinte van het evangelie. Door onze zonde zijn we voor God als doden (Efeze 2:5). Koning David stapt van zijn troon om dat te belijden (boetepsalm 51).[xxxviii] Mozes had het ervaren. Hij getuigt ervan hoe God de zonde én de zondaar opbrengt (Psalm 90).[xxxix] Schuilen heeft geen zin. Maar vooral helpt schuilen niet. Want wie behalve God kan redden en genezen? Naar wie anders zouden wij moeten gaan dan naar hem die levenswoorden spreekt (Johannes 6:68)? Tot die erkenning wil het Bijbelboek Ezechiël je brengen; ‘ze zullen weten dat Ik de HEER ben’.

God doet wat wij niet kunnen. God maakt doden levend. Dat liet Hij aan Abraham al zien (Genesis 22).[xl] De Geest is immers Heer en maakt levend (Nicea, Ezechiël 37).[xli] Het komt goed. Zo profeteert Ezechiël. En zo weet de nieuwtestamentische gemeente het. God loopt in Jezus al onze doodlopende wegen uit om die doorheen het graf te openen (Romeinen 1-3). Jezus is de weg (Johannes 14:6). In Jezus is God volstrekt zichzelf; recht, trouw, barmhartig en goed. Hij laat het werk van zijn handen niet los. Die erkenning komt op Goede Vrijdag. Evangelisten tekenen de belijdenis van de buitenstaander op: hij was wél Gods zoon (Marcus 15:39). In het evangelie van Marcus is het zelfs voor het eerst dat een (gezond) mens dit van Jezus belijdt.[xlii] Nota bene bij Jezus’ vernederende kruisdood. Marcus heeft zijn punt gemaakt. Het evangelie kan afgesloten worden.[xliii] Ezechiël is vervuld; ‘ze zullen weten dat Ik de HEER ben’.

Geen ander evangelie.
De apostel Paulus getuigt als geen ander van dit evangelie van Jezus’ kruisdood. Wat gaat hij tekeer als de gelovigen het spoor van Gods bevrijdende handelen in Jezus kwijtraken (Galaten 3:1 vv). Want Paulus weet als geen ander hoe het zit. Hij zag het ‘stralende licht’ (Handelingen 9) waarvan Ezechiël getuigde (Ezechiël 1). Dat stralende licht brengt hem tot de overtuiging dat het echt en alleen gaat om Jezus en die gekruisigd (1 Korintiërs 2:2). Vervloekt is degene die een ander evangelie brengt (Galaten 1:8).

10 Trinitarisch en de hele Schrift
Lezen uit Ezechiël is investeren. Het is lang niet altijd simpel. Maar de investering betaalt zich wel uit. Steeds kom je op diepere lagen van de Bijbel.

Vader, Zoon en Geest.
Dat betreft allereerst de vraag wie God is. In Ezechiël laat de Drie-enig God zich kennen. Zo laat het allereerste hoofdstuk zich al lezen. ‘Ik zag een gedaante als van een mens’ stottert Ezechiël – om zich vervolgens te realiseren dat hij Gods heerlijkheid ziet (Ezechiël 1:26 en 28). Hoe kan dat? Als Mozes Gods heerlijkheid ziet, krijgt hij amper iets te zien want God is God (Exodus 24 en 32). Als Jesaja Gods majesteit ziet, gaat hij er (alleen maar) aan (Jesaja 6). Ezechiël ziet meer.

Ezechiëls tijdgenoot Daniël (die voorkomt in Ezechiël) zet een stap die nog verder gaat dan wat Ezechiël ziet en zegt. Daniël mag, net als Ezechiël, Gods majesteit zien. Hij neemt dan een ‘mensenzoon’ waar (Daniël 7:13). Dat is de titel die Jezus voortdurend voor zichzelf gebruikt.[xliv] Bijzonder in dit verband is dat Ezechiël in zijn rollenspel zowel ‘voor God’ als ‘voor mensen’ moeten spelen; dat geeft te denken met het oog op de hemelse mensenzoon (Ezechiël 3 en 4).[xlv]

Verder is Gods Geest vanaf het begin van Ezechiël aanwezig (Ezechiël 1:20). De Geest van Jahwe wekt het dode volk op (Ezechiël 37, cf. 1 Petrus 3:18).[xlvi] Als God de tempel de wacht aanzegt, klinkt de belofte dat Hij door zijn Geest in zijn mensen wil wonen (Ezechiël 11, zie Johannes 4:23 en 24).[xlvii] Jeremia’s beloften (Jeremia 31) komen uitvergroot terug in Ezechiël 36; de Geest maakt heel het leven nieuw. Dat betreft ook Gods schepping. De Geest is een levendmakende rivier (Ezechiël 47, Johannes 7:37-39). Een prachtig citaat uit Bavincks Dogmatiek over het werk van de Drie-enig God nam ik mee in een preek over Ezechiël 34 waar het gaat over Gods vredeverbond.[xlviii]

Kernthema’s.
Ezechiël brengt veel belangrijke Bijbelse thema’s onder de aandacht. Wat is eigenlijk de plek van de tempel, de koning en Jeruzalem? De Psalmen spreken over dit thema. De tempel en de koning staan in Psalm 2.[xlix] De crisis-Psalmen gaan over de tempelverwoesting en het einde van de David-dynastie (Psalm 73-89, Psalm 88).[l] En na Mozes’ smeekgebed (Psalm 90[li]) belijdt Gods volk dat Gód koning is (Psalm 93).[lii] Vervolgens duikt de wonderlijke priester-koning op (Psalm 110, Marcus 12:28-37).[liii] Spottend zeggen de Psalmen hoe stompzinnig afgoden zijn; alleen God alle eer (Psalm 115).[liv] In de Psalmen klinkt heel de geschiedenis die God met zijn volk is gegaan, de geschiedenis waarvan Ezechiël nadrukkelijk getuigt.[lv] Door schade en schande leer je waar het op aan komt. Er is maar een naam die redt (Handelingen 4:12). Tot die erkenning wil heel de Schrift ons brengen. Zo getuigt Ezechiël van Jezus (Johannes 5:39b).

Dan loopt ‘de dag van de HEER’ als een rode draad door Ezechiël (Ezechiël 7).[lvi] Waar dat eerst om afzichtelijk oordeel gaat (Ezechiël 7), blijkt er verderop sprake van een onvoorstelbare hoop die die dag geeft (Ezechiël 34).[lvii] Ja, het gaat bij die dag zelfs om de opstanding van de doden (Ezechiël 37:7)![lviii] Zien wij uit naar Jezus’ komst, zijn dag (2 Petrus 3)?[lix] Of is het hier-en-nu voor hedendaagse christenen te dominant?[lx]

Ezechiël 8 gaat over de ‘afgodenfabriek’ (Calvijn).[lxi] Met name de afgodendienst zit God hoog. Geheel in lijn van Ezechiël vat God dit persoonlijk op. De eerste twee geboden lopen als een belangrijke rode draad door heel de Bijbel (Augustinus, Luther).[lxii] Ezechiël 8 dwingt je om na te gaan welke afgoden onze cultuur en onze kerken kennen.

Ezechiël laat zien wat profetisch is en wanneer je slechts een roeptoeter bent (Ezechiël 13).[lxiii] Lang niet gek in een tijd waarin wij onze mening allang gereed hebben en vooral zenden.

Het thema leiderschap (‘herder’) komt ter sprake. De rotte plek zit in het verkeerde leiderschap (Ezechiël 14 en vooral 34).[lxiv] Vandaag verlangen wij naar sterke leiders. Tegelijk keren we in onze cultuur God de rug toe. Waarom? Het evangelie laat zien hoe sterk, betrouwbaar én goed Jezus is.

In onze schaamtecultuur, in het #metoo-tijdperk dat tegelijk bol staat van seks kunnen de vunzige hoofdstukken 16 en 23 niet dichtgelaten worden.[lxv] Al is het wel de vraag, natuurlijk, hoe daar het evangelie klinkt.

In het verlengde hiervan is te zeggen dat God vaak zegt dat Hij zijn verlossend werk doet zodat zijn volk zich zal schamen of zelfs van zichzelf zal walgen (Ezechiël 20, 36 en bij het tempelvisioen). Bij geloof hoort zonde-kennis. Die is niet gericht op het ‘in-elkaar-trappen’ van mensen maar op Gods eer.

Verder helpt Ezechiël ons bij het uitoefenen van onze priesterlijke taak (1 Petrus 2).[lxvi] Ezechiël bidt voor het volk. En in tegenstelling tot zijn voorganger Jeremieert Ezechiël niet, hoewel hij daartoe meer dan aanleiding had.[lxvii] In een tijd en cultuur waar God ver weg lijkt te zijn en tegelijk volop ruimte voor religie is, zet Ezechiël ons met twee voeten stevig op de grond. Op Gods grond.

We ontvangen het Bijbelboek Ezechiël als goddelijk geschenk (Nederlandse Geloofsbelijdenis artikel 5 en 6).

11 Alle heiligen
Ik heb niet aan een stuk door over Ezechiël gepreekt. We leven nu eenmaal in een andere tijd dan Calvijn (met z’n 175 preken hierover). Ik heb dat in korte of wat langere etappes gedaan. In afwisseling met een serie preken naar aanleiding van vragen of verzoeken vanuit de gemeente (God en lijden) of naar aanleiding van de actualiteit (NashvilleVerklaring, Dordtse Leerregels).[lxviii] Verder ben ik in de zomer van 2019 begonnen met preken over Matteüs.[lxix] Op Goede Vrijdag en Pasen heb ik deze twee gecombineerd. Vanuit Ezechiël 37 en Matteüs 27 en 28 stonden we stil bij Golgota en Pasen.

Commentaren.
Ik heb veel gehad aan goede commentaren. Drie wil ik er noemen. Allereerst Ezekiel van Horace D. Hummel (Concordia Commentary, 2007). In vertaling, noten en uitleg erg sterk (op aangelegen punten zoals homoseksualiteit soms wel erg korte bochten). En The Message of Ezekiel van Christopher J.H. Wright (The Bible Speaks Today, 2001). Tot slot: Bijbelcommentaar Ezechiël en Daniël van M.J. Paul, G. van den Brink en J.C. Bette (Studiebijbel Oude Testament, 2014).

Omdat er zoveel aan bod komt in de hoofdstukken is het altijd beperken. De hoofdzaak staat in de preektekst zelf. In voetnoten is er meer te vinden. Dat is voor degene die zich in de materie wil verdiepen. Het is ook bedoeld als verantwoording. En, tenslotte, om de gedane, broodnodige investering een plek te geven. Een preek heb ik tot een kort artikel omgewerkt. Dat ging over de stikstofcrisis in Nederland (Nederlands Dagblad, december 2019).[lxx] Om goed zicht te krijgen op Ezechiël heb ik ervoor gekozen twee inleidende preken te maken. Ook over het afsluitende visioen, het tempelvisioen, heb ik twee preken gemaakt.

Tot slot: hieronder vind je een overzicht van de preken zoals ik die tot nu toe hield over Ezechiël. Bij iedere preek is een voorbeeldliturgie beschikbaar. DV komt er in september een artikel van me uit waarin het gaat over de betekenis van Ezechiël voor belangrijke, hedendaagse discussies onder christenen.

Mag het luisteren naar Ezechiël bijdragen aan de lof op Gods naam.

Dordrecht, 8 april / 3 juli 2020

Zie Hoe indrukwekkend is God. Korte samenvatting van deze longread over Ezechiël en Waarom het nodig is Ezechiël te lezen. Artikel OnderWeg (september 2020).

Overzicht preken Ezechiël 2018 en verdere. Bij de preken is een liturgie en soms ook een presentatie beschikbaar.

Roepingsvisioen. Twee inleidende preken om goed zicht te krijgen op Ezechiël(s tijd):

Hoe indrukwekkend is God. Preek 1 roepingsvisioen. Over Gods verschijning in Babel. (dienst met avondmaal).
Hoe indrukwekkend is God. Preek 2 roepingsvisioen. Over Ezechiëls tijd.

Gods oordeel wordt aangezegd (3) en uitgebeeld door Gods profeet (4):

Inconvenient truth. Ezechiël als wachter aangesteld. Ezechiël 3. Welkomstdienst (Kerkproeverij).
Profetie next level. De profeet als teken. Ezechiël 4.

Gods oordeelsdag komt (7). God zegt ook waarom die dag komt (8):

De dag van de HEER komt eraan. Ezechiël 7. Avondmaal.
Het gunstige klimaat voor het afgodenbedrijf. Ezechiël 8.

Ezechiel ziet hoe Gods oordeel voltrokken wordt (10 en 11). Dieptepunt Oude Testament en toch zeer beloftevol (hoofdstuk 11):

In vuur en vlam voor de A/ander. Ezechiël 10 (dankdag).
Hoe God bij mensen woont. Eeuwigheidszondag bij Ezechiël 11.

De profeten wordt de wacht aangezegd (13). GOD gaat zeggen hoe het werkelijk zit. Eerst in beeldtaal (15 en 16). Daarna rechtstreeks (20). Gods oordeel betekent evengoed eigen verantwoordelijkheid (18):

Gods oordeel over fake news. Preek Ezechiël 13.
Bloei op in Gods koninkrijk. Preek Ezechiël 15.
Over geperverteerde seks en een gelukkig getrouwd stel. Preek Ezechiël 16.
Er is (g)een Plan(et) B. Preek over klimaatverandering en geloof. Preek Ezechiël 18.
There is no (Plan)et B. About climate change en faith.
Hoe God ons een spiegel voorhoudt. Een hervertelling. Preek Ezechiël 20.

Moeilijkste verzen uit Ezechiel apart besproken (20:25 en 26). Het einde is definitief; voor Ezechiel een persoonlijke tragedie (24):

Hoe God trouw is in vloek en zegen. Preek Ezechiël 20:25 en 26.
Zet God Nederland op slot? Artikel Nederlands Dagblad, december 2019.
Hoe de wereld op haar einde loopt. Preek Ezechiël 24.

Ineens komen de volken expliciet in beeld. God is geen particuliere God. Hij is God van hemel en aarde (hoofdstuk 1) en HEER van alles en ieder:

Jezus, Heer van de volken. Preek (delen) Ezechiël 25-32 (Advent).

Vergezichten breken open. Deze hoofdstukken zijn imposant (34). Ze behoren tot de mooiste van heel het Oude Testament (36). Het ontroerende, harde en inspirerende hoofdstuk 37 laat zien wat Golgota en Pasen betekent:

Hoe God herder is te midden van zijn volk. Preek Ezechiël 34.
Hoe de Geest ons leven nieuw maakt. Preek Ezechiël 36 (bediening heilige doop).
Alleen GOD WEET of er leven mogelijk is. Preek Goede Vrijdag Ezechiël 37:1-14 en (delen uit) Matteüs 27.
Opgewekt door de Geest. Hoe de Geest Heer is en levend maakt. Paaspreek Ezechiël 37, (delen uit) Matteüs 28 en 1 Petrus 3:18.

‘De toekomst is zeker, ja; eindeloos goed’ (Sela). Het tempelvisioen (hoofdstuk 40-48) is hoopvol. Maar het leidt ook tot veel discussie over de vraag hoe het visioen is op te vatten. De eschatologische hoofdstukken 38 en 39 vormen de opmaat voor dit adembenemende slotakkoord. Gods nieuwe wereld komt en is in Jezus begonnen. Openbaring 20-22 is gebaseerd op deze hoofdstukken.