Matteüs 18 sluit af met een adembenemende gelijkenis. God wordt vergeleken met een woedende heer die zijn knecht overgeeft aan gerechtsbeulen (vers 34 en 35). Het onderwerp van de gelijkenis is een teer onderwerp. Vergeving ontvangen is een ding. Maar vergeving schenken? In deel drie van de preek aandacht voor de uitwerking van de betekenis van de gelijkenis. De gelijkenis past uitstekend bij Advent (Jesaja 40:2). Deze preek is de afsluiting van vier preken over Matteüs 18, zie de verwijzingen daarnaar onderaan de tekst. Via mijn podcast is de preek te beluisteren. Een voorbeeldliturgie staat onderaan de preektekst.

Gemeente van de Heer

1         Gelijkenis als afsluiting van Matteüs 18.
Dit jaar mogen wij geen vuurwerk afsteken. Maar als je Matteüs 18 met vuurwerk zou vergelijken dan is de gelijkenis[i] over vergeving van schuld zeker de klap op de vuurpijl. De gelijkenis eindigt met een doodlopende weg; de woede van God de Vader over degene die zijn broeder of zuster niet van harte vergeeft (vers 35).

Wie is God?
Deze gelijkenis leert ons allereerst, gemeente, om ons beeld van God zuiver te krijgen. Voor ons is God zomaar een lieve Vader bij wie je altijd terecht kan.[ii] ‘Pardonner est son metier’ – zeggen wij. God is beroeps-vergever. Jezus zet een streep door dat beeld. Hij vergelijkt zijn Vader met een strenge koning die mensen overgeeft aan gerechtsbeulen (vers 34). Ik denk dat de discipelen flink hebben moeten slikken toen Jezus zijn gelijkenis vertelde.[iii] En ieder die goed luistert naar Jezus ontkomt niet aan een beklemmend gevoel. Want zelf vergeving ontvangen is fijn. Maar vergeef jij anderen? Kun je dat? Wil je dat? Soms stuit je op grenzen. Ervaar je een onoverbrugbare kloof.

Heel Matteüs 18.
Wat wil Jezus bereiken met deze gelijkenis? Ik denk dat je het antwoord op die vraag op het spoor komt als je, om te beginnen, de gelijkenis ziet als afronding van en streep onder wat er eerder in Matteüs 18 aan bod kwam. Het hoofdstuk

• Begint ermee dat je moet worden als een kind; volg de nederige, te kruisigen Jezus.[iv]
• Vervolgens gaat het over valstrikken op de weg van Gods rijk. Let op jezelf, vermijd en bestrijd het kwaad (zelfcensuur).[v]
• Dan gaat het over de omgang met zonde bij een ander (onderlinge censuur).[vi]

En dan komt Petrus, de eerste belijder (Matteüs 16:16[vii]). Hoe vaak moet je vergeven? Zeven keer (vers 21)? Vergis je niet. Wat Petrus voorstelt is voor de maatstaf van toen – drie of viermaal vergeven – heel royaal. Petrus begint echt iets te begrijpen van het koninkrijk.[viii] En toch corrigeert Jezus hem fors. Je moet niet tellen (vers 22). Vergeving is een levenswijze (Efeze 4:32). Jezus’ gelijkenis doet daar nog een schepje bovenop. De gelijkenis laat zien dat het op zich redelijke voorstel van Petrus een doodlopende weg is.

2.      In de gelijkenis vertelt Jezus over zichzelf.
Het geheim van de gelijkenis uit Matteüs 18 zit in het koninkrijk en in de koning daarvan (vers 23). Zoals altijd zit Jezus zelf als een schat verstopt in zijn gelijkenis.[ix]

Jezus zegt dat het koninkrijk te vergelijken is met een koning die rekenschap wilde vragen van zijn dienaren (vers 23, zie Matteüs 4:17). Het koninkrijk is een nieuwe tijd die een streep zet onder en afrekent (vers 23) met al het oude. De koning van het koninkrijk is Jezus zelf. [x] In hem is Gods koninkrijk gekomen (o.a. Matteüs 4:17, 12:28).[xi] Een nieuwe tijd is aangebroken. Een nieuwe orde. Niet langer heerst de zevenenzeventigmaal vergelding van Lamech (Genesis 4:24b). Maar ook niet zevenmaal vergeving van Petrus. Dat is allemaal nog de menselijke maat. De een slecht (Genesis 4:24a).[xii] De ander nog slechter (Genesis 4:24b). Weer een ander goed (viermaal vergeven). Of nog beter (zevenmaal vergeven).

Maar Gods koninkrijk is anders. Wezenlijk anders. Dat koninkrijk bestaat uit bevrijding en vergeving van zonde en schuld (Matteüs 1:21[xiii], 26:28). Zo hebben de profeten dat in Gods naam beloofd (Jesaja 40:2, Jeremia 31:34). Dat wezenlijk andere zit in de koning van het koninkrijk. In Jezus vergeeft God van harte (vers 35), uit medelijden (vers 27). Niet langer leven we in de wurggreep (vers 28) van (gevolgen van de) zonde.

Jezus is zo fel in deze gelijkenis omdat die over hem gaat. Hij is niet alleen de koning die het voor het zeggen heeft (vers 23). Jezus zit op nog een andere manier verstopt in deze gelijkenis. Heb je dat gezien?

De gekruisigde koning betaalt de schuld.
Jezus is ook degene die wordt uitgeleverd aan de gerechtsbeulen (vers 34). Dat was toen hij voor rechter Pilatus en voor de hogepriester kwam te staan, werd mishandeld en, uiteindelijk, weggevoerd naar Golgota. Op Golgota kwam Jezus terecht in een verzengende wurggreep (vers 28). Het werd donker overdag. Jezus hoorde niet meer bij de aarde en niet meer bij de hemel. Die wurggreep kostte hem zijn leven. Op die manier heeft de koning hoogstpersoonlijk betaald voor onze schuld (vers 34, cf. Matteüs 17:24-27).[xiv] Hij vergeeft Petrus die hem verloochende op het moment suprême (Johannes 21).

Leven in Jezus’ naam.
Wat Jezus in de gelijkenis zegt is dit: volg mij. In alles. Word als ik (Matteüs 18:1-5). Bestrijd kwaad in mijn kracht (Matteüs 18:6-14). Verwijder tekorten bij de ander in mijn naam (Matteüs 18:15-20). En volg mij ook in de onderlinge vergeving (Matteüs 18:21-35, Efeze 4:32).

Zo wint niet de menselijk maat – de maat van vergelding of beetjes vergeving. Die maat is het kleine bedrag van schuld uit de gelijkenis (vers 28). Als je Jezus volgt gebeurt er iets heel anders. Op hem staat geen maat. Hij vergeeft alle schuld. Dat is het mega-bedrag uit de gelijkenis (vers 24). Volg je hem dan bloeit het Godsrijk op. Je wordt bevrijd van schuld en zonde. Je leeft onder een open hemel. ‘Mijn Vader’ (vers 35) leer je kennen als ‘Onze Vader’ (Matteüs 6:9). Dat betekent dat je de ander leert zien als je broer en zus (vers 35) die, net als jij, leeft van goddelijke vergeving. We hebben dat vorige week gevierd aan de avondmaalstafel.

Zie je? De gelijkenis gaat over een heel andere wereld. Dit is wie God voor ons is en wat Hij voor ons doet. Dit is wat God aan ons geeft. Levend met Hem ga je uitzien naar het moment waarop alles nieuw wordt gemaakt.

3.      De voortgang en belemmering van het evangelie.
Gemeente, wat is deze ongemeen scherpe gelijkenis onvoorstelbaar mooi. Gods verborgen mysterie (Kolossenzen 2:2) straalt je tegemoet. Volg je Heer. Een paar toepassingen van de gelijkenis.

A         Voortgang van het evangelie.
De gelijkenis van vergeving wordt werkelijkheid als het evangelie de wereld overgaat. Denk aan Stefanus die gestenigd werd vanwege zijn getuigenis van Jezus (Handelingen 7). Zijn laatste woorden zijn:

‘Heer, reken hun deze zonde niet aan’
(Handelingen 7:60).

God verhoort dit gebed. Want een van de getuigen van deze moordpartij was Saulus. Jezus roept hem als apostel voor de heidenen (Handelingen 9, cf. 1 Korintiërs 15:8-10). Als Paulus op zijn beurt in de gevangenis belandt en er door een wonder uitkomt, preekt hij geen vergelding. Hij bedient de heilige doop tot vergeving van zonde (Handelingen 16:11-34, Nicea[xv]). Zo gaat het tot op vandaag. Slachtsoffers bidden voor hun beulen (IS, Syrië). In Nederland kun je denken aan Corrie ten Boom die een bewaker van het kamp waarin zij in WOII gevangen zat vergaf. Hoeveel goeds heeft zij wel niet betekend voor Gods koninkrijk.

Dit alles is navolging van Jezus en vervulling van Matteüs 18. Het zijn mensen die zijn als hun Heer (Matteüs 18:3). Zo stokt het evangelie niet maar verspreidt het zich. Vergeven lijkt zwak (in vergelijking met wraak). Maar in dit evangelie schuilt juist een ontembare, aanstekelijke kracht. Jezus wint.

B   Vergeving vragen.
Calvijn wijst erop dat Lucas in zijn evangelie spreekt over vergeven van iemand die berouw heeft en vergeving aan je vraagt (Lucas 17:4). Dit aspect komt niet (expliciet) aan de orde in Matteüs. Veronderstelt Jezus dit? De blikrichting van Matteüs is specifiek (zie hierboven en andere preken over Matteüs 18).

Gemeente, let goed op jezelf (Matteüs 18:10). Als christenen (moeten) toegeven gezondigd te hebben, wijzen ze er soms in een adem op dat de ander hen dan moet vergeven. ‘Jezus zegt het immers?’ En dan ga je weer over tot de orde van de dag. De christen die zich zo beroept op Matteüs 18 moet uitkijken. Je kan en mag het evangelie niet gebruiken om daarmee weg te lopen bij wat je hebt gedaan. Zonde moet je belijden en bestrijden (Matteüs 18:6-20). Als je ten opzichte van iemand anders hebt gezondigd, is het belangrijk dat dat gezegd wordt. Noem eerlijk op wat er gebeurde. Het is belangrijk dat de gevolgen van zonde aan de orde komen. En dat die ook – voor zover mogelijk – worden rechtgezet. Help elkaar hierin, gemeente. Loop niet bij dit moeilijke weg.

Jezus spreekt hierover in de gelijkenis (vers 34). Golgota gaat daarover. In dat vreselijke gebeuren doet God recht aan de ernst en de gevolgen van onze zonde. Zo vergeeft God. Door in Jezus zelf terecht te staan en de schuld te betalen.

Bedenk eens: wat jij tegen je medemens durft te zeggen (‘je moet me nu vergeven’), zou je dat tegen Jezus durven te zeggen? Ik denk dat je wel uitkijkt. En terecht. Jezus moet niks. Hij waarschuwt zelfs voor zijn woede (vers 35). Ga dan met je broeder en zuster net zo om als dat je met Jezus zou omgaan.

C.    Als je niet kunt vergeven.
Soms kun je niet vergeven. Omdat de ander je niet om vergeving vroeg. Of om een andere reden. Let er op, gemeente, dat je dan niet (gelijk) met de Bijbel in je hand klaar staat om jezelf/ander te corrigeren. Luister eerst. En luister dan nog eens. Wat is er aan de hand? En bid vooral. Misschien bid je eerst de recht-Psalmen (beter dan ‘wraakpsalmen’[xvi]). Die liederen slingeren woede over onrecht en smerigheid naar God toe. Dat heb je soms ontzettend nodig. En bij God zijn je gevoelens veilig. God weet het. Hij is groter en machtiger dan de chaos (Genesis 1:1). Het is tussen God en zijn mensen hoe dat verder gaat. God weet een weg als wij die niet kennen. Soms kom je er niet uit. En moet je dingen of andere mensen aan God (over)laten.

Zorg ervoor, zou ik willen zeggen, dat je hierin niet alleen staat of komt te staan. Je kunt zeggen ‘God weet het’. Dat kan genoeg zijn. Maar God heeft ons ook zo gemaakt dat we elkaar nodig hebben. Ken je iemand met wie je hierover wilt en durft (te) spreken? Blijf er niet mee zitten. Help elkaar ook hierin, gemeente.

D.      Als er geen vergeving (mogelijk) is.
Soms is er geen vergeving (mogelijk). Dat is het geval bij zonde tegen de Heilige Geest. Jezus spreekt daar een enkele keer over (Matteüs 12:32).[xvii] Dat oordeel is aan hem. Wie in Jezus gelooft hoeft niet – via eindeloos zelfonderzoek – te bedenken of je deze zonde doet. Zelfonderzoek is goed. Groei in geloof is nodig. Maar je bent van Jezus. Vergeet dat niet.

Verder heeft Jezus aan zijn discipelen de volmacht gegeven als het gaat over het omgaan met zonde in de gemeente – tot aan het beschouwen van de ander als een buitenstaander (Matteüs 18:15-20). De kerk kent (trappen van) censuur en zelfs excommunicatie. Hierover ging het in de vorige preek over Matteüs 18.[xviii] Aan het oordeel van de kerk zit altijd een voorlopig karakter. En uiteindelijk gaat zelfs dat om redding van zondaren.[xix]

E.       Als je niet wilt vergeven.
Wat als je niet wilt vergeven? Gemeente, luister goed naar je Heer. Er staat een opvallend woord in de tekst van de gelijkenis. Dat is het woord ‘wurggreep’ (vers 28). De ene (schuldenaar) pakt de andere (schuldenaar) bij de keel. Adembenemend.[xx]

Gemeente: (net als vorige keer geldt[xxi]) dat woord ‘wurggreep’ brengt ons terug bij Matteüs 13. De gelijkenis van het zaad. Er staat dat een bepaald deel van het zaad wordt verstikt door distels (Matteüs 13:22). Dat woord (verstikt) komt terug in het woord ‘wurggreep’; je stikt. Maar er is een verschil. Verstikken kan nog iets in zich hebben alsof het toevallig op de verkeerde plek staat waardoor er geen leven komt. Wurggreep daarentegen is heel actief. Dat maakt het ingrijpend. Je doet (actief) mee in het verstikkende effect dat distels op het (goede) zaad hebben. Je houdt de ander klem. Er is geen beweging mogelijk. Geen groei. De man uit de gelijkenis krijgt geen lucht meer. Nog even en hij is dood.

Tegenkracht.
Zie je dit? En zie je waarom dit erg is? Wat hier gebeurt is precies het tegenovergestelde van wat er gebeurt als het evangelie voortgang heeft (zie onder A hierboven). Dit is een tegenkracht ten opzichte van het evangelie, een afbraakkracht die overal opduikt waar het evangelie komt (cf. Matteüs 12[xxii]). Bij deze wurgreep geen bloei maar bederf. Geen leven maar ellende. En uiteindelijk ook voor die man die de ander vastpakt zélf. Hij dacht de ander in een ijzeren greep te hebben. Alsof hij kan beslissen over diens leven. Alsof hij God is (vers 25). Maar hij is maar een mens. Hij raakt erin verstrikt (Matteüs 18:7). Hij blijft ermee zitten. Muurvast (vers 34).

Gemeente, wat is dit een ingrijpend beeld van Jezus. Heb oog voor deze vernielende werking van de afbraakkracht. Levenswijze mensen als Corrie ten Boom spreken over vergeving. Niet omdat dat makkelijk is. Of omdat je dat uit jezelf zou kunnen of willen. Maar omdat dat Gods uitweg is. Gemeente, luister vooral naar Jezus zelf. Het einde van de gelijkenis is een stopbord (vers 35). Je moet terug. Omkeren. Bekeren. Dat kan alleen door Jezus’ Geest. En, denk ik, met hulp van gelovigen om je heen. Help elkaar ook hierin, gemeente. Volg Jezus in alles.

4.    Jezus maakt alles nieuw.
Gemeente, de preek is bijna uit. Met deze preek sluiten we het luisteren naar Matteüs 18 en het slot van Matteüs 17 af.[xxiii]

Wat een essentieel hoofdstuk voor het leven van en in Jezus’ gemeente. Voor ieder gemeentelid. Voor ambtsdragers. Voor het omgaan met tekorten en zonde. Wij zeggen wel eens dat vergeven betekent dat je doet alsof er niets is gebeurd. Matteüs 18 zegt iets heel anders. Jezus neemt de ernst van zonde serieus. Hij is de gekruisigde koning (vers 3). Hij waarschuwt voor hindernissen (vers 7). Hij zet iedereen onder zijn censuur (vers 10). Jezus geeft volmacht om zonde te bestraffen (vers 15) en uit te bannen (vers 18). En alles, álles staat in het teken van de komst van Jezus’ rijk (vers 23) waarin niet zondigs is en zal zijn (Ezechiël 40-48[xxiv]). Schitterend is dit evangelie verwoord in een avondmaalslied:

… maar alles met uw naam in strijd
zult U verbannen uit uw rijk:
aanbiddelijke Majesteit
(Kom, wenkt de Bruidegom, GK 126).

Zo is het! Daarom werd het Kerst (Matteüs 1:21). De clou van Matteüs 18 is dat het begin en het slot bij elkaar horen. De strenge, nietsontziende rechter uit de gelijkenis (vers 34 & 35) is het niets voorstellende, kwetsbare kind (vers 3). Dat wil zeggen; de gekruisigde Jezus (vers 3) is de ‘aanbiddelijke Majesteit’ (GK 126, vers 34).

Gemeente, kijk naar je Heer. Wie is als hij? Jezus straalt je tegemoet.

Heb je Heer daarom lief, gemeente.
Volg hem.
En volg hem in alles.
Heb zo elkaar en de ander lief.

---

Zie De woedende heer en het kwetsbare kind. Korte introductie op preken Matteüs 18. En zie Trouw, wijsheid en macht van de Drie-ene God. Inleiding prekenserie Matteüs (2019-2021).

[i] Over de plek en functie van gelijkenissen zie Het geduld van de komende rechter. Preek Matteüs 13. Matteüs 13 is fundamenteel voor het begrijpen van Matteüs 18. Zie de preek Valstrikken en hindernissen onderweg en Let een beetje op elkaar (onderlinge censuur). Zie ook het vervolg van deze preek, over de gelijkenis.
[ii] Zie toepassing in de preek Hoe God trouw is in vloek en zegen. Preek Ezechiël 20:25 en 26.
[iii] Jezus’ gelijkenissen eindigen vaker op deze manier. Zie Niemand is zo gek als God. Over de gelijkenis van de pachters van de wijngaard (Marcus).
[iv] Zie Je komt als geroepen. Preek begin Matteüs 18:1-5.
[v] Zie Valstrikken en hindernissen. Preek Matteüs 18:6-14.
[vi] Zie Let een beetje op elkaar. Preek Matteüs 18:15-20.
[vii] Zie Is Jezus een influencer? Preek Matteüs 16:13-28.
[viii] Zo is het begin van Matteüs 18 ook te zien. De vraag van Jezus’ discipelen wie de belangrijkste is, is een teken van beginnend geloof. Zie Je komt als geroepen.
[ix] Zie Niemand is zo gek als God. Gelijkenis pachters. Of zie Het geduld van de komende rechter. Gelijkenis van de zaaier.
[x] Het geheim van het evangelie is dat je zo leest. ‘Mijn hemelse Vader’ zegt Jezus (Matteüs 18:35); dat gaat over de verbondenheid van God de Vader en de Zoon, zie preek over Matteüs 11:20-30. Zie een recente preek over het evangelie van Johannes waarin dit geheim expliciet aan de orde komt.
[xi] Zie Bekeer je want het koninkrijk is nabij. Preek Matteüs 4:17. En Jezus blijkt de allersterkste te zijn. Preek Matteüs 12:22-37.
[xii] Zie preek over onderling toezicht voor het verband tussen dat onderwerp en de houding van Kain (ben ik mijn broeders hoeder?).
[xiii] Zie Kerstpreek 2019 over Matteüs 1. Deze Kerst wil ik DV specifiek bij Matteüs 1:21 stilstaan.
[xiv] Ook om deze reden zou het slot van Matteüs 17 over tempelgeld bij Matteüs 18 betrokken kunnen worden. Jezus zelf is de losprijs. Hij betaalt de schuld. Zie preek slot Matteüs 17 en preek Matteüs 18:6-14 voor het verband tussen deze perikopen.
[xv] Zie Discussie over de doop is een teken van secularisatie.
[xvi] Zie De kerk kan niet zonder wraakpsalmen. Nederlands Dagblad 2012.
[xvii] Zie preek Jezus is de allersterkste.
[xviii] Let een beetje op elkaar. Preek Matteüs 18:15-20.
[xix] Zie preek bij vorige voetnoot.
[xx] Wright spreekt over vergeven als over adem in je longen krijgen. Zonder naar Matteüs 13 te verwijzen (zie vervolg van deze preek) heeft Wright het beeld van Matteüs 13 wel te pakken.
[xxi] Ook Matteüs 18:6-14 brengt je terug naar Matteüs 13 (en 25), zie Valstrikken en hindernissen op weg naar Gods koninkrijk. Preek Matteüs 18:6-14.
[xxii] Zie Jezus blijkt de allersterkte te zijn.
[xxiii] Zie voetnoot xiv voor het verband slot Matteüs 17 en Matteüs 18..
[xxiv] Zie God maakt alle dingen nieuw. Preek 1 tempelvisioen Ezechiël.