Journalist Gerard ter Horst schreef in het Nederlands Dagblad een jammerklacht over de protestantse eredienst. We missen God; zo laat de klacht zich lezen. Gezien de vele reacties raakt hij een snaar. Vandaag staat mijn artikel over deze klacht in de krant:

Misschien is het wel Gods bedoeling dat we Hem missen in de eredienst

De jammerklacht van Ter Horst over de protestantse eredienst vat ik op als een vrucht van de Geest (Nederlands Dagblad, 11 oktober). Juist omdat de Geest mensen en hun ervaringen serieus neemt en daardoorheen werkt. Vervolgens wil ik luisteren naar wat de Geest hierin zegt. Want daarvoor zijn alle gelovigen nodig. Ik besef overigens dat mijn bijdrage verdacht is. Ik ben – ik zeg het maar eerlijk – predikant in een protestantse kerk. En als mijn belangrijkste taak zie ik het om het evangelie te verkondigen (lelijk gezegd: te preken).[i] Alle begrip dus voor degene die nu stopt met lezen.

God missen
Tegen de volhouders wil ik het volgende zeggen. Het grootste risico is dat protestanten aan de slag gaan met de door Ter Horst genoemde pijnpunten. Het is allereerst zaak om die in een groter perspectief te zetten. Ik denk aan een voorspelling van Alister McGrath. In 2003 kondigde deze theoloog het einde van het protestantisme aan. McGrath zei dat het protestantisme door zijn rationele karakter zelfs een voedingsbodem voor het atheïsme was geworden.

Voor Nederland is te denken aan een dubbelanalyse in deze krant. In 2016 stelden de predikanten Paul Visser en Kees van Ekris vast dat er onder betrókken kerkleden sprake is van verveling en twijfel.[ii] In mijn ogen gaat dat over nihilisme (verveling) en secularisatie (twijfel).[iii] In het verlengde hiervan hoor ik de klacht van Ter Horst aan. Het gaat over meer dan de eredienst. De gebaande protestantse weg piept en kraakt in veel van zijn voegen. De vraag dringt zich op of het niet de hoogste tijd is dat protestanten zich weer bij de Katholieke Kerk voegen.[iv] Die vraag wil ik in ieder geval eerst in volle kracht laten staan.

Daarbij realiseer ik me goed dat de ervaren problematiek dan niet als bij toverslag verdwenen is. Want als ik de klacht goed tot me door laat dringen staat er dit: we missen God. We zijn precies als onze mede-, niet-gelovige Nederlanders. Tot op het bot geseculariseerd. We missen God juist op die momenten dat Hij ons als zijn verloste kinderen samenroept![v] Erger kan niet. Daar helpt geen actieplan tegen. Dat maakt het alleen maar triester.

Genade
Wat dan wel? Voorzichtigheid is geboden. Toch wil ik iets zeggen. En naar mijn bescheiden mening is dat meer dan een drang om ‘de protestant in mij’ te willen laten overleven. Allereerst is het vandaag zaak om te zien wat God wel geeft. Ik denk bijvoorbeeld aan een buitenstaander die verwonderd was over de eredienst. Ze zei met zoveel woorden dat wij, naar haar indruk, van God hielden. Als iemand dat meekrijgt dan gaat er iets flink goed. Verder denk ik aan het getuigenis van gemeenteleden die gesterkt en verstroost de dienst verlaten. Niet zelden zijn dat die diensten waarvan ik vond dat ze beter hadden gekund of gemoeten. En meestal komt zo’n reactie trouwens van mensen die dicht bij God leven.

Breaking news
Tot slot wil ik het over de verkondiging (‘preek’) hebben. Dat is het pijnpunt bij uitstek omdat de preek de woordcultuur van het protestantisme belichaamt. Woordverkondiging wordt onder protestanten niet naar haar ware aard opgevat. Vandaag moet een preek ons inspireren en anders kan die ons alleen maar irriteren. Denk aan de preek-van-de-leek, preekwedstrijden en de eredienst-zonder-preek.[vi]

Elke week ervaar ik hoe ondoenlijk het is om uit deze modderstroom weg te blijven. Dat lukt me alleen als ik me realiseer dat het evangelie breaking news is. Dat iedere letter van de Schrift (ver)wijst naar het onmogelijke Golgota; de gekruisigde Jezus.[vii] Ik denk wel eens dat het Gods bedoeling is dat we Hem niet ervaren in onze samenkomsten. Wellicht is het zijn manier om ons naar zijn gezonde orde terug te roepen.

Nederlands Dagblad, 14/15 oktober 2019.

Zie hier voor (uitgeschreven) preken op mijn blog.

[i] Zie een blogpost over themadiensten vanuit de gemeente (2019) over het waarom en hoe van het belang van de preek. Ik voeg er dan ook aan toe dat verkondiging gebeurt in nauwe samenhang met het bedienen van de sacramenten.
[ii] Zie mijn korte blogpost Afbraak onder protestanten; waartoe? als reactie op de discussie uit die tijd.
[iii] Twijfel als zodanig is niet verkeerd. Zie een preek over twijfel voor studenten (2014) en in een jeugddienst (2018). Twijfel is een kernmerk van onze tijd waarin God zich verbergt. Zie mijn longread over Kerk-zijn anno-nu (casus vrouwelijke ambtsdrager) voor de vraag wat dit betekent voor gelovigen anno nu.
Over secularisatie in de kerk schreef ik veel vaker. Denk aan Discussie doopvragen zijn teken van secularisatie (2019), Kerk-zijn in een ik-gerichte tijd (Nederlands Dagblad 2016) of Kerk in een posttruth-samenleving (2017, naar aanleiding van de synode over vrouw en ambt). Zie ook de blogpost bij voetnoot ii.
[iv] Zie eerdere publicaties op dit gebied: De paus en protestantse gelovigen (brief in NRC bij de abdicatie van paus Benedictus XVI in 2013), Wie gelooft er nog in de kerk? (Nederlands Dagblad, 2012), Studie vrouw & ambt in het licht van kerkelijke eenheid (Nederlands Dagblad, 2013), Thumbs up for Christ (De Reformatie 2013, over de kerk en gebruik van sociale media). In het verband van dit artikel waarin het met nadruk gaat over de plek van de Woordverkondiging (preek) is ook te denken aan Een nieuw begin van Christus’ kerk (Nederlands Dagblad, 2013).
[v] De christelijke samenkomst is juist te zien als een oefening in dé ontmoeting met de Heer; zijn wederkomst. Zie een preek hierover: Blijf naar de kerk komen (Hebreeën 10:25).
[vi] Zie Zet Jezus niet in voor culturele doeleinden (Nederlands Dagblad, 2017), mijn reactie op het manifest Lang leven onze christelijke cultuur. Ik constateer daar dat de manier waarop een niet-gelovige (leek, in de preek-van-de-leek) op dezelfde manier over Jezus spreekt als gelovigen dat doen.
[vii] Zie hier voor een inleiding op recente prekenseries: Toegewijd en trouw leven (over de Psalmen), Dat ene grote mysterie (serie Marcuspreken) en KNOWN (korte inleiding op een prekenserie Ezechiël).