Najaar 2017 preekte ik een keer uit het Marcus-evangelie. Vandaag, tweede Paaszondag 2018, is te zeggen dat het een serie preken is geworden die vandaag is afgerond. Hieronder leg ik kort uit wat de serie voor mij zo boeiend maakte. Ook vind je een overzicht van de preken.

Terug; ‘worden als een kind’
Eind oktober 2017 zou ik voorgaan in een bijzondere doopdienst. Ik zocht een geschikte tekst en kwam uit bij Jezus die kinderen zegent (Marcus 10:13-16). Over die tekst had ik nog nooit gepreekt. Voor de daarop volgende week kwam het goed uit om verder te luisteren. Die wonderlijke tekst gaat over een jongeman die alles heeft en toch met lege handen komt te staan (de rijke jongeling). ‘Bij God zijn alle dingen mogelijk’, zegt Jezus daar (Marcus 10:27). Dat klinkt alsof eerst al onze mogelijkheden ons uit de handen geslagen moeten worden. De jongeman en ieder die het hoort moet terug. Terug naar wat Jezus net had gezegd over het ‘worden als een kind’ (Marcus 10:15). Mijn interesse was gewekt. Geboeid begon ik verder te luisteren en te werken. Het resultaat ligt voor je. Zeventien preken. Zestien over het evangelie van Marcus. En een overdenking over het evangelie van Johannes, juist om het perspectief van Marcus extra goed te voelen.

Twitter
Marcus zou het vandaag goed doen. Het is het kortste evangelie. Een soort twitter-evangelie. Marcus is ook het oudste/vroegste evangelie.

Evangelist Marcus in de Sagrada Familia (Barcelona). Foto Dirk Wichers

Dat is interessant nu in onze cultuur in meerderheid afscheid genomen heeft van God. In die cultuur levend, word je als het ware gedwongen een stap terug te zetten. Hoe ziet dat eerste evangelieportret van Jezus eruit? Hoe lezen wij anno nu die teksten? Denk aan een spektakelstuk als The Passion. Het lijden; dat snappen we. Maar opstanding? Is dat dat dat je jezelf uit een lastige situatie weet te werken? Is het ‘opstaan’ tegen onrecht of iets dergelijks? Het vroegste evangelie geeft bepaald geen simpel antwoord op die vraag. Marcus eindigt als volgt: ‘ze (Jezus leerlingen) vluchten bij het graf vandaan, want ze waren bevangen door angst en schrik. Ze waren zo erg geschrokken dat ze tegen niemand iets zeiden’ (Marcus 16:8). Wat betekent dat?

Gods afwezigheid
Daar komt wat bij. Dat onze cultuur afscheid nam van God gaat aan gelovigen niet voorbij. Telkens duidelijker wordt dat christenen zelf de God-afwezigheid ervaren (Tomáš Halík). Het zijn geen randleden maar betrokken kerkleden die twijfelen en zich vervelen, zo luidde laatst een dubbelanalyse van twee predikanten.[i] Deze situatie is spannend. Wie de Bijbel kent, weet dat Gods afwezigheid zijn manier van aanwezigheid kan zijn; een om te zien wat er in de mens leeft – een tijd van beproeving en zuivering.[ii]

In die situatie begon me bij het lezen van Marcus iets op te vallen. Telkens meer kwam ik uit op twee metaforen die betrekking hebben op Gods afwezigheid. De ene metafoor in Marcus is de verborgen schat. Hoe goed moet je zoeken om die schat te vinden. Dat blijkt steeds. En al helemaal bij het slot, op de Paasdag (Marcus 16:1-8).

De andere metafoor in Marcus is het zetten van een stap. Die metafoor komt uit een strikvraag die een Schriftgeleerde aan Jezus stelt (12:28-37). Jezus reageert zo op de Schriftgeleerde: ‘je bent niet ver van het koninkrijk’ (12:34b). In die context is dat geen compliment. Jezus’ antwoord kan alleen zo opgevat worden: zet nog een stap! Alle aanwezigen deinzen terug voor die ene stap. Er staat: ‘niemand durft Jezus nog iets te vragen’ (12:34c).

In een tijd van God-afwezigheid zegt het evangelie van Marcus tegen ons: ja, het gaat om een verborgen schat. Sterker nog: al kun je de schat (bijna) aanraken; steeds moet je die ene stap zetten. Marcus nodigt uit. Daagt uit. Echt wat voor mensen anno nu.

Wélke schat?
Dat God afwezig is – afgeschaft in onze cultuur – betekent niet dat geloven niet meer aan de orde is. Integendeel. Ineens duiken er Avatar-tovenaars op; bij de politie, op scholen en bij gemeentebesturen.[iii] Een ontstane leegte moet blijkbaar opgevuld worden.[iv] In die context is de angst voor de opkomende (politieke) islam tastbaar. Mensen grijpen in paniek terug op ‘onze’ identiteit.[v] Dat gaat van paaseitjes tot en met de zogenaamde joods-christelijk traditie. Dit alles brengt gelovige christenen in een lastig parket. Is het fijn dat, al is God afgeschaft, het christelijke wel ter sprake komt? Of is het juist een valkuil dat het over het christelijke gaat omdat dat slechts gebruikt wordt; gebruikt tegen wat anders en ten behoeve van het zelfbehoud? Dat laatste is nu juist lijnrecht tegen de kern van het evangelie in (Marcus 8:35). Terug dus; terug naar dat eerste portret van Marcus. Wélke schat ligt er verborgen? Wie is Jezus en wat betekent het om hem te volgen?

Jezus als afgod?
Tot slot brengt de context van Gods afwezigheid gelovigen christenen om nog een andere reden terug naar het vroegste evangelie. Ik geloof dat het er vandaag op aan komt onderscheid te maken. Hierop zal de kerk van vandaag en morgen zich allereerst moeten toeleggen. Want geloof is niet verdwenen. Het plopt zomaar en steeds op. U blijft nog even? Gezellig! zei laatst een seculiere krant tegen God (NRC Handelsblad, 20 december 2013). In onze van het christendom doordrenkte cultuur is God niet zomaar weg. Sterker: het kan behoorlijk hipster zijn om met Jezus voor de dag te komen.[vi] Maar het moet wel ‘gezellig’ blijven. Tegendraads; dat is ook welkom. Dat kan zelfs interessant zijn. Of relevant. Graag! Maar wel altijd binnen onze, in en door Nederland-anno-nu gestelde grenzen. Voldoen christenen (onbewust) aan deze eis? Hoe kan een niet-gelovige minister in De preek van de leek over Jezus spreken op een manier die sterk lijkt op de manier waarop een christelijk actiepamflet dat doet; wat zegt dat?[vii]

Een vraag die bij mij telkens meer gaat leven is: hebben christenen het vandaag over Christus? Of zitten christenen (onbewust) vastgeklonken aan de marges waarbinnen je vandaag gerust ‘nog’ mag geloven – en spreken zij vanuit dát kader over Jezus? Scherper gezegd: vereren christenen Christus of zijn wij, langzamerhand, van Jezus een afgodsbeeld aan het maken; fakenews waarvoor Jezus al waarschuwt (Marcus 13)?[viii] Maar Jezus is Heer of hij is Jezus niet. Daar zit geen ruimte tussen.

Vooral deze context dwingt ons terug. Zoek de schat; zet de stap – zegt Marcus. We moeten opnieuw horen, luisteren. Van het luisteren leven gelovigen (Deuteronomium 6:4 en Marcus 12:29).[ix] Horen wat Jezus zegt over de tempel die de wacht wordt aangezegd (Marcus 13). Die tempel was, zo blijkt in de loop van Marcus, een plek van afgodendienst geworden (Marcus 11:17). Als zoiets kan gebeuren met Gods heilige tempel; kunnen gelovigen van nu dan ook een verkeerd beeld maken van de heilige van God, Jezus? Maar denk vooral aan Jezus zelf. Hij zegt dat luisteren naar die ene, unieke God net zo belangrijk is als luisteren naar hem, Jezus (Marcus 12:31). Hier ligt een schat! Een die ons verstand ver te boven gaat. Hier ligt, op de bodem van het Marcus-evangelie, een mysterie verborgen. Het grote mysterie van het geloof (1 Timoteüs 3:16). Deze prekenserie wil woorden geven aan dat mysterie. En gelovigen bij dat mysterie bewaren en daarin laten leven.

Wie mijn blogposten vaker leest, weet dat ik in het bovenstaande uitwerk wat ik in mijn veelgelezen blogpost over kerk-zijn in een veranderende context beschreef.[x] Ik heb toen gezegd dat het nodig is dat de kerken antwoord geven (‘veranderen’) op vragen die hun tijd aan hen stelt, maar dat het niet in orde is als christenen op een andere manier over God gaan spreken.

Met de heiligen
Bijbel lezen doe je niet alleen. Voor de serie heb ik geput uit een bron van denkers, gelovigen en theologen; een voor een bronnen waaruit ik in de loop van mijn werkzame jaren als predikant veel heb geput. De eerste die ik noem is de filmmaker Paul Verhoeven (Marcus 11:17). Dat zou je misschien niet verwachten. Ik wil hiermee laten zien goed te weten hoe er op een hedendaagse manier veelal tegen het evangelie aangekeken wordt en hoe ik dat wil doen. Verder noem ik in deze serie met name Jakob van Bruggen (CNT) Tom Wright (m.n. Marc for everyone) en Bram van de Beek. In voetnoten heb ik hier en daar expliciet aangegeven hoe ik, al lezend en luisterend (naar anderen), positie inneem. Op die manier wil ik gemaakte keuzes verantwoorden en ben ik na te rekenen voor geïnteresseerden (christenen of niet-christenen) en/of predikanten, voorgangers en/of theologen.

Soms was er gelegenheid om iets uit te werken. Een opinieartikel kwam rechtstreeks uit deze prekenserie voort. Of een inleiding voor het Evangelisch Contact Dordt. Een brief in NRC over de huidige (politiek-maatschappelijke)debatcultuur vormt een tweeluik met de preek over Jezus die vals beschuldigd en gelasterd wordt. In het overzicht heb ik wat bij elkaar hoort ook bij elkaar in de buurt gezet zodat duidelijk wordt wat de verbanden zijn. Bij iedere preek is een voorbeeldliturgie beschikbaar.

Dordrecht, tweede Paaszondag 2018

Overzicht van de prekenserie Marcus

A             De weg naar Jeruzalem:

• Jezus zegent de kinderen. Marcus 10:13-16.
• God maakt het onmogelijk mogelijk.[xi] Marcus 10:27 over de rijke jongeling.
• Hoe dichtbij mag het evangelie komen? Marcus 10:45 over de dienende koning.

B             Rondom het tempelplein:

• Het elftal dat de kampioensschaal niet omhoog houdt. Marcus 11:1-11, Jezus’ intocht in Jeruzalem en het tempelplein.
• De werkelijke betekenis van de tempel; vertrouwend bidden. Marcus 11:17, de ‘tempelreiniging’.
• Inleiding over Marcus 11:17 voor het Evangelisch Contact Dordt (ECD) in verband met de week van gebed.
• Niemand is zo gek als God. Marcus 12:1-12, de gelijkenis van de wijngaard.

C             Drie strikvragen op het tempelplein:

• Met gelijke munt terugbetalen. Marcus 12:17, wel/niet betalen van de gehate belastingmunt.
• No more tears in heaven. Jeugddienst Marcus 12:18-27 over de opstanding (presentatie beschikbaar).
• God, de Enige, is in Jezus onze naaste geworden. Marcus 12:28-37 over de vraag hoe het belangrijkste gebod op te vatten is.
• Scheepje zonder Jezus’ hoede. Opinieartikel d.d. 9 februari 2018.
• Western christians and the great mystery of faith (vertaling van bovenstaande artikel).
• De geloofsbelijdenis van Boromir. Johannesproloog (een keer Johannes om, vanuit dat perspectief, op een andere manier te kijken naar de schat van het evangelie uit Marcus).

D             Failliete en instortende tempel- en eredienst en een nieuwe wereldorde.

• De man voor wie je nog geen cent zou geven. Marcus 12:38-44, het muntje van de arme weduwe.
• Alleen Jezus is Christus. De rest is fake. Marcus 13, aankondiging van de gruwelijke verwoesting van de tempel en de nieuwe wereldorde met Jezus’ komst in majesteit.

E             (Op naar) Goede Vrijdag en Pasen!

• Hij geeft het zijn beminden in de slaap. Marcus 14:32-42, Jezus gebedsworsteling in Getsemane (biddag, een dienst van GKv en CGK).
• De aangifte van Jezus van N. Marcus 14:53-72. Jezus zwijgt op laster en spreekt alleen als het gaat over de vraag naar zijn identiteit.
• Kwetsen is mainstream. Brief in NRC Handelsblad en Next d.d. 16 maart 2018, tweeluik met bovenstaande preek. Vandaag is kwetsen een identiteitskwestie.
• Jezus gekruisigd. Waarom spreken we van Goéde Vrijdag? Marcus 15:1-39
• De schrik van je leven. Marcus 16:1-8. Blinde paniek op de Paasdag.
• Hoe alles verandert en gelijk blijft. Marcus 16:9-20. Herschepping is begonnen.

Hemelvaart: Jezus komt eraan! Marcus 14:60-64 en Handelingen 1.

——————
[i] Zie Afbraak onder Protestanten; waartoe?
[ii] Denk bijvoorbeeld aan talloze Psalmen die deze spanning verwoorden; zie een serie preken over de Psalmen , neem bijvoorbeeld Psalm 88; een schreeuw uit het graf. Maar denk ook aan Abraham, de founding father van het geloof, die drie dagen lang op weg moest om te doen wat hij onmogelijk kon doen; zijn enige, geliefde zoon offeren; zie Genesis 22 en een preek daarover.
[iii] Zie een artikel in NRC Handelsblad en zie De afgoden van onze tijd (themadienst 2016).
[iv] Zie mijn Alternatief voor Europese leegte (NRC Handelsblad en Next).
[v] Zie de afgoden van onze tijd (noot iii).
[vi] Zie Welke God is terug? (Nederlands Dagblad 2014) en Jezus is selfie uit selfie geworden.
[vii] Zie Zet Jezus niet in voor politieke doeleinden (Nederlands Dagblad, 2017), naar aanleiding van het Manifest Lang leve onze christelijke cultuur.
[viii] Dan zijn christenen hierin wereldgelijkvormig. Want bijna alle Nederlanders hebben een lief Boeddhabeeldje in de tuin staan; lief, aardig, ‘niet-stekelig’. Zie ‘De afgoden van onze tijd’, noot iii.
[ix] Zie Gods-eentext-tweet.
[x] Zie ‘Bijbelse’ vrouwelijke ambtsdragers. Gedachten bij het deputatenrapport (najaar 2016).
[xi] Deze preek is niet online beschikbaar. De dienst, waarin we veel hebben gekregen, was een echt onderonsje.