Deze week ging het bij Pauw over geweld in de heilige boeken. Ds. Paul Visser had een brief geschreven over deze uitspraak van Pauw: ‘we weten ook allemaal als je je er een beetje in verdiept, dat al die boeken (nl. de boeken van Joden, christenen en moslims, jmh) verschrikkelijk zijn en altijd oproepen tot geweld. Het is een bak narigheid. We schaffen het woord God af en daarmee klaar’. Ds. Visser nodigde zich, samen met EO

-presentator Tijs van den Brink, uit om bij Pauw over dit onderwerp in gesprek te gaan.

Tongen los
Pauw weet de tongen los te maken. Nieuwwij vond dat Jeroen Pauw moest stoppen met het bashen van religie. Christenen bedolven Pauw onder brieven hoe hij nu toch tot deze uitspraak kon komen. Hoofdredacteur van het Nederlands Dagblad, Sjirk Kuijper, legt het probleem gewoon bij christenen zelf neer: de beweging van Jezus begon als ‘de Weg’ terwijl die beweging volgens Kuijper nu bekend staat als ‘mensen van het boek’ (ND hoofdredactioneel, 9 december). Terecht legt Dolf te Velde (docent TU Kampen) de vinger bij de te korte bochten in de column van Kuijper. ‘Het gaat over slechte effecten van protestantse Bijbelhantering, niet over inhoudelijke bijbelvisie’ twittert Dolf. En terecht vraagt Dolf zich af: ‘hoe kun je mensen van de Weg zijn zonder Woord’? De neiging om mee te gaan in een korte, populistische bocht van Kuijper is verleidelijk. Zeker als je geloof zo onder druk wordt gezet als vandaag het geval is. Maar een christen-populist doet bepaald niet onder voor een biblicist. Het is van de wal in de sloot.

Pauw is heer en meester
Als ik bovenstaande reacties tot me laat doordringen, denk ik: Pauw beheerst de discussie helemaal. Dat gevoel werd nog sterker toen ik later de uitzending van Pauw terug zag: Pauw is heer en meester. Hij vraagt een (uit het christendom bekeerde!) moslima aan tafel en zet die tegenover Visser en Van den Brink. Het enige wat hij nog hoefde te doen is: ze tegenover elkaar uitspelen. En dat lukte ook nog. Van den Brink viel de moslima aan op het geweldsprobleem van de islam. 1-0 voor Pauw. 2-0 eigenlijk omdat duidelijk werd hoezeer én de christen én de moslim een probleem heeft. Pauw hoefde daar niets voor te doen. 3-0 dus eigenlijk; omdat Pauw twee vliegen in een klap sloeg (zoals een omhaal bij voetbal soms voor 2 telt).

Zelfs D66 Pechtold droeg zijn steentje bij. Hij verklaarde in de uitzending plechtig dat de tien geboden (Exodus) toch ongeveer de basis waren voor ons Wetboek. Dat klinkt fraai/lovend. En ik verwijt Pechtold niets; hij zegt gewoon wat hij denkt. Ondertussen wint Pauw opnieuw een punt: al die wetsteksten die de afgelopen tijd zijn afgeschaft (Zondagswet, smalende Godslastering, ons hele ‘christelijke’ verleden) en die way of life van ons verleden; het komt allemaal uit dat onderdrukkende boek: hoog tijd om daar snoeihard en voorgoed mee af te rekenen. 4-0 voor Pauw – die nog steeds niks hoeft te doen. Het gesprek speelde zich af in de frame van Pauw; gelovigen hebben een heel groot probleem met al hun boeken. 5-0 voor Pauw, die alleen maar af en toe zijn standpunt hoefde te herhalen.

Gelukkig hield ds. Visser gewoon zijn punt vast en kon hier en daar zelfs een prachtige opmerking maken. Zo zei hij dat de man moet de vrouw de baas zijn in het liefhebben; een fraaie uitleg van Efeze 5.[i] En hij wees steeds naar (het verhaal van) Jezus; zo leer je de Bijbel kennen. Visser gaf aan zich bewust te zijn van de grenzen om dit gesprek goed te voeren, in het korte bestek van dit item op de TV. Zo kwamen er nog een christelijke eretreffers en werd het ‘maar’ 5-2. Maar christenen moesten nogal hard werken voor die 2 punten. Pauw hoefde niets te doen voor zijn 5 punten.

Frame
Hoe kan het dat Pauw zo knap zijn frame kan opleggen en zoveel christenen dwingt tot te korte bochten of verkeerde tegenaanvallen? Ik denk dat dat er vooral mee te maken heeft dat christenen zich nog steeds niet realiseren hoe het klimaat van vandaag is – al leven ze er elke dag in. In NRC Handelsblad schreef ik hier laatst een brief over: christenen willen erbij horen, ze willen meedoen en ze willen er niet aan dat ze gepest worden of zelf als pest ervaren worden.[ii] Dat zit heel diep. Niet in de laatste plaats bij ‘leidinggevende’, ‘beeldbepalende’ christenen. Scherp gezegd: christenen willen de smaad van Christus (Hebreeën) niet dragen of weten simpelweg niet wat dat is. Ze worden kwaad op Pauw. Ze schreeuwen om hun (burger)recht. Ze geven moslims een jij-bak of nog erger. Ze beplakken de ramen van winkeliers die op zondag opengaan of doen op een hipster-manier voor hoe ‘aantrekkelijk’ het geloof in Jezus is.[iii] En noem maar op.

Ik zeg niet dat je maar alles over je kant moet laten gaan of niet moeten zoeken naar wegen te laten zien wie Jezus is.[iv] Ik heb de brief van Visser en zijn optreden in Pauw gezien als een voor christenen wellicht mogelijke weg om te gaan; gericht op een inhoudelijk debat waarin je laat zien waar je (voor) staat. Maar als christenen zich zo makkelijk laten framen (door Pauw) dan is het wel zaak om beter na te denken. Hoe stellen christenen zich vandaag op? Waar doe je wijs aan? Hoe spreek je over de Bijbel, geweld (en andere lastige zaken)? Wie is Jezus?

God exit; nu de gelovigen nog
Op de tafel van Pauw kwam een aantal dingen samen. Erg interessant. Maar niet als dat niet helder is. Ik heb laatst een blog geschreven over de veranderende tijd waarin we leven.[v] De directe aanleiding voor die blog was de verandering in onze kerken inzake vrouw en ambt. Mijn analyse in de blog is: alleen als we eerlijk toegeven dat we op zoveel andere punten te veranderen hebben, heeft het zin deze discussie te voeren (anders gezegd: er ligt een punt ónder tal van veranderingen). Die blog gaat ook over de discussie die aan de tafel van Pauw werd gevoerd. Als voorbeelden van onderliggende zaken die christenen tot een andere houding/opstelling dwingen, noemde ik namelijk o.a. (zie uitgebreider bij noot v):

• Gelovig zijn in een tijd waarin geen ruimte meer is voor God;
• Christen zijn in een tijd waarin het religieus geweld uit ‘de boeken’ (ook ‘ons boek’) onder vuur wordt genomen;
• Christen zijn in een maatschappij waarin de islam opkomt en moslims bewust hun plek innemen in de samenleving.

Ik heb daarbij ook gezegd: deze voorbeelden vormen een geheel. Ze versterken elkaar. Want als er al geen ruimte meer is voor God, dan is religieus geweld nog vele malen erger dan wanneer er op zich ruimte is om over God/geloof te spreken. Als God weg is, dan is religieus geweld helemaal uit den boze. Gelovigen die ook maar enigszins met geweld geassocieerd kunnen worden, lopen het risico dezelfde weg te moeten gaan als ‘hun’ God, namelijk: exit. Ik denk dat de uitzending van Pauw dat op deze drie bovenstaande punten goed liet zien. Kun je je als christen in die situatie verantwoorden? Moet je misschien je mond houden? Dat denk ik niet. De marges zijn wel smal.

Starten bij Abram; ook inzake geweld
Ik kan het over anderen hebben. Dat is wel lekker makkelijk. Laat ik dan eerlijk zijn over de weg die ik hierin zelf ben gegaan. In mijn vorige gemeente ben ik veel bezig geweest met het onderwerp geloof en geweld. Ik kwam dat voornamelijk op het spoor door in zekere zin ‘stug’ Bijbel te lezen. Ik begon een serie preken uit het Oude Testament en heb die elk jaar vervolgd. Een gelovige begint – zoals het hoort – bij Abram (Genesis 12). Direct bij de landbelofte die Abram krijgt, doemt het geweldsprobleem op. Genesis 15 zegt dat God Abraham het land zal geven van de volken die daar leven; als de maat van hun zonde vol is. Het zijn de volken die later op de beruchte dodenlijst staan (Deuteronomium/Jozua, Pauw citeerde hieruit in de uitzending). De weg van God na het debacle van Babel (Genesis 11) met Abram, het volk Israël, blijkt geen weg van ‘lieve’ vrede te zijn. Integendeel. Al gaat het wel steeds om vrede en zegen voor heel de wereld! En God zelf blijft niet buiten schot.

Ik ben me rond die tijd gaan verdiepen in de moeiten die gelovigen zelf ervaren met dit soort teksten. Ik ben erover blijven preken. Boeken van Cliteur e.a. hierover las ik. In diverse publicaties ben ik erover gaan schrijven, in christelijke media en – als de gelegenheid zich voordeed – in seculiere media. Na de bloedige aanslagen in Parijs hebben mijn collega-geestelijke imam Karrat en ik een inleiding gehouden over geloof en geweld (ieder vanuit eigen geloofsbronnen). Daarvoor al hebben we in gespreksgroepen moslims en christenen gesproken over tal van zaken, waaronder het belang van vrijheid van geloof, en hoe het te taxeren is dat daarin zo’n groot verschil is tussen westerse landen en het Midden-Oosten. De belangrijkste van die bijdragen zet ik onderaan deze blog. Gaandeweg heb ik zo een weg gevonden in zaken zoals hier benoemd.

Spelregels
Op grond daarvan denk ik: het is goed als christenen spelregels maken (voor zichzelf!). Spelregels die ervoor zorgen dat de zaak van Jezus niet geschaad of belachelijk gemaakt wordt. De actie van Van den Brink om de ander (moslima) aan te vallen is niet sterk. Als je zélf wordt uitgenodigd om uit te leggen waarom iemand (Pauw) jou niet fair behandelt, kun je niet – los nog van de vraag hoe christelijke dat überhaupt is – een ánder (moslima) onder vuur nemen om haar geloof. Dat schaadt het evangelie. Laten christenen niet bijdragen aan het verzuren van het debat.[vi] Ik zie dat als horend bij het klimaat dat ik hierboven beschreef: christenen snappen niet goed in welke context ze leven en wat dat betekent. Als christenen spelregels maken, wordt dat anders. Ik denk dat de afgelopen week weer eens heeft geleerd hoe hard dat nodig is. Het is tijd te doorzien welke frame er ligt, en je af te vraag of/hoe daarmee om te gaan.

Simpel is het niet om spelregels te maken. Een organisatie als Open Doors kan – moet – wél zeggen wat Van de Brink deze week niet kon zeggen. In een setting waarin je elkaar regelmatig ziet en kent, geldt dat ook. Veel hangt af van de situatie, context, persoon in kwestie. Ik zie het volgende, als een aanzet (zie onderaan deze blog voor de onderliggende verdieping/motivatie):

1. Houd het bij jezelf. Wie ben je, waar ben je, met welk(e) reden/doel? Bedenk: kan het – heeft het zin – het evangelie hier te brengen; zijn de omstandigheden voldoende o.k.? Een dominee/theoloog kan uitleg geven over de Bijbel. Een politicus/journalist doet er beter aan dat niet te doen. Kom je je zelf uitleggen dan val je een ander niet aan. Enzovoort.
2. Houd het bij Jezus. Probeer niet te verzanden in context-gesprekken. Context doet er zeker toe. Maar een christen kent Christus! Jezus nam alle geweld op zich (Jesaja 53, 1 Petrus 2:24/5). In plaats van context-gesprekken (alleen); Jezus is op Golgota de vervulling van de Schriften.
3. Laat de Bijbel als een gelaagd geheel staan; met Jezus centraal (Lucas 24:44-49, Johannes 5:39). Zeg niet alleen: dat gold ‘toen’. Dan snijd je jezelf vroeg of laat in de vingers. Dat kan wel voor een specifiek iets: de oproep tot geweld die in het Oude Testament staat, bijvoorbeeld, komt in het Nieuwe Testament niet meer voor. Maar…: goddelijk geweld is daarin zeker wel!
4. Let op je pretentie. De Bijbel is geen antwoordenboek en kan niet altijd beantwoorden in de mal van onze tijd. Christenen hebben de waarheid niet (in pacht).
5. Wees eerlijk. Christenen ervaren eveneens moeite met geweld in de Bijbel, zowel in het Oude als Nieuwe Testament. Verwijs desnoods naar een goede studie over een bepaald onderwerp. Mocht iemand echt interesse hebben….
6. Samenwerken met andere gelovigen. Kijk of je in een seculiere omgeving kunt optrekken met andere gelovigen; laat in die situatie geen wig tussen beiden (ont/be)staan.
7. Verbondenheid bij vragen/kritiek op ander. Alleen vanuit verbondenheid met een ander kun je kritiek op andermans geloofsvoorstelling of gebrek daaraan maken of daar vragen bij stellen.
8. Confrontatie soms nodig. Als een ander niet voor rede vatbaar is of alleen maar eigen punten scandeert, kan het zaak zijn gewoon maar eens te zeggen waar het op staat. Confrontatie is dan ook een teken van verbondenheid.

Achtergrond
Blogs/artikelen/preken/inleiding die ik in de loop van de tijd over dit onderwerp schreef en die als basis van het bovenstaande zijn te zien (ik neem de belangrijkste):

• • Laat het oordeel aan God 2014, in gesprek met imam Karrat over geloof en geweld. Hierin o.a. de teksten die oproepen tot geweld besproken;
  • Spreken over oordeel begint bij de gekruisigde Jezus 2014, De Reformatie in gesprek met Koert van Bekkum, mede over een andere uitzending van Pauw over geloof en geweld;
  • Vrijheid van het Woord, een lied na aanslagen in Parijs, i.s.m. Ria Borkent en Peter Sneep (zie bij die blog ook de achtergrond van dat lied)
  • Gods eentext-tweet preek over 1 Samuel 15, over ‘genocide’; deze preek werd besproken op de opiniesite van de VARA, Joop.nl, zie hier;
  • The life of Pi en de dood van Amanat (ND, 2013). Waarom het in onze ogen zo gruwelijke Bijbelboek Rechters soms zo hard nodig is.
  • Christendom niet vredelievender dan islam (NRC Handelsblad, na Charlie Hebdo);
  • De hel van veraf en dichtbij (OnderWeg, 2015). Kunnen we vandaag nog spreken van eeuwige straf?
  • Christelijke vrijheid bij de komst van een ‘haatimam’ (Nederlands Dagblad 2012, bij het initiatief van de CU om Al-Hadad te weren uit Nederland);
  • De kerk kan niet zonder wraakpsalmen (Nederlands Dagblad, 2012);
  • Alleen God blijkt echt (zichzelf) te zijn (2011, preek Jozua 7. Gods eígen volk blijkt onder de ban te staan).
  • Wij vereren de gelasterde god (NRC Next, 2013): zie noot iv hieronder.
  • Wie lijdt heeft helemaal geen boodschap (2014, het gelijk van Margriet Oostveen als ze christenen bespot die ‘een boodschap van liefde’ uitzenden bij geweld van IS).

Dordrecht, 9 december 2016

• [i] Zie mijn brief in NRC Handelsblad over de relatie man-vrouw: van de Bijbel moet de man zijn vrouw liefhebben (2012).
  [ii] Zie hier voor die brief in NRC; eigen geloofspapieren (september 2016). Zie ook de verwijzing onderaan die blog naar een artikel over ‘christenpesten’(2013).
  [iii] Zie Welke God is terug (Nederlands Dagblad, januari 2014).
  [iv] Zie mijn reactie wij vereren de gelasterde god in NRC Next op Hafid Bouazza die mij iets verweet.
  [v] Zie Gedachten bij de ‘Bijbelse’ vrouwelijke ambtsdrager.
  [vi] Zie bijvoorbeeld Inenten en een christendom van het verleden (christenen roepen verdrukking zelf over zich af; Nederlands Dagblad 2013) Gelukkig werkten de herders wel op de allereerste kerstdag (christen-politicus die zich verzet tegen geopende winkel op Kerst).