Psalm 49 kent een snoeihard einde: een mens zonder verstand/inzicht wordt afgemaakt als een beest. Vanwaar dit slot van een schitterende reeks Psalmen (van de Korachieten), Psalm 42/43 tot en met 49? De Psalm spreekt over omgang met geld en goed. Actueel nu blijkt dat de Corona-crisis arme mensen extra hard raakt. Een voorbeeldliturgie staat onderaan de preektekst.

De preek is ook als podcast te beluisteren.

Gemeente van de Heer

1         Wat een afsluiting van een serie Psalmen.
Ken je die grap van die rijke man? Op zijn sterfbed gaf hij de opdracht een tas vol goudstaven in z’n graf te leggen. Je weet maar nooit. Misschien komt het van pas. Toen de man bij de hemelpoort kwam, vroeg Petrus wat er in zijn tas zat. De man deed de tas open. ‘Straatstenen?’ (zie Openbaring 21:21b) zei Petrus verbaasd. ‘Daar hebben we meer dan genoeg van. Blijf jij maar buiten.’

Vandaag lezen we Psalm 49. Het lied waarschuwt voor vertrouwen in rijkdom, bezit en voor eigenwaan. Vandaag luisteren we, voorlopig in ieder geval, voor het laatst naar een Psalm van de Korachieten. We sluiten daarmee het luisteren naar Psalm 42/43 tot en met Psalm 49 af.

Opmerkelijk slotakkoord.
De Psalmen van de Korachieten gaan over moeite en lijden en het waarom daarvan. Deze liederen klagen (Psalm 42/43), provoceren (Psalm 44), jubelen (Psalm 46), juichen (Psalm 47) en getuigen van trots (Psalm 48).[i]

Waar loopt dat op uit – vraag je je af? Soms zeg je wel eens dat iets met een sisser afloopt. Zo niet deze Psalmen. Psalm 49 is snoeihard. En buitengewoon troostrijk. Het lied gaat over de dood. Dat lijkt, zeker op het eerste zicht, geen aantrekkelijk onderwerp. Al is het natuurlijk wel zo dat we vanwege het virus COVID met de dood werden en worden geconfronteerd. Heel sterk in andere landen (VS, Italië). Maar ook in ons land. Tot heel dichtbij aan toe.

Het slot van Psalm 49 zegt dat een mens zonder inzicht – hoe rijk ook – uiteindelijk als een beest wordt afgemaakt (Psalm 49:21). De Korachieten nemen geen blad voor de mond. En het is bepaald niet subtiel wat hier staat. Waarom dit einde van deze schitterende Psalmenreeks? Wat wil Psalm 49 zeggen?

Wijsheid.
Psalm 49 is wijsheidsliteratuur. Vergelijk het lied met Psalm 1[ii] (twee wegen), Prediker of Spreuken. Iedereen moet luisteren; ieder ‘kind van Adam’ (Psalm 49:2). Hier spreekt niet een wijsneus of roeptoeter. Ook deze dichter krijgt maar te horen wat wijsheid is (Psalm 49:5). God is de enige die geheimen openbaart (Genesis 41:16, Daniël 2:28). Ga op het puntje van je stoel zitten.

2         God geeft leven aan jou.
Van welke wijsheid getuigt Psalm 49? Het lied richt zich tegen mensen die denken dat alles te koop is. Dat het leven maakbaar is door er jouw stempel op te zetten. Mensen die pronken met hun geld, hun bezit en vooral met zichzelf – en daarbij niet om anderen geven.

Psalm 49 protesteert tegen die way of life. Leven is Gods gave. En jij, mens, bent sterfelijk. Niets kan je uit het graf houden. Psalm 49 zegt dat bepaalde mensen de neiging hebben om hun naam overal op te zetten; hun land, hun huis enzovoort (Psalm 49:12). Psalm 49 spot daarmee. Want op een dag sterf je (Psalm 49:10). Je komt in de duisternis (Psalm 49:13). Zo zag men in die tijd de dood; duisternis, de kuil van het graf (Psalm 88).[iii] Een ander krijgt jouw bezit.

Er is geen polis die je vrijwaart van doodgaan. Er bestaat geen onsterfelijkheidspil – zoals wij vandaag graag zouden willen.[iv] Wij hebben in onze cultuur de dood naar de marge verdrongen en/of beschikken zelf over ons levenseinde.[v] Psalm 49 laat merken dat we niet om de dood en de hardheid in het definitieve karakter van de dood heen kunnen.

Sterfelijke mensen.
Je denkt misschien: waarom staat dit er allemaal zo uitgebreid? Is het een soort jij-bak (ook jij gaat eraan)? Nee. Psalm 49 zegt dit: het gelijke eind van ieder mens zet scheef getrokken verhoudingen recht. Je bent allemaal gelijk. Mensen die zo prat gaan op wie ze zijn en wat ze bij elkaar hebben geharkt geven weliswaar hoog op van zichzelf – maar ze eindigen zoals iedereen. En dat is een geruststelling. Een opluchting voor degenen die onder druk van deze rijke stinkerds, praatjesmakers en uitbuiters leven (Psalm 49:5). Je hoeft niet bang te zijn. Of je uit het veld te laten slaan door hun grote mond. Laat je niet imponeren. Het zijn maar mensen. Sterfelijk. Uit stof gemaakt – en tot stof zul je terugkeren (Genesis 3:19). ‘Adamskinderen’ (Psalm 49:3) worden herinnerd aan die werkelijkheid.

Niemand kan aan Gods oordeel ontkomen. Je kunt jezelf niet vrijkopen van de dood. En een ander kan dat ook niet voor je doen (Psalm 49:8). De loodzware werkelijkheid van de dood verlicht het lijden van rechtvaardigen. Eens komt er een eind aan ongelijkheid en aan onrecht. Door aan het einde van het lied (Psalm 49:21) vers 13 te herhalen (die mens wordt als een dier afgemaakt) gooit Psalm 49 de boel helemaal op slot. Veelzeggend staat erbij dat mensen die op zichzelf vertrouwen ‘het licht nooit meer zullen zien’ (Psalm 49:20b). Voor hen is er geen hoop of perspectief. Psalm 49 blokkeert de weg. Deze mensen moeten terug. Keer je om. Bekeer je.

Vandaag met Jezus leven.
Nu kun je zeggen: wat heb je eraan om erop te wijzen dat rijke onderdrukkers eraan gaan? Is dát troost? Je hebt wel en geen punt. Wel in de zin dat als Psalm 49 alleen dit zou zeggen, het maar een schrale troost zou zijn. Psalm 49 zegt meer. Ik kom daar in het volgende punt op terug.

Je hebt geen punt in deze zin: Psalm 49 wil je laten nadenken. Die rijke stinkerds, die uitbuiters – die moeten luisteren. Psalm 49 ontmaskert. Laat ieder mens zich realiseren dat je een Adams-zoon of Eva-dochter (Psalm 49:3) bent. Ieder, jij en ik, krijgt leven. Dat is de wetmatigheid van het leven. Ieder wordt naakt geboren. Niets kun je meenemen als je sterft. Mensen in de tijd van de Psalmen (en veel later ook nog) gaven hun doden soms geschenken mee zodat zij een streepje voor zouden hebben in het hiernamaals. (En van Gods oordeel na de dood wist men weinig tot niets.) Psalm 49 zet een streep door die mythe. Je moet in dit leven goed omgaan met wat God je heeft toevertrouwd. Dat zegt Psalm 49. Want God geeft jou leven, hier en nu – en straks als Jezus komt.

Denk je echt dat als je sterft en voor God komt te staan dat God zich dan laat afschepen met een tikkie – zodat jij groen licht krijgt? Denk je dat als Jezus jou straks ter verantwoording roept, dat je dan nog even de ramen in de hemel kunt zemen – zodat jij naar binnen mag?

Het punt van Psalm 49 is: geef jij nu om je naaste? Geef jij straks in de collecte? Waar is je hart? Aan welke toekomst denk jij?

Eer (heerlijkheid).
In vers 17 staat dat die rijke gasten bezig zijn met hun ‘eer’ (Statenvertaling). Dat is een belangrijk woord. Je mag ook het ouderwetse woord ‘heerlijkheid’ gebruiken. Je ziet dat wel eens bij prachtige landerijen: ‘de heerlijkheid ….’. Dat is de pracht. De roem. Daar leef je voor. Daar buig je voor. Het is een belangrijk Bijbels woord. God zegt dat het om zijn eer, zijn heerlijkheid gaat.[vi] Zo sluiten we het gebed af dat Jezus ons leerde: ‘want van U is het koninkrijk, de kracht en de heerlijkheid – tot in eeuwigheid’.

God wil aanbeden en verheerlijkt worden. Psalm 49 roept ieder mens daartoe op. Een goede verhouding met God zal je ook helpen in de juiste omgang met wat je is toevertrouwd. Zo is iedereen goed af. Die overtuiging heeft Psalm 49.

3             Onverwachte redding.
Waarschuwt Psalm 49 voor rijkdom? Ja. Denk aan wat de Bijbel meer zegt op dit punt. Jezus zegt dat het voor een rijke moeilijk is het koninkrijk binnen te gaan (Matteüs 19:24).[vii] Jezus’ broer Jacobus fulmineert tegen de rijken van de wereld (Jacobus 5).

Het is wel zaak om goed te lezen en niet simpelweg te zeggen dat wie rijk is uit moet kijken. Denk aan (de rijke) Abram of Job. Het gaat in de Bijbel altijd om meer (dan geld o.i.d.). Psalm 49 is zo hard vanwege de beeldspraak. Wie op zichzelf vertrouwt is als een schaap in het dodenrijk. De dood is je herder (Psalm 49:15). Dat is het tegenovergestelde van Psalm 100 (en 23) waarin Gods kinderen zeggen dat zij Gods schapen zijn – en dat God ons altijd weidt.[viii]

De dood als persoon.
Psalm 49 is zo hard omdat het persoonlijk is. De dood zien wij snel als het einde van het leven; ‘je blaast je laatste adem uit’. Psalm 49 maakt een persoon van de dood. Hij (de dood) neemt je te grazen. Psalm 49 doet hierin denken aan de manier waarop de heilige apostel Paulus spreekt over Zonde en Dood – als waren het personen waar jij en ik niet tegenop kunnen.[ix] Dat maakt het gruwelijk. Je denkt vrij te zijn. Je eigen leven en imperium op te bouwen. Wat zou je je aantrekken van God en je naaste? Geniet! Ondertussen heeft – tijdens je leven – de dood je al te pakken. Zo snap je ook dat harde woord aan het einde van de Psalm; wie zo leeft wordt afgemaakt als een beest. Dat doet de dood. Vroeger werd de dood wel eens afgebeeld als de man met de zeis. Als je sterft is zijn karwei klaar. Het karwei waarmee hij al een poos bezig was.

Wonderlijke redding.
Als dit zo is, dan valt er voor Gods kinderen toch weinig te juichen? Je kunt lastig blij zijn met het feit dat een ander eraan gaat – als datzelfde lot jou ook treft.

Juist op dit punt is Psalm 49 zeer uitzonderlijk. Het Oude Testament spreekt niet/nauwelijks over leven na dit leven.[x] Gelovigen spreken ook over de duisternis van de dood, de kuil, het graf als de plek waar het allemaal ophoudt (Psalm 49:13b, Psalm 88). Maar Psalm 49 staat helemaal met de rug tegen de muur. In die benauwdheid komt ruimte. De Psalm schalt:

In de morgen vertrappen de oprechten hun (uitbuiters) graf…
God zal mij vrijkopen uit de macht van het dodenrijk,
mij zal Hij wegnemen
(Psalm 49:15c een 16).

Wat een perspectief! Waar haalt Psalm 49 het vandaan? Onbekend. Nou ja; de dichter hoort zelf een mysterie (Psalm 49:5). Over welke realiteit heeft Psalm 49 het? Onbekend. Dit is een klein lichtpuntje in het duister/onzekere. Maar juist daarom een opvallend licht. Een wonderlijk, aantrekkelijk licht. Er wordt niet gezegd wat en hoe. Ja, ‘in de morgen’. Denk aan Psalm 46 waar God zegt te zullen redden ‘vroeg in de morgen’.[xi] En Gód zal het doen, je loskopen van de man met de zeis. Die God van wie Psalm 46 tot en met 48 al had gezegd dat Hij ‘de HEER van de hemelse machten’ is. Die God van wie Psalm 48 al heeft beleden dat Hij ons redt tot over(heen) de dood.[xii] Een en al verwachting. Blijkbaar is het zo en voor dit moment genoeg.

Kies voor het leven!
Psalm 49 zegt: wat gaat het worden, mensen? Leven met hoop op méér of gaan voor je bestaan zoals wij dat allemaal kennen en dat voor iedereen en vroeg of laat eindigt in het graf?

Nee. Psalm 49 gaat verder. De weg van zelfvertrouwen alleen loopt helemaal dood. Licht (Psalm 49:20b) is er alleen voor wie hoopt de machtige God. Kies voor Hem. Kies voor Hem die ons allen leven geeft. Hij bevrijdt (koopt los).

4         Met Jezus in de gloria.
Gemeente, wij leven niet in de tijd van de Psalmen. We kennen hem van wie de Psalmen getuigen (Lucas 24:44). Jezus sterft als losprijs voor velen (Psalm 49:16, Marcus 10:45[xiii]). God is in Jezus hoogstpersoonlijk op het toneel verschenen om de dood te proeven en de sterke te binden (Matteüs 12:22-37).[xiv] Jezus heeft ‘meneer Dood’ van zijn troon gestoten; het monster moet zijn prooi laten gaan.[xv] Wij zijn van Jezus in leven en sterven (Romeinen 14). De opluchting van Psalm 49 is geheel de onze.

Wat een liederen, die Psalmen.
De kerk laat daarom het Psalmenboek niet dicht. Integendeel. Wat een prachtige liederen, die Psalmen van de Korachieten Psalm 42/43 tot en met 49.

Goed beschouwd draait het laatste lied de boel om. Psalm 42/43 begint met een klacht. Psalm 49 zegt dat je echt te beklagen bent als je Hem niet kent die je bevrijdt. Psalm 42/43 roept en huilt. Psalm 49 zegt dat ook een verdrukt mens gelukkig is omdat/als je van God bent. De klacht en zelfs de provocatie (Psalm 44[xvi]) zijn niet van geknechte maar van bevrijde mensen!

En dan komt Psalm 50.[xvii] Je kunt jezelf niet loskopen (Psalm 49); God zoekt je hart. Je bent zelf het offer dat Hij geeft en vraagt. Gevolgd door boete-Psalm 51: we zijn sterfelijk (Psalm 49) omdat we zondig zijn.[xviii] Kom van je troon om dat toe te geven (Psalm 51). Wat een prachtig vervolg op de Psalmen 42/43 tot en met 49.

De Psalmen dansen als het ware zingend om elkaar heen. God is God in alle dingen. Hem alle eer. Geprezen de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.

Goede rentmeester.
Tot slot is te zeggen dat Psalm 49 ons vandaag helpt. In de ellendige Corona-crisis worden armen het hardst getroffen. Het is altijd hetzelfde liedje. Wij, westerse mensen – Nederlanders, zijn rijk. Laten we de waarschuwing van Psalm 49 (en andere Bijbelteksten over rijkdom) ter harte nemen. Ga verantwoord om met wat God je toevertrouwde aan geld en goed.

Wat een belangrijke debatten worden er gevoerd over schuldkwijtschelding van arme landen, (financiële en materiële) hulp in Corona-crisis en over de vraag waarop er bezuinigd moeten als er minder binnen komt. Bid, gemeente, om wijsheid dat regeringen, overheden en ieder die een bijzondere verantwoordelijkheid heeft zich als echte dienaren en dienaressen van God opstellen.

Vergeet jezelf hierin niet. Psalm 49 vraagt: hoe crisis-bestendig ben jij? Ook als het gaat om geld en goed. Vorige week hebben we gecollecteerd voor onze zusterkerken in India, voor de hulp die ze geven in de lock-down. Fijn dat de collecte een mooi bedrag opleverde. En als we het op catechisatie over geven hebben, zeggen jullie – jongeren – dat jullie regelmatig iets overmaken aan goede doelen. Wat goed en mooi. Zo laat je zien dat je je niet te grazen laat nemen maar dat je je laat leiden door de goede Herder.

Gemeente, heb je Heer lief.
Volg Jezus.
Volg hem in alles.
En heb zo je naaste lief.

————

Zie Bidden met crisis-Psalmen 42 t/m 49 van de Korachieten en Geven maakt gelukkig (preek Lucas 16) en Laat je niet beheersen door geldzucht (Hebreeën 12:5)

[i] Zie Bidden met crisis-Psalmen 42 t/m 49 van de Korachieten. Een overzicht (juni 2020).
[ii] Zie Guided tour door het Koninkrijk. Preek Psalm 1.
[iii] Zie Mijn vriend in de duisternis. Preek Psalm 88.
[iv] Zie Heaven is for real. Preek oudjaar 2014 over een BDE.
[v] Zie de vorige voetnoot en ook Opstanding in heerlijkheid (over wel/geen geloof in opstanding) en Het geheim van de zelfredzame afhankelijkheidsmens (dankdag).
[vi] Ezechiël ziet Gods heerlijkheid (en normaal gesproken overleeft een mens dat niet). Zie Hoe indrukwekkend is God. Preek roepingsvisioen Ezechiël 1.
[vii] Elders staat het mooi in de Bijbel: laat je niet be-heer-sen door geldzucht (Hebreeën 13:5). Zie een preek over dat vers.
[viii] Zie Gods schapenkoppen zijn we. Preek Psalm 100.
[ix] Zie bijvoorbeeld Romeinen 6. Zie onder 2 van de handout Nieuw leven is begonnen (over Zondag 17, de opstanding).
[x] Zie Paaspreek over Ezechiël 37 (dode beenderen gaan leven), vooral onder de punten 2 en 4 van die preek. Zie ook preek Psalm 73 en No more tears in heaven. Preek Marcus 12 over opstanding (strikvraag Sadduceeën).
[xi] Zie Wereldwijd bant God oorlogen uit. Preek Psalm 46 (daar ga ik in op dat vers over de vroege morgen).
[xii] Zie Pinksterpreek Psalm 48.
[xiii] Zie Hoe dichtbij mag het evangelie komen? Preek Marcus 10:45.
[xiv] Zie Jezus blijkt de allersterkste te zijn. Preek Matteüs 12:2-37.
[xv] Zie de Goede Vrijdag preek over Ezechiël 37 en Matteüs 27.
[xvi] Waar is God in de Corona-crisis? Preek over de provocatie van Psalm 49.
[xvii] Zie Toegewijd en trouw leven. Preek Psalm 50.
[xviii] Zie God is de goede rechter. Preek Psalm 51.

Voorbeeldliturgie
Welkom
Votum
Groet
PvN 84 Wat houd ik van uw huis
Gods verbondswoorden
Heer, wijs mij uw weg https://www.sela.nl/liederen/6/heer-wijs-mij-uw-weg.html
Gebed
Kindermoment
Kinderlied
Lezen Psalm 49
GK 113: 1, 2 en 4 Alle mensen moeten sterven
Verkondiging van het evangelie
Psalm 49: 1, 2 en 4 DNP https://www.denieuwepsalmberijming.nl/berijmingen/psalm-49
Dankgebed en voorbede
Onze Vader (Elly en Rikkert)
Collecte (muziek tijdens collecte)
Opw. 544 Meer dan rijkdom https://dagelijksebroodkruimels.nl/opwekking-544/
Zegen