Ezechiël profeteert dat Gods volk moet opstaan uit het graf. Ezechiël 37 heeft allereerst betrekking op Goede Vrijdag. Maar zeker ook op Pasen. Maar op welke manier want ‘uit het graf komen’ betekent in dit hoofdstuk dat God zijn volk in ballingschap hoop geeft. Voorbeeldliturgie staat onderaan de preektekst.

De preek is te luisteren als podcast.

Gemeente van de Heer

1         Jezus leeft – ‘zoals de Schriften zeggen’.
Jezus leeft. Hij is opgewekt naar de Geest (1 Petrus 3:18b) zoals de Schriften zeggen (1 Korintiërs 15:4, Nicea). Ezechiël heeft immers al geprofeteerd tegen de dorre doodsbeenderen dat Gods Geest hen uit hun graf zou laten opstaan (Ezechiël 37). Ik stel me zo voor dat toen Jezus de verblinde Emmaüsgangers liet zien ‘wat er in al de Schrift over hem geschreven stond’ (Lucas 24:27) dit hoofdstuk uit Ezechiël niet is overgeslagen.

Wat een schitterend, hoopvol hoofdstuk. Het is, denk ik, het meest bekende hoofdstuk van de profeet Ezechiël. Het geeft ons tot vandaag moed. We leven in een tijd van crisis en moeite. Het evangelie laat ons weten dat God dit weet en ziet. In Jezus kent Hij ons. In alles. En dan ‘kennen’ in de Bijbelse betekenis. Hij weet het uit eigen ervaring (Hebreeën 5). Hou vol, gemeente. Blijf hopen op God die ons ziet en redt (Psalm 42, Matteüs 14).[i] En blijf goed doen voor de ander (Galaten 5:13).

Aandacht.
Het risico van een bekend Bijbel-hoofdstuk als Ezechiël 37 is dat je al denkt te weten waar het over gaat. Je gaat achterover leunen. Je wordt niet meer geraakt en aangespoord. Dat kan niet de bedoeling zijn. Al helemaal niet op Pasen. Pasen bereidt immers de opstanding van álle doden voor, met het oog op ‘de eeuw die komt’ (Nicea). Ezechiël 37 zet je op het puntje van je stoel.

2         Opstanding bij Ezechiël.
Je krijgt zicht op Pasen als je eerst bedenkt wat opstanding in Ezechiël betekent.

We hebben op Goede Vrijdag gezien dat die dorre doodsbeenderen Gods volk symboliseren.[ii] Het leefde in ballingschap. Zonder enige hoop (Ezechiël 37:11). Bedenk dat Jeruzalem en Gods tempel inmiddels verwoest en in brand gestoken waren (Ezechiël 24).[iii] Eerdere, onder de ballingen levende hoop dat ze uit ballingschap terug konden keren was daarmee vervlogen.[iv] Het volk kon niet meer voor- en achteruit. Het volk zegt treffend: onze levensdraad is afgesneden (Ezechiël 37:11). Dat wordt bedoeld met ‘graf’ (Ezechiël 37:12, Psalmen 73-89).[v]

Hoop. Maar hoe?
Zo krijg je zicht op de betekenis van opstanding bij Ezechiël. Wij denken misschien gelijk aan Pasen. Maar dan ga je te snel. Opstanding in Ezechiël 37 betekent dat God hoop geeft aan zijn volk dat geen perspectief meer heeft. Maar hoe?

De ‘grap’ van Ezechiël 37 is dat God niet zegt wat ‘uit het graf komen’ precies voor zijn volk betekent. God zegt dat Hij dat door zijn Geest zal doen (Ezechiël 37:6). En net zoals God in etappes uit Jeruzalem en de tempel vertrok (Ezechiël 10 en 11[vi]), zo vindt de opstanding in verschillende fases plaats (Ezechiël 37:7-10). Maar komt er dan een nieuwe tempel? De visioenen van Ezechiël 40-48 gaan daar wel over. Die zijn mooi. Maar tegelijk zo groots en wijds dat ze helemaal niet in de werkelijkheid passen. En wat betekent Gods belofte in Ezechiël dat Hij door zijn Geest niet in een tempel maar IN MENSEN wil wonen (Ezechiël 11:19 en 36:24-28)?[vii]

3         God is Schepper en her-Schepper.
Zie je? Dit komt allemaal mee met de belofte van ‘opstanding’. Het is geen simpele routemap naar Pasen. Wie luistert naar Ezechiël 37 ziet dat God dit doet: Hij vestigt de aandacht op zichzelf. Álles is de mensen uit handen geslagen. Dat gaat in het Bijbelboek Ezechiël heel hardhandig. En daarom is het ook zo’n confronterend boek.[viii] Want altijd heeft een mens nog wel wat; vroomheid, hoop, opgewektheid, initiatief, een tempel/kerk – enzovoort. Maar dat is nu voorbij. Dat erkent Gods volk (Ezechiël 37:11).

Kijk op naar God.
En dan zegt God; kijk nu op. Kijk NAAR MIJ. Gods Geest gaat aan het werk. In refrein zegt God: ‘Ik, ik, ik zal…’ (Ezechiël 37:12-14, cf. Genesis 17).[ix]

Wie goed luistert, ontdekt in de opstanding van die dode botten het scheppingsverhaal uit Genesis 2. Dat tere verhaal van onze wordingsgeschiedenis. God formeerde de eerste mens uit stof (!). En daarna blies God zijn levensadem erin. Zo werd de mens een levend wezen. Zo gaat het in Ezechiël 37.
Net zo goed komt het Pinksterfeest aan bod in Ezechiël 37. Al die mensen werden bezield door hemels(e) leven, vuur en adem  (cf. Johannes 20:22). Opgewekt door de Geest (1 Petrus 3:18b)! De Geest is immers Heer en maakt levend (Nicea).

Paulus vertaalt Ezechiël 37 in zijn brieven. Paulus zegt:

Als de Geest van Hem die Jezus uit de dood heeft opgewekt in u woont,
zal Hij die Christus heeft opgewekt ook u die sterfelijk bent, levend maken
door zijn Geest, die in uw leeft
(Romeinen 8:11)

Paulus wist waar hij het over had. Wat een spirit had hij. Hij was in de ban van zijn super-geloof, zijn ijver voor God (Filippenzen 3). Totdat hij, net als Ezechiël (hoofdstuk 1), een goddelijk licht zag, als dood (! Ezechiël 37) neerviel en Jezus als Heer beleed (Handelingen 9).[x]

4         Jezus is de opstanding.
Gemeente, door deze kleine ‘detour’ krijgen we in Ezechiël zicht op Pasen.

Het Oude Testament is als een zwangere vrouw. Vol verwachting. Had God al niet aan Abraham de opstanding laten zien in de proef om Isaak te offeren (Genesis 22, Hebreeën 11)?[xi] En wat te denken van die dode die levend werd toen hij in het graf van de profeet Elisa terecht kwam (2 Koningen 13:21)? Nog zoiets: wat bedoelt God als Hij zegt dat Hij ‘laat sterven en leven’ (Deuteronomium 32:39)?[xii] In latere profetieën gaan er vergezichten open over opstanding van doden (Psalm 73[xiii], Jesaja 26:19, Hosea 6:1 en 2, Daniël 12:1-3). En hier, in Ezechiël 37, begint God zelf te spreken over leven uit het doodsgraf.

Verwachting.
God schept gaandeweg het Oude Testament verwachting. Leven. Opstanding. Maar wat dan en hoe dan? Niemand die het wist. Daarover was discussie onder de gelovigen (net zoals wij vandaag onze discussie-onderwerpen hebben). De een verwachtte opstanding van de doden op ‘de laatste dag’ (Johannes 11:24). Anderen dachten – net zoals velen vandaag denken en geloven[xiv] – dat het God om dit leven gaat. Denk aan de onmogelijke strikvraag over de opstanding waarin de Sadduceeën Jezus wilden vangen (Marcus 12:18-27).[xv] Ondertussen was lichamelijke opstanding in die tijd en cultuur ongedacht en vooral buitengewoon ongewenst.[xvi]

Probeer je die situatie voor te stellen, gemeente. Zo was het toen (en is het veelal vandaag) in Jezus’ tijd. En dan wordt het Goede Vrijdag. Jezus sterft op Golgota. Jézus is dat dorre beenderendal dat Ezechiël ziet; er is geen hoop en geen leven voor deze door God vervloekte (Ezechiël 37).[xvii] Jezus had wel verteld over zijn dood en opstanding maar dat paste op geen enkele manier in de geloofsvoorstelling die men toen had.[xviii] Alle evangelisten vertellen dat Jezus’ leerlingen zonder hoop zijn. En dat sommigen zelfs op Pasen en met Jezus in zicht nog twijfelen.[xix]

Goddelijk overwinning op de dood.
Pasen brengt ons terug. Terug naar Ezechiël. ‘Kunnen die dode beenderen gaan leven?’ vraagt God aan Ezechiël (Ezechiël 37:3). Dit is de vraag. Want het volk kon echt niet meer achteruit of vooruit. Ezechiël belijdt waar het op staat: ‘dat weet U, HEER, mijn God, alleen.’

Die belijdenis wijst naar Pasen. Het ligt buiten ons bereik. Alleen God weet en kan nu nog handelen:

• GOD wekt doden op (Genesis 22, Ezechiël 37 enzovoort);
• JEZUS staat op uit de dood/het graf (Romeinen 1:4);
• De GEEST maakt levend (Genesis 2, Ezechiël 37, Handelingen 2, Nicea).

Zoals Gods volk in Ezechiëls tijd moest leren afzien van zichzelf en opzien naar (de Geest van) God, zo moeten de discipelen en wij leren opzien naar (de Geest van) Jezus.

Het nieuwe en schokkende van Pasen is dat opstanding geen datum is (‘jongste dag’). Of een voor ons denkbare of maakbare werkelijkheid (‘het zal wel/niet zus of zo gaan’). Opstanding krijgt een gezicht. Profetische vergezichten krijgen, tastbaar (Johannes 20:27), gestalte. Adembenemende visioenen worden levende werkelijkheid (Ezechiël 37:7-10, Matteüs 28).

‘Ik ben de opstanding.’
Ík ben de opstanding en het leven – zegt Jezus (Johannes 11:25, cf. Ezechiël 37:12-14). Jezus blijkt Gods lang verborgen mysterie te zijn (Kolossenzen 2:2, Efeze 3:1 vv). Hij is het wonder van Ezechiël 37. Jezus is dé zoon van Abraham die voor ons werd geslacht en opstaat uit de dood (Genesis 22, Johannes 8:58, Galaten 3:16).[xx]

Als eerste mogen gelovige vrouwen daarvan getuigen zijn (Matteüs 28:1-10).[xxi] En dan de discipelen die apostelen worden. En vervolgens jij en ik. Jezus zegt tegen jou en mij: gelukkig ben je als je niet ziet en toch gelooft (Johannes 20:29). Jezus leert ons te doen wat Ezechiël deed; opkijken naar de goddelijke Majesteit. Doe dat, gemeente. Doe dat en LEEF.

Gemeente; geprezen zij God van nu aan tot in alle eeuwigheid.
Geprezen zij God; de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.

5         Bewaar Gods mysterie van Pasen.
Gemeente, laten we Pasen vieren. Onze Heer geloven en hem volgen. Gods mysterie van Pasen als een schat in ons hart bewaren. Want juist dat geheim van Christus’ opstanding kan vandaag makkelijk onder druk komen te staan.[xxii] We hebben het over opstanding. Discussiëren daarover. Geven onze invulling daaraan. Maar kijken we op naar God?

Ik bedoel het volgende. Er is afgelopen jaar heel veel gezegd over ‘de opstandingsgedachte van onze cultuur’ en de grondslagen daarvan (toespraak van Baudet in 2019) – en dat is niet vreemd dat het daarover ging.[xxiii]

Maar is het niet te makkelijk als gelovige christenen het alleen daarover (‘buitenstaander’/‘cultuurchristen’) hebben. Wat geloof(t) u/jij als het over Jezus’ opstanding gaat? Soms hoor ik dat gelovigen op dit punt onzeker zijn. Anderen christenen zijn heel sterk gericht op het vertalen van het geloof naar de alledaagse praktijk. Dat is mooi en belangrijk (Jakobus). Maar soms slaat het door. Dan moet het nieuwe leven in Jezus zichtbaar worden omdat je anders – zo zeggen deze christenen – niet kunt geloven dat Jezus echt is opgestaan.

Terug naar het abc.
Gemeente, onze tijd en onze cultuur brengt ons terug. Meer dan ooit moeten we terug naar Gods geheimen. Gods mysterie dat Ezechiël in een visioen ziet. Stomverwonderd dat díe doden kunnen leven. Terug naar de kakelverse ervaring van die eerste discipelen. De schrik en schok op Pasen.[xxiv] Ja, misschien zelfs het ongeloof.[xxv] Je wrijft je ogen uit. Je hart slaat over. Kortsluiting in je hersenen. De gekruisigde….lééft!?

Jezus’ opstanding is onze gedachte, een (filosofisch) systeem, een actie/daad? Vraag het Ezechiël! Check het bij de eerste volgelingen!

God doet in Jezus en door de Geest wat ‘in niemands hart/gedachte opkwam’ (1 Korintiërs 2:9, cf. Jesaja 64:4 en 65:17). De gekruisigde leeft.[xxvi] Kort en bondig zegt Paulus:

God maakt doden levend en roept tot aanzien wat niet bestaat
(Romeinen 4:17)

Gemeente, dit – en niks anders – is het abc van het geloof. Ezechiël ziet het vanuit de verte. De volgelingen stonden er met hun neus op. En Jezus zit niet bij de pakken van onze reacties, welke ook maar, neer. Hij kan een stootje hebben. Hij overwinnen de dood.

Gelukkig wie niet ziet en toch gelooft (Johannes 20:29).
Jezus’ stem bereikt je in het hier en nu.

Hoor je hem? Zie je hem?

Gelukkig Pasen!

——————————————————————

Zie KNOWN. Inleiding prekenserie Ezechiël. En zie Trouw, wijsheid en macht van de Drie-ene God. Inleiding prekenserie Matteüs (2019-2021).

[i] Zie Als de golven overslaan. Preek Matteüs 14 (storm op meer).
[ii] Zie Alleen God weet of er hoop is. Preek Ezechiël 37 op Goede Vrijdag.
[iii] Zie Hoe de wereld op haar einde loopt. Preek Ezechiël 24.
[iv] Die hoop leefde onder de ballingen. Zie inleidende preek 2 over de tijd van Ezechiël.
[v] Hierover spreken de crisis-Psalmen 73-89. Zie preek Psalm 73 en preek Psalm 88.
[vi] Zie preek Ezechiël 10 en preek Ezechiël 11.
[vii] Zie preek Ezechiël 11 en preek Ezechiël 36.
[viii] Zie KNOWN. Inleiding op een prekenserie Ezechiël.
[ix] Deze structuur is de basis van de sacramenten. Zie handout sacrament 1 (wat is sacrament) bij themadienst over de doop.
[x] Zie KNOWN. Inleiding op prekenserie Ezechiël voor het verband tussen Ezechiël 1 en Handelingen 9.
[xi] Zie God heeft zijn eigen zoon niet gespaard. Preek Genesis 22.
[xii] Deze tekst is in het kader van Ezechiël van groot belang. God is immers bezig de in Deuteronomium beschreven verbondsvloek uit te voeren. Zie Hoe God trouw is in vloek en zegen. Ezechiël 20:25 en 26. En zie Alleen God weet of er hoop is. Preek Goede Vrijdag (Ezechiël 37).
[xiii] Zo ook Psalm 16 en Psalm 49. Zie preek Psalm 73 bij noot v.
[xiv] Zie Verwacht Gods dag. Preek 2 Petrus 3.
[xv] Zie No more tears in heaven. Preek Marcus 12:28-37.
[xvi] Zie themadienst opstanding (o.a. over werk van Tom Wright).
[xvii] Zie Alleen God weet of er hoop is. Preek Goede Vrijdag Ezechiël 37.
[xviii] Zie Is Jezus een influencer. Preek Matteüs 16:13-28. En zie themadienst over de opstanding (Zondag 17 Catechismus) zie noot xvi.
[xix] Zie Hoe alles verandert en hetzelfde blijft. Preek ‘tweede’ slot Marcus.
[xx] Zie Vier het grote mysterie van het geloof met ons mee. Artikel Goede Vrijdag n.a.v. Genesis 22.
[xxi] Zie Vrouwen op Pasen en in de kerk. Blogpost 2020.
[xxii] Zie Inleiding op prekenserie Ezechiël.
[xxiii] ‘We hoeven de metafysische grondslagen van het christendom niet te aanvaarden om toch de opstandingsgedachte als leidend motief van de westerse beschaving te kunnen aanvaarden’ (Baudet na de overwinning bij de verkiezingen Provinciale Staten 2019). Op heel deze toespraak maar zeker ook op dit onderdeel is vel reactie gekomen. Zie de Bijbel-uitleg in deze preek voor de houdbaarheid van het hier genoemde politieke citaat.
[xxiv] Zie De schrik van je leven. Marcus sluit zijn evangelie af met drie schokgolven van paniek bij het geopende graf.
[xxv] Zie Hoe alles verandert en hetzelfde blijft. Marcus’ tweede slot.
[xxvi] Goede Vrijdag en Pasen moeten dicht bij elkaar gehouden worden. Zie handout themadienst opstanding (zondag 17). En maakbaarheidsgeloof of aleen-hier-en-nu-geloof gaat niet samen met Pasen, zie Themadienst opstanding tot eeuwig leven.

Voorbeeldliturgie
GK 99:1 U zij de glorie
Welkom
Votum en groet Sela
Psalmen voor Nu 16 Ik val niet uit zijn hand
Gebed
Kindermoment (tekeningen)
Weet je dat de lente komt / Jezus is opgestaan (lied)
Lezen Ezechiël 37:1-14
There is a green hill far away (solozang en pianobegeleiding)
Matteüs 28:1-10 en 1 Petrus 3:18b (vanaf ‘naar het lichaam werd hij…’)
GK 99: 2 en 3
Verkondiging Opgewekt door de Geest
GK 95: 1 t/m 4 Daar juicht een toon (want Hij is God bekleed met macht)
Geloofsbelijdenis
GK 123:4 De derde dag stond hij (dat artikel gezongen in plaats van uitgesproken)
Dankgebed en voorbede
Leven met Jezus (nieuwtestamentische leefregels, Kolossenzen 3)
Opwekking 354 Glorie aan God https://www.songteksten.nl/songteksten/54550/opwekking/glorie-aan-god.htm
Zegen