Jezus zet zijn eigen dorpsgenoten onder zijn kritiek. En hoe! Wat bedoelt Jezus hiermee en wat zegt ons dat? Voor de fijnproevers: de verzen 25-27 (‘ik loof U, Vader, …’) worden door sommigen gezien als niet bij Matteüs horend. Ik ga daar kort op in (zie voetnoot ii). Het stukje eindigt in de schitterende oproep om met al je lasten naar Jezus toe te komen. Voorbeeldliturgie onderaan de preektekst.

1         Jezus schakelt over op ‘Plan B’.
‘Als jij niet beter je best gaat doen, blijf je dit jaar zitten.’ Heeft een juf, een docent, of je vader of moeder dat wel eens tegen je gezegd?
‘Als je niet op tijd komt op de training, sta je zaterdag niet in de basisopstelling.’ Heb je een trainer dat wel eens horen zeggen?

Waarschuwingen. Wij kennen ze allemaal. Of je nou oud of jong bent; op z’n tijd heb je waarschuwingen nodig. Een opmerking ‘nog één keer en dan….’

Leuk zijn waarschuwingen nooit. Achteraf, en als je er goed over nadenkt ben je er blij mee. Als je hebt geluisterd, tenminste. Want je hebt je erdoor verbeterd. Je bent erop vooruit gegaan. En dat was de bedoeling.

In Matteüs 11:20vv spreekt Jezus heel scherpe woorden. Hij spreekt over de hel waar men, als men niet uitkijkt, in terecht zal komen. Jezus’ woorden worden een stuk intenser als je je realiseert dat hij onder andere zijn eigen dorpsgenoten aanspreekt (Kafarnaüm, 11:23). Het is de omgeving waar Jezus vaak was en grote wonderen deed (11:20). Stel je voor; je buren, mensen met wie je op school zat, met wie je naar de kerk gaat, die bij je op de kring zitten. De sfeer zal er niet op vooruit zijn gegaan na deze toespraak van Jezus.

Jezus ‘van Kafarnaüm’ zet zijn eigen dorpsgenoten onder zijn oordeel. En hoe! Wat bedoelt Jezus hiermee en wat zegt ons dit?

Gemeente, wat een opvallende verzen. Matteüs 11:28 kennen we meestal wel: Kom tot mij, jullie die vermoeid en belast zijn. Mooie tekst in een burnout-maatschappij.[i] Maar daarvoor…. Jezus begint over de hel. Geloof jij dat er een hel is? Uit onderzoek blijkt dat de hemel vandaag populair is – ook al geloven we dan niet meer in God. Maar de hel; dat zien we als iets van vroeger. Of hebben we het fout en moeten we beter naar Jezus luisteren? Trouwens: geloven in God is toch mooi en fijn? Waarom zulke heftige waarschuwingen?

Uit een stuk.
Nog wonderlijker wordt het. Want als je denkt dat Jezus een boze, oordelende man is die met hellestraf dreigt, dan heb je het mis. Lees maar verder. Direct na snoeiharde woorden staan een van de meest intieme teksten van het hele Matteus-evangelie (Matteüs11:25-27).[ii] Jezus spreekt over de unieke verbondenheid tussen God de Vader en de zoon. Dat is liefdestaal uit en over Gods wezen. Taal die wij, sterfelijke mensen, blijkbaar mogen horen! En Jezus nodigt iedereen uit om naar hem te komen en rust te vinden (11:28 en 29). Daarin klinkt eindeloze barmhartigheid, zorg en liefde voor mensen.

Hoor je? Ál die woorden komen uit een mond.[iii] Uit een hart. Het is Jezus. Hij vervult (Matteüs5:17) al Gods woorden over barmhartigheid, recht, liefde en trouw.

Daarom luisteren we. Jezus spreekt ons aan. Hij wil dat je luistert. Hem erkent en dient. Liefst doet Jezus dat op een ‘positieve’ manier. Door je te laten zien hoe mooi het is om bij hem te horen. Maar bij ‘geen gehoor’ van onze kant houdt Jezus het echt niet voor gezien. Dan komt plan B en lijkt Jezus op die voetbaltrainer. Op die juf of die leerkracht. Dan waarschuwt Jezus. Het doel daarvan is dat jij beter gaat luisteren. Een beter mens wordt. Eeuwig leeft.

2         Niet ‘hemel – hel’ maar: Jezus.
Ik wil het vanochtend niet uitgebreid hebben over de hel, het bestaan en de betekenis daarvan – hoe belangrijk dat onderwerp ook is.[iv] Alleen deze drie dingen wil ik er nu heel kort over zeggen:

1. niemand spreekt vaker over de hel dan Jezus, de ‘bruidegom’ (Matteüs 9:15). Denk daar maar eens over na.
2. Vervolgens: de hel, dat gaat niet over die middeleeuwse taferelen die je misschien wel kent van schilderijen in oude kerken.[v] Denk bij de hel aan leven zonder God, zonder doel of hoop.
3. Tot slot dit: met de (vroege) kerk belijden we dat ‘Jezus (is) neergedaald in de hel’ (Apostolische Geloofsbelijdenis).[vi] Daarin horen we dat alleen Jezus ons kan bevrijden van een zinloos leven, van eeuwige straf/dood. We zingen in een prachtig lied:

De hel blijft voor een christen dicht.[vii]

Zekere voor onzekere.
Ik wil het vanmorgen naar aanleiding van deze tekst over iets anders hebben. Ik hoor in de gemeente nog wel eens dit (ik zeg het even in eigen woorden en met voorbeelden die je misschien herkent):

je hebt de hemel en je hebt de hel. Beter kom je in de hemel terecht en liever niet in de hel – want dat laatste lijkt weinig aantrekkelijk. Dus doe je er goed aan om naar de kerk te komen, naar catechisatie – niet (teveel) te vloeken, aardig zijn voor anderen, enzovoort. Of het allemaal waar is wat er in de Bijbel staat (en of God bestaat) weet ik niet. Maar liever het zekere voor het onzekere nemen. Nog maar (even) lid blijven van de kerk.

Herken je dit? Ik hoor het wel eens op catechisatie. En dat gaat dus niet over jongeren maar wat zij meekrijgen, thuis of in de kerk. Of ik hoor het in gesprekken in de gemeente. Is het fout om zo te denken? Nou, op zich: de Bijbel spreekt vaak over twee wegen/levensstijlen en Jezus doet dat ook (Matteüs7:24vv).[viii] Maar dat is altijd bedoeld om je te laten kiezen. Om die éne weg te gaan. Te gáán voor God. Te léven met Jezus.

Als je zegt: ‘er is een hemel – er is een hel’: kies je dan voor Jezus? Vergelijk het met verliefd zijn. Als je verliefd bent, zeg je dan: ‘je hebt … (naam) en je hebt … (andere naam). Nee. jouw geliefde: DIE is het.

Liefde
Heb het over Jezus en niet over ‘hemel – hel’. Want anders blijf je afwachten. Je doet misschien wel mee. Maar met de handrem erop. Je bent aan het rekenen. Als ik nou …. En vul maar in. x keer naar kerk ga, x euro’s aan goede doelen geef, y keren die bepaalde zonde niet doe – enzovoort. Wat is genoeg om ‘er’ te komen? En dat is nou precies waar Jezus het over heeft in Matteüs 11. Al die dorpen bij hem in de buurt leefden prima. Men ging wekelijks naar de kerk (synagoge). Leefde, zo goed en kwaad als dat ging, naar de wet (van God). Is dat genoeg om er te komen? En dan komt Jezus ‘van Kafarnaüm’ (Matteüs 11:23): je moet voor MIJ kiezen. Alleen dan loopt het goed met je af.

Begin bij Jezus.
Wat moet dit voor de Joodse gelovigen onvoorstelbaar hebben geklonken. Als een vloek (‘Sodom’).[ix] En wat kan het in jouw Papendrechtse, Dordtse, ’s-Gravendeelse (gereformeerde) oren gek klinken wat Jezus zegt. Je doet toch niet verkeerd? Maar Jezus heeft het over iets heel ánders. Hij zegt: als je ziet dat in mij Gods liefde blijkt (11:25-27) dan vind je rust (11:28-29). Jezus is het. Zet hem in het midden.[x] Dan kun je pas zinnige dingen zeggen over de hemel en de hel. Hemels leven (Kolossenzen 3 BGT) begint bij ‘verliefd’ worden op Jezus (= geloof). De hel begint daar waar je je schouders over hem ophaalt.[xi]

Gemeente, zo aanhoren we het evangelie van Matteüs 11. Er zit een indrukwekkende lijn in dit hoofdstuk:

• Johannes begon er, vanuit het perspectief van zijn apocalyptische profetieën, aan te twijfelen of Jezus wel de Christus was (Matteüs 11:2-6).[xii] Jezus zegt: gelukkig ben je als je je niet aan mij ergert.
• Vervolgens laat Jezus zien hoe in Johannes Gods belofte uitkomt (Matteüs 11:7-19).[xiii] Impliciet laat Jezus daarmee zien dat hij (Jezus) ‘de (engel van de) Heer’ (Maleachi 3) is. God zelf komt naar zijn volk (Matteüs 1:23). Opnieuw (cf. 11:7-19) bevestigt Jezus Johannes’ gelijk.
• Dan pikt Jezus Johannes’ dreigende profetieën op (Matteüs 11:20-24). Johannes preken waren goed, zegt Jezus daarmee.

En blijf bij Jezus.
En let op hoe het dan verder gaat. Het meest apocalyptische (onthulling) is toch anders dan dat Jezus’ Johannes prediking oppakt. Hoe ontzettend mooi is dat vervolg. Echt onthullend is Jezus’ lofzang/gebed tot zijn Vader (Matteüs 11:25). Jezus is de zoon! Hoe onthullend spreekt Jezus hier over zichzelf.[xiv] Dit is geen plan B. Dit is het hele evangelie in een notendoop.[xv] De zoon wordt alleen gekend door de Vader en de Vader alleen door de zoon (Matteüs 11:27). Dit geheim wordt slechts bekend gemaakt aan wie de zoon het bekend wil maken. Geweldenaars (Matteüs 11:12, cf. Johannes 1:5[xvi]) krijgen dit koninkrijk niet klein. Superknappe koppen en kwantumcomputers (Matteüs 11:25) kunnen dit niet bedenken of uitrekenen.[xvii] God is God. En Jezus is Heer. Dit evangelie vindt gehoor (Matteüs 11:19). En de Heer nodigt zonder enige reserve iedereen uit naar hem te komen om hem te leren kennen (Matteüs 11:28-30). Zo lezen we dit stukje.

Hoe de rechter naar ons toekomt.
Nog een stap verder, gemeente. Om te zien hoe essentieel dit stukje is. Jezus stelt zich hier op als komende rechter van Israël. En dat is goed nieuws voor heel de hemel en aarde (‘Heer van hemel en aarde’, Matteüs 11:25). Jezus heeft het over de oordeelsdag (Matteüs 11:24).[xviii] Allesbeslissend is dan het geloof in Jezus en het leven in zijn naam. Eerder kwam dit aan bod (Matteüs 7:21-23). En later komt het nog een keer aan de orde in de schitterende, eschatologische parabel van de schapen en de bokken (Matteüs 25:31-46).[xix]

Schokkend aan die oordeelsdag is dat Jezus juist gelovigen oordeelt. Mensen die, in Jezus’ naam, de zaak beduvelen. Die wel meedoen maar waarvan dan blijkt dat ze bezig zijn geweest met hun eigen BV-tje, hun eigen eer of wat ook maar (cf. Handelingen 5, Galaten 5:21, 1 Korintiërs 15:50vv).[xx] Die de naam van Jezus wel op de lippen nemen maar hem niet kennen en – erger – niet door hem gekend zijn. Te hopen is dat er daardoorheen toch redding is (1 Korintiërs 3:12). Dat is op Jezus’ dag. Nu, in het heden waarin jij en ik leven, loopt alles dwars door elkaar heen (Matteüs 13:24-30[xxi]). En in dit heden roept Jezus. Hij roept iedereen. Hij kwam immers om zondaars te roepen; niet de rechtvaardigen (Matteüs 9:13).[xxii] Hij zoekt je behoud.

Dat is de strekking van dit stukje uit Matteüs, gemeente. De rechter komt eraan. En let erop hoe. De komende rechter komt vandaag tot ons in nederige gestalte van Jezus van Kafarnaüm. Golgota is daarvan het ultieme, reddende bewijs. Deze rechter roept zijn eigen dorpsgenoten om in hem te geloven. Deze rechter roept jou om rust te vinden in hem. Alleen in toewijding en trouw aan God en in een goede houding ten opzichte van elkaar wordt Jezus’ rust gevonden. Zo kunnen we, zoals we bidden in het doopformulier, zonder angst verschijnen voor onze rechter en redder. Geloof in Jezus en groei in hem.

Zie Trouw, wijsheid en macht van de Drie-ene God. Inleiding prekenserie Matteüs (2019-2021). En zie hier voor een artikel over de hel (OnderWeg, 2015).

[i] Zie Welke rust Jezus geeft (vervolgpreek) en Vrijheid is niet te koop. Hagepreek 2018 bij Herdenking en viering Eerste Vrije Statenvergadering te Dordrecht 1572.
[ii] Van de Beek (Mijn Vader, uw Vader, 2017 pg.230) legt uit waarom deze tekst inhoudelijk juist aansluit bij de rode draad van het evangelie van Matteüs. Achtergrond: men ziet deze tekst vaak als oneigenlijk voor Matteüs en horend bij Johannes; bij dat laatste evangelie vind je vaker van dit soort teksten uit Jezus’ mond. Van de Beek zegt dat Johannes de ‘basaal trinitarische theologie van Matteüs’ uitwerkt. Voorbeelden van trinitarische theologie in Matteüs: ‘Immanuël; God met ons’, ‘deze is mijn Zoon, de geliefde, in wie Ik mijn welbehagen heb’ en ‘maak hen tot mijn discipelen, hen dopende in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest’ (resp. Matteüs1:23, 3:16vv en 28:18).

Wie luistert naar het geheel van Matteüs 11, ontdekt dat de verzen 25-27 juist goed passen. Het is een belangrijke scharnier. Hoe hard Jezus’ woorden (11:20-24) ook zijn, juist daarin klinkt door dat hij deze steden en deze mensen kent. Zoals hij (alleen) de Vader kent en (alleen) door Hem gekend wordt. Vanuit de kennis van de Vader en zichzelf spreekt Jezus met het oog op behoud van de mensen die hij kent. En daarom volgt ook de intense oproep van Jezus om naar hem toe te komen en hem te leren kennen (verzen 28-30). Zie hiervoor het vervolg van de preek.
[iii] Ook in zijn werkwijze vervult Jezus het Oude Testament; barmhartigheid, recht en liefde gaan bij hem hand in hand. Zie een preek over Ezechiël 16 voor een extreem voorbeeld hiervan. Dat hoofdstuk is, zeker voor ons vandaag, te ranzig om te lezen en eindigt toch met een uiterst hoopvol en teer beeld.
[iv] Bij de hel gaat het om Gods recht. Het blijft stamelen voor ons om hierover te spreken/denken. Ik schreef eens een artikel over de hel: De hel van veraf en dichtbij (OnderWeg, 2016). Zie daar voor meer.
[v] Zie voor de afbeeldingen o.a. de Duomo in Florence, zie afbeeldingen in het artikel bij voorgaande voetnoot.
[vi] ‘Neergedaald in de hel’ wordt door christenen verschillend uitgelegd. Zie preek Goede Vrijdag over Ezechiël 37 en een Paaspreek over 1 Petrus 3:18b.
[vii] Uit het prachtige lied GK 126 Kom, wenkt de Bruidegom (! Matteüs9:15); een avondmaalslied. Zie ook belijdenislied GK 123 ‘k Geloof in God de Vader dat dit zegt over Jezus’ lijden: ‘met helse smart heeft hij betaald’. De remedie tegen angst voor de hel is niet de hel wegredeneren maar: avondmaal vieren en het geloof belijden.
[viii] Zie een preek over Psalm 1 Guided tour door het Koninkrijk.
[ix] Extra zout in de wonden is de vergelijking met het stereotype voorbeeld van slechtheid en verdorvenheid, Sodom (11:23). Jezus treedt met deze opmerking in de voetsporen van Ezechiël, zie Over geperverteerde seks en een gelukkig getrouwd stel. Preek Ezechiël 16.
[x] Zie Psalm 46: God wil in het midden staan, niet ergens aan de zijkant ‘erbij’. Zie preek Psalm 46.
[xi] Zie Johannes 3 waarin de mooiste tekst staat (‘zo lief heeft God de wereld’) en ook dat wie niet in Jezus geloofd al geoordeeld is. Zie Op een nieuwe manier mens worden.
[xii] Zie Zo gek is het nog niet om in Jezus te geloven. Preek Matteüs11:6.
[xiii] Zie Langs de kant blijven staan of meedoen met Jezus? Preek Matteüs11:7-19.
[xiv] In tegenstelling tot het impliciet spreken over zichzelf in de eerdere verzen, zie de preek over Matteus 11:6 en Matteus 11:19 (voetnoten hierboven).
[xv] Zie ook God, de enige God, is in Jezus onze naaste geworden. Preek Marcus 12:28-37. Ook daar komt, haast tussen neus en lippen door, het grote mysterie van het geloof op tafel te liggen.
[xvi] ‘De duisternis heeft het niet in haar macht gekregen’.  Zie preek over dat stukje.
[xvii] Christenen werden hiermee al vroeg bekritiseerd: het geloof zou alleen voor dommen (onderlaag van de bevolking) zijn. Daarbij komt deze tekst ook wel aan bod (cf. 1 Korintiërs 1:26/7). Zie echter de preek over Matteüs11:6 Zo gek is het niet om in Jezus te geloven inzake apologetiek. In noot ix verwijs ik o.a. naar Justinus († 165 pn). Zijn leven is een mooi voorbeeld van wat Jezus hier zegt. Justinus was een filosoof (wijze, Matteüs11:25). Hij kon de drive van de christenen niet begrijpen, verdiepte zich in hun geloof en leerde Christus kennen. Daar gaat het om. Vandaag heerst de frame geloof versus verstand. Zie bij voetnoot ix van de genoemde preek over Matteüs11:6 dat hedendaagse apologetiek het tekort van die frame aantoont. Blijft staan dat het geloof een mysterie (1 Timoteüs 3:16) is. Juist Jezus(’ optreden) hier laat dat zien. Denk aan het σκάνδαλον. Alleen de Geest kan je in dat mysterie inleiden (Johannes 3, zie preek bij noot xi). Dat sluit, overigens, onze menselijke activiteit/inspanning niet uit. Want God en mens zijn elkaar (wezenlijk) niet gelijk, concurreren niet (zie een artikel hierover inzake de Dordtse Leerregels).
[xviii] Deze dag loopt als een rode draad door heel de Bijbel. Zie preek over Ezechiël 7.
[xix] Zie onwetende goedd-doeners. Preek over de parabel van de schapen en bokken.
[xx] Zie Luthers uitleg van de eerste boetepsalm (toespraak Reformatiedag 2003 te Ulrum).
[xxi] Zie hierover in mijn artikel Christus en cultuur (n.a.v. Dekkers essay Dat Koninkrijk, verwachten we dat nog?).
[xxii] Zie preek over Matteüs9:9.

Voorbeeldliturgie
Welkom
Votum en groet van Sela (korte versie) https://www.sela.nl/liederen/1/votum-en-groet.html
Psalm 93: 1 en 3 https://www.denieuwepsalmberijming.nl/berijmingen/psalm-93
Gebed
Kinderen naar voren (1 Samuël 13)
Jezus houdt van alle kleine kinderen (Opw. 91)
Kinderen naar kring
Lezen Matteus 11:20-30
Verkondiging
Stil, mijn ziel wees stil, opw. 717 https://dagelijksebroodkruimels.nl/opwekking-717/
Wij kiezen voor de vrijheid (GK 176b), beurtzang
Dankgebed en voorbede
Kinderen komen terug en
Collecte
Psalm 146: 1 en 5 https://www.denieuwepsalmberijming.nl/berijmingen/psalm-146
zegen