Jezus’ discipelen krijgen het verwijt hun handen niet te wassen voor het eten. Wij denken vandaag misschien gelijk aan het advies om je handen te wassen in verband met Corona-virus. Maar waar gaat Matteüs 15 over en wat betekent dit stukje voor ons? Een voorbeeldliturgie staat onderaan de preektekst.

1         Leef met Jezus.
In mijn eerste gemeente op het onvolprezen Groninger Hogeland had ik eens een gesprek met een broeder. We hadden het over iets dat in de kerk was gebeurd. Iets nieuws. Ik zou niet meer weten wat. De broeder vond het maar niks. Na een heel gesprek zei hij waar het voor hem op stond: het het nog nooit zo west, domi. Dat was einde discussie. Het is nog nooit zo geweest/gegaan.

Traditie in de kerk. Als je daarover begint, is het einde zoek. De een hecht aan dit. Van de ander mocht het gisteren overboord. Het gevaarlijkste van traditie is dat het ervoor kan zorgen dat je door de bomen het bos niet meer ziet. Het evangelie van Jezus raakt dan uit zicht. Kerkelijke regels – vooral onuitgesproken normen – kunnen verstikkend werken. Alles komt dan onder druk te staan van ‘hoe het hoort/moet’. Andersom is het net zo goed. Wie alles op de schop wil nemen, ziet over het hoofd dat je niet zonder tradities kunt. Niets waardevoller dan goede tradities. Dank God voor alle gewoonten die ons helpen in het leven met God en elkaar.

Ik begin over traditie omdat we Matteüs 15 lazen. Geestelijke leiders komen naar Jezus. Ze vragen zich af waarom zijn discipelen hun handen niet wassen voor het eten. Dat was traditie (Matteüs 15:2). De discipelen houden zich daar niet aan. Hoe durven ze. Jezus zegt: zeur toch niet zo over regeltjes; het gaat om de intentie, om je hart.

Ehm…. Nee. Dat zegt Jezus niet. Dat maken wij ervan. Het gaat in Matteüs 15 precies zo als in Matteüs 12 toen er een discussie over de sabbat ontstond.[i] Jezus laat zien dat hij Gods goede geboden vervult. Dat leven met hem – met hem alleen – de moeite waard is.

2         Way of life en identiteit.
Wat is er aan de hand in Matteüs 15? Nu wij met het Corona-virus te maken hebben, staat Matteüs 15 niet zo ver van ons af. Wij krijgen vandaag het advies om vaak en goed onze handen te wassen. Zo wordt het virus minder makkelijk verspreid. Iedereen begrijpt waarom het opvolgen van dat advies van belang is.

In Matteüs 15 gebeurt iets dat hierop lijkt. Handen wassen was voor gelovige Joden niet bedoeld tegen lichamelijke besmetting. Van bacteriën had men nog niet gehoord en ziek zijn zag men toen als een geestelijke zaak (Psalm 88).[ii] Heel anders allemaal dan bij ons.

In Matteüs 15 speelt de vraag: hoe ben ik ‘schoon’ voor God? Hoe voorkom ik de verspreiding van het gevaarlijkste ‘virus’ dat er bestaat; zonde? God had immers gezegd: wees heilig want Ik, de HEER jullie God, ben heilig (Leviticus 19:2). Zo herstelde God de breuk tussen Hem en ons. Aan die opdracht wilde men voldoen. Door naar Gods heilige tempel te gaan. Te bidden. Offers te brengen. Kosher te eten. Reinheidsrituelen uit te oefenen. Zo zou Gods volk afgezonderd (van ‘heidenen’) leven; God toegewijd. Handen wassen voordat je ging eten (Matteüs 15:2) hoort daarbij. Handen wassen onderstreept het belang van reinheid, de spijswetten (kosher eten); je identiteit (Gods volk).

Let op gemeente, bij het lezen van dit soort teksten. Het gaat niet om ‘een regeltje’ waarover discussie ontstaat. Zo mis je het punt. En zo kan het je zelfs overkomen dat je hier niet goed ziet wie Jezus is.

Misnah traktaat.
Ik kwam een joods traktaat tegen waarin dit staat (vetgedrukt jmh). Lees dit eens met in je achterhoofd Matteüs 15:

Oplettendheid leidt tot kuisheid
Kuisheid leidt tot reinheid
Reinheid leidt tot onthouding/afzondering
Onthouding/afzondering leidt tot heiligheid
Heiligheid leidt tot bescheidenheid
Bescheidenheid leidt tot angst om te zondigen
Angst om te zondigen leidt tot vroomheid
Vroomheid leidt tot de Heilige Geest
De Heilige Geest leidt tot de opstanding van de doden
En de opstanding van de doden komt door Elia – gezegend zijn gedachtenis. Amen
(Mishnah traktaat Sota 9:14)[iii]

Zie je om hoeveel dit gaat? Een weg naar nieuw leven. Als God een levensweg heeft aangewezen en als Gods volk die weg eeuwenlang op een bepaalde manier gaat; waarom doet die rabbi uit Kafarnaüm het dan anders? Zal het gevaarlijke virus ‘zonde’ zich zo niet heel makkelijk verspreiden? Gebruik wat ‘zeep’, Jezus; was je handen – net als wij. Dan ben je afgezonderd van de anderen en goed voor God. Dan hoor je echt bij ons en kunnen we in gesprek.[iv]

Wie is Jezus?
Het gaat dus niet alleen om meer dan regels; hoe je leeft voor God en de ander, wanneer je erbij hoort. Vooral ligt onder deze vraag – opnieuw[v] – een andere vraag. Dat betreft de identiteit.[vi] De identiteit van Gods volk en die van Jezus. Hoe moeten we jou zien, Jezus? Wij zijn Gods volk. En jij? Wie ben jij? Een nieuwlichter? Een wetsverachter? Een doorgedraaide rabbi? Waar haal jij je inspiratie vandaan (Matteüs 12:22-37).[vii]

3         Ontmaskerd door de wijsheid.
Als we er zo naar kijken, gemeente, kunnen we Jezus’ antwoord op waarde schatten. Jezus verdedigt zich door in de tegenaanval aan te gaan.[viii] Hij zegt dat de geestelijke leiders met hun traditie Gods geboden overtreden (Matteüs 15:3). Harder kun je het niet zeggen. Jezus’ verwijt gaat veel verder dan ‘je wel/niet aan traditie houden’ (Matteüs 15:2).

Het voorbeeld dat Jezus geeft over traditie die Gods wet overtreedt (Matteüs 15:4-6) lijkt willekeurig. Maar het past precies in de kwestie van het handen wassen (Matteüs 15:2).[ix] Het gaat er namelijk om dat God had bevolen dat kinderen voor hun ouders moesten zorgen in hun oude dag. AOW en dergelijke had men toen niet. Dit is het vijfde gebod uit de wet. Maar in de praktijk kon men daar onderuit komen. Kinderen konden namelijk met een eed iets dat ze zouden moeten weggeven (aan ouders, 5^de gebod) toewijden aan Gods heilige tempel. Ondertussen konden ze wat ze zouden moeten weggeven voor zichzelf houden zodat ze er niet op achteruit gingen. Jammer dan voor hun ouders; het was al toegezegd/apart gezet/geheiligd voor God. Deze belofte gaat, net als het wassen van je handen voor je (kosher) eten (Matteüs 15:2), over heiliging, toewijden aan God.

Maar ondertussen…. Dat ‘heiligen’, dat ‘vrome’ gedrag, zorgde ervoor dat je niet deed wat God had bevolen (5^de gebod). En dat kon allemaal gebeuren met een keurig beroep op de Schrift (Numeri 30:3). Je hebt het bijbels gezien voor elkaar. Het klopt als een bus. En toch is het een smerige zonde. Het is vooral zo smerig omdat je je zogenaamd op Gods heiligheid beroept maar ondertussen Gods geboden aan je laars lapt.

Terug naar de Bergrede.
Jezus is dan ook snoeihard: huichelaars zijn jullie (Matteüs 15:7). Toneelspelers is een betere vertaling. Je maakt er een voorstelling van met jezelf in de hoofdrol. Gods eer is niet eens in beeld. Maar Jezus kijkt er dwars doorheen. Hij trekt de beerput (Matteüs 15:17, riool Bijbel in Gewone Taal) helemaal open. Deze vorm van godsdienst stinkt geweldig. En dat ligt aan het zondige hart (Matteüs 15:19).

Omdat we al langer uit Matteüs lezen kunnen we deze woorden van de Heer goed plaatsen.[x] In de Bergrede sprak Jezus erover dat je voor alles je (eigen) hart moet bewaken. Dat is je levensbron. Jezus zegt: wees zuiver als je bidt, Bijbel leest, iets weggeeft, God dient en met elkaar omgaat (Matteüs 6:1-18).[xi]

In Matteüs 15 komt Jezus erop terug. Hij oordeelt zijn tegenstanders. Hij kan dat doen omdat hij de rechter van Israël is (Matteüs 11:20-30).[xii]

Wijsheid.
Jezus ontmaskert zijn tegenstanders. Jezus trekt de aandacht naar zichzelf toe:

• Hij is de wijsheid leraar die de mensen naar zich toeroept om hen tot inzicht te laten komen (Matteüs 15:10, Spreuken 8).[xiii] Hij laat de mensen kiezen. Weg bij die toneelspelers, de blinde blindengeleiders (Matteüs 15:14). Weg bij je eigen zondige hart vandaan. Kom naar mij.
• Hij is de profeet die vervult wat Jesaja en alle andere profeten hebben gezegd (Matteüs 15:7-9).
• Jezus laat zien dat zonde het grootste probleem is.[xiv] Zonde is de verbroken relatie tussen God en mens. Het is een ‘virus’ dat ieder mens besmet en allerlei ellende veroorzaakt (Matteüs 15:18-20). Wij hebben daar geen vaccin tegen. Tot nu. Jezus zegt immers dat hij is gekomen om zondaren te roepen (Matteüs 9:13).[xv] Jezus spreekt hier over Golgota waar hij onze zonden verzoent en de wereld uitdraagt.

Gemeente, hoe straalt Jezus. Hij laat zich niet ringeloren. Hij laat ons de keuze maar, gelukkig, vooral ook niet; er is geen ander dan hij door wie een mens tot inzicht komt en gered wordt.

4         Vizier op scherp.
We zijn er bijna maar nog niet helemaal, gemeente. Ik ga jullie nog even ‘lastig vallen’ met Matteüs 15. Vooral omdat het zo belangrijk is voor vandaag wat hier gebeurt. Wij hebben het veel over veranderingen. Ook in de kerk. We leven in een veranderende tijd. Waar moeten we dan op letten als het in dit stukje gaat over traditie, heiligheid, zonde, geloof en (on)oprechtheid?

A         Jezus alleen. Alleen Jezus.
Allereerst en vooral: naar Jezus kijken en erkennen wie hij is. Zo sluit Matteüs 15 aan bij hoofdstuk 14 waarin de discipelen door de storm en paniek heen moesten leren om naar Jezus kijken en hem als Heer te belijden.[xvi]

Als wij in een veranderende tijd leven dan kijken we op naar onze Heer.[xvii] Zo lezen we Matteüs 15. Om te zien wie Jezus is moet je nog weer even terugdenken aan dat Joodse traktaat hierboven. Pak het er weer even bij, dat traktaat over de way of life van een heilig (rein) leven, de opstanding van de doden en Elia. Precies hierover gaat het evangelie:

• Elia is gekomen, zegt Jezus; het is Johannes de Doper die zegt dat de koning, Jezus, eraan komt (Matteüs 11:14).[xviii]
• De ergernis van de geestelijke leiders verraadt hoe diep Jezus’ optreden hen raakt (Matteüs 15:12 zie Matteüs 11:6).[xix] Ze voelen aan dat Jezus niet langer het onderscheid maakt tussen rein en onrein; niet in handen wassen of kosher eten. Dit gaat over de identiteit van Gods volk. Er komt een nieuwe orde aan. Een orde in Jezus’ naam;
• Het gaat vanaf nu niet meer om man of vrouw, Jood of heiden (Galaten 3:28); wat telt is het geloof in Jezus (Marcus 16:16[xx]).
• Het evangelie zegt: door de dood en de opstanding van Jezus worden wij rechtvaardig, heilig en verlost (1 Korintiërs 1:30).
• We worden niet ‘schoon’/goed door rituelen van handen wassen, gebed of wat ook maar – hoe mooi of belangrijk die rituelen ook kunnen zijn. De doop in Jezus naam heet ‘het bad’ (van wedergeboorte, Titus 3:5); dát reinigt van zonden.
• Eten van Jezus’ lichaam en drinken van zijn bloed (avondmaal vieren); dát maakt ons kosher (Matteüs 26:26-28).

Alles wordt nieuw! Zie je? Jezus. Jezus en die gekruisigd.

Gemeente, zet je vizier op scherp. Zeker als we in de kerk over van alles en nog wat spreken. Als je niet uitkijkt gaat ons gesprek zo dat we, nadat we een hele tijd hebben gepraat, een keer uitkomen bij Jezus. Op zich goed dat we bij hem uitkomen. Zeker. Maar EERST hebben we het over van alles en nog wat: traditie, veranderingen, Bijbel(uitleg), kerk, gereformeerd, beleid, regels – enzovoort. We hebben het over ons bekende paadjes. Dat is veilig en vertrouwd. Noem het: traditie. Let op, gemeente:

BEGIN met Jezus.
Zet hem in het MIDDEN (Psalm 110 en 46).[xxi]
EINDIG met Jezus.
Volg hem in ALLES.

Dat is Matteüs 15. Zo leef je op een manier dat God er plezier aan heeft, Hem toegewijd dankzij Jezus Christus onze Heer.

Advies 1 gemeente: was je handen met zeep (extra tegen Corona) maar dompel je vooral onder in Jezus’ Geest. Elke dag.

B         Jezus is Heer van de Bijbel.
Het tweede waar we op moeten letten in onze tijd vol veranderingen staat ook in Matteüs 15. Als de geestelijk leiders aankomen met hun vraag over traditie, denken wij al snel: wat een zeurpieten. Het gaat toch om de goede bedoeling? En je mag toch zelf wel weten hoe je dingen wel/niet doet? Ik ben vrij.

Maar kijk naar Jezus. Hij begint met een BIJBELSTUDIE:

• Hij heeft de geboden van God voor ogen (Matteüs 15:4).
• Jezus gaat het over de profetieën van Jesaja hebben (Matteüs 15:8 en 9).
• Hij is een (wijsheids)leraar die de mensen naar zich toeroept, onderwijs geeft en zegt waar het op staat (Matteüs 15:10).[xxii]

Alsjeblieft! Daar hebben wij het wel mee gehad, toch? Zeker in de Vrijgemaakte kerk. Vroeger moest je alles (precies) weten en uit je hoofd leren. Dat willen we niet meer. En wie weet is dat wel terecht want van alleen in je hoofd stampen wordt geen mens gelovig. Dat is zo.

Maar Matteüs 15 stelt iets anders aan de orde. Jezus’ hart was vol van de Schrift. Want de Schrift gaat over hem (Johannes 5:39). Wie leest in de Bijbel zal al Gods schatten van wijsheid en kennis in Jezus ontdekken (Kolossenzen 2:2 en 3). Neem daar de tijd voor, gemeente. Zoek Jezus als je Bijbel leest. Spit eens samen een tekst door om te ontdekken wat de Geest van Jezus zegt. Of lees een goed geestelijk boek.

Wij weten het al(lang).
Ik zeg dit vanwege de praktijk van het kerkelijke leven. Hoe vaak begint of eindigt onze discussie over spannende onderwerpen niet met de opmerking: ‘ik zie dat anders’. Ja, jij en ik vinden een heleboel. Voordat we het weten hebben we ons oordeel en onze mening al klaar. Onze valkuil vandaag is waarschijnlijk niet de huichelarij van de geestelijk leiders van toen (Matteüs 15:7). Voor ons dreigt eerder zelfvoldaanheid; we weten het al(lang) – voordat we een letter lezen. Als we maar in de gaten hebben dat deze valkuil uit dezelfde bron komt als waar de huichelarij van de geestelijke leiders van toen vandaan kwam; ons zondige hart (Matteüs 15:19).

Lees – en kijk naar Jezus.
Het punt is: als wij vervreemd raken van het lezen van en studeren uit de Bijbel zullen we – vroeg of laat – verder van Jezus af komen te staan. Jezus is niet ‘los’ verkrijgbaar. Je mening al hebben voordat je Bijbel leest is niet de way of life van Jezus. Jezus leert ons eerst te luisteren. Te schatgraven in de Bijbel. Onze mening te laten vormen door het steeds opnieuw te luisteren. Je leert Jezus kennen als je naar hem ontmoet (evangeliën) en de apostelen hoort die uitleggen wie hij is (Nieuwe Testament). De Geest van Jezus spreekt tot ons in de profeten (Nicea, Johannes 5:39). Lees die profeten. Loop niet weg voor Jesaja of Ezechiël. Lees de verhalen uit het Oude Testament.

Als je de Bijbel te ingewikkeld vindt – dat kan zo zijn – lees dan in ieder geval de Psalmen en de vier evangeliën. Als je steeds vergeet je Bijbel te pakken abonneer je dan op een dagelijkse Bijbeltekst per mail of in de app. Of download Mijn Bijbel op je telefoon. De Bijbel is nog nooit zo makkelijk toegankelijk geweest als vandaag voor ons. Profiteer daarvan.

Vandaar tip 2 gemeente: was je handen elke dag (en vaker tegen Corona) en lees je bijbel elke dag met het oog op Jezus en bid tot hem.

Deze twee adviezen, gemeente, wil ik jullie graag meegeven uit Matteüs 15. Jezus centraal. En Jezus als Heer van de Bijbel. Doe er je winst mee.

5         Koning en Heer.
Ik rond de preek af. Ik begon met de broeder op het onvolprezen Groninger Hogeland. Ik eindig ook bij hem. Want deze broeder zei iets heel moois in dat gesprek. Het is me tot op vandaag bijgebleven. Hij zei: als je verandert, moet je erbij zeggen waarom je dat doet; je moet met goede redenen komen. Wat een wijs advies. Laten we dit woord, gemeente, ter harte nemen. Juist als het vandaag in de kerk nogal eens gaat over wat verstandig is om te doen.

Zo kijken we nog een keer naar Matteüs 15. Waarom doet Jezus het anders dan ‘de traditie’? Zie jij het?

Het mooiste van Matteüs 15 is dat Jezus dat niet zegt. Dat wil zeggen: niet expliciet. Jezus gaat in de tegenaanval. Hij roept mensen tot zich. Hij zegt waar het op staat. Maar waarom?[xxiii]

Jezus zegt dat niet omdat hij wil dat jij dat zelf gaat ontdekken. Hij wil dat jij naar hem toekomt om dat uit te zoeken. Zie je? Jezus wil jou bij zich in de buurt  hebben.

Mag ik het dan toch verklappen waarom Jezus het anders doet? Ach, het kwam hierboven al aan de orde. Jezus doet het anders omdat… hij het is. Hij is de koning. De koning van het koninkrijk. Jezus doet het anders omdat Hij Heer is. Heer van hemel en aarde en Heer van de kerk. Niemand is als hij. Hij vergeeft en geneest. Hij herstelt en maakt nieuw.

Daarom volgen we Jezus. En hebben we hem lief. En in hem elkaar.

---

Zie Trouw, wijsheid en macht van de Drie-ene God. Inleiding prekenserie Matteüs (2019-2021).

[i] Zie Hoe Jezus Heer en meester is. Preek Matteus 12:1-22.
[ii] Zie Mijn vriend in de duisternis. Preek Psalm 88.
[iii] Ik kom op dit traktaat via het boek A rabbi talks with Jesus van rabbi Neusner. Neusner gaat het (fictieve) gesprek met Jezus aan. Zo voel je beter aan wat niet-Joden vanuit zichzelf lastig kunnen ervaren in alle twistgesprekken (zeker in Matteus omdat hij voor gelovige Joden schreef). Neusners indrukwekkende boek gebruikte ik eerder inzake de (plaats van de) sabbat, zie themadienst Jezus laat de werkelijke betekenis van de sabbat zien en zie de Hagepreek Vrijheid is niet te koop over de zondag bij Viering en Herdenking Eerste Vrije Statenvergadering 1572 te Dordrecht (2018).
[iv] Neusner (zie noot iii) wijst erop dat de vraag van de geestelijke leiders zowel een compliment (ze willen dat Jezus als hen wordt) als een uitdaging inhoudt.
[v] Bij de Sabbat was het ook de vraag wie Jezus is als men vraagt waarom zijn discipelen iets doen wat op sabbat niet mag. Zie de preek bij voetnoot i.
[vi] Zie een preek over Matteus 19 waarin het evengoed om identiteit gaat. De casus is daar echtscheiding (‘mag een man zijn vrouw verstoten? Mozes heeft gezegd….’) maar ondertussen plaatst men Jezus voor een duivels dilemma.
[vii] Zie Jezus blijkt de allersterkste te zijn. Preek Matteus 12:22-37. Daar klinkt het verwijt dat Jezus zijn kracht bij Beëlzebul vandaan haalt. Zie de preek voor de uitleg van die passage.
[viii] Maak van Jezus geen watje. Jezus gaat vaker zo te werk. Zie Jezus’ reactie als hij ervan beschuldigd wordt door de kracht van de chef van de boze geesten (Beëlzebul) te werken, zie Jezus blijkt de allersterkste te zijn. zie vorige voetnoot.
[ix] Neusner wijst daarop in zijn boek: ‘his (Jesus, jmh) answer chose a good point, because the case he introduced pertained to sanctification’ (117).
[x] Zoals Jezus teruggrijpt op de Bergrede (uitgangs- of startpunt) zo gaat het vaker in de Bijbel. Profeten herinneren aan eerdere wetten/opdrachten van God (Oude Testament). En voor de Psalmen geldt dat Psalm 1 (samen met Psalm 2) een leidraad is voor álle Psalmen. Zie Guided tour door het Koninkrijk. Preek Psalm 1.
[xi] Zie Alleen met oprecht geloof kom je verder. Preek Matteus 6.
[xii] Zie Weinig verhullend taalgebruik van Jezus van Kafarnaüm. Preek Matteus 11:20-30.
[xiii] Wat dat betreft had Neusner (zie noot iii) beter moeten lezen. Aan het eind van het hoofdstuk wil hij achterhalen waar het conflict op vastzat. Neusner onderscheidt tussen de Tempel/priester (heilige), Wijsheid (concrete leven) en profeet (Gods woorden). Jezus spreekt in Matteus 15 niet alleen over wat heiligheid maar stelt zich op als Wijsheidsleraar (Matteus 15:10) en als vervulling van de profeten (Matteus 15:7-9). In de Catechismus belijden we dat Jezus onze Koning, Profeet en Priester is (Zondag 12 Heidelbergse Catechismus).

Echt interessant is dat Neusner zegt dat de geestelijke leiders in Matteus 15 over Gods heiligheid van hier-en-nu spreken (priester) terwijl Jezus (profeet) het over redding door vergeving (van zonden) heeft met het oog op de toekomstige, op handen zijnde komst van het koninkrijk. Dit is heel dichtbij het vuur! Lees Matteus op dit punt. Jezus zegt dat het koninkrijk na bij is (Matteus 4:17 Zie preek daarover) en dat dat koninkrijk in hem ONDER DE MENSEN IS IN HEM, JEZUS (Matteus 12:48, cf. 13:16 en 17 e.a.), zie de preken Jezus blijkt de allersterkste te zijn en Het geduld van de komende rechter. Beter gezegd: hierover gaat het evangelie. Jezus is de koning van het koninkrijk. Het gaat niet allereerst om hier-en-nu of straks-toekomst maar om de erkenning van Jezus. Zie ook de preek De geloofsbelijdenis van Boromir.
[xiv] Zie Laat het oordeel aan God. Een bijdrage in de interreligieuze dialoog over geloof en geweld. En zie Volharding der heiligen. Inleiding over hoofdstuk V van de Dordtse Leerregels; Gods kinderen zijn geen slaven meer van de zonde maar dat betekent niet dat ze zonder zonden zijn.
[xv] Zie Jezus volgen. Preek Matteus 9:9.
[xvi] Zie Als de golven overslaan dan blijf ik hopen op uw naam. Preek Matteus 14:1-33.
[xvii] Zie Christus en cultuur. OnderWeg najaar 2016.
[xviii] Zie Aan de kant blijven staan of meedoen. Preek Matteus 11:7-20.
[xix] Zie Zo gek is het nog niet om in Jezus te geloven. Preek Matteus 11:6.
[xx] Zie Hoe alles verandert en gelijk blijft. Preek Marcus 16:9-20.
[xxi] Zie Hulde aan onze priesterkoning. Preek Psalm 110.
[xxii] Op dit punt zegt Neusner iets interessants; dat Jezus niets weglaat (van de wet) maar zichzelf toevoegt (108). Jezus legitimeert zich door zich te beroepen op de Schrift (zie ook verzoeking in de woestijn, Matteus 4). Daarmee helpt Jezus ons om de Schriften (Oude Testament) te lezen. Goed beschouwd is wat Jezus zegt in Matteus 15 niet nieuw. Denk aan Psalm 51; een gebed om vernieuwing. Zie God is de goede rechter. Denk aan Ezechiël. Hij profeteert vanuit Gods heiligheid (! Matteus 15, zie een preek over Ezechiël 1); Ezechiël zegt dat de zonde van ‘de volken’ op een nog ergerlijke manier in Gods volk zit. Zie Hoe God ons een spiegel voorhoudt. Preek Ezechiël 20. Het verschil zit echt en alleen IN JEZUS.
[xxiii] Neusner (zie noot iii) loopt tegen dit punt aan en als hij zich afvraagt wat er hier nu op het spel staat. Hij komt dan op de bij noot xiii genoemde zaken uit.

Voorbeeldliturgie
Welkom
Votum en groet Sela (korte versie) https://www.sela.nl/liederen/1/votum-en-groet.html
Psalm 108: 1 en 3 nieuwe berijming https://www.denieuwepsalmberijming.nl/berijmingen/psalm-108
verbondswoorden
Heer, wijs mij uw weg (Opwekking 687)
Kinderen naar voren (Matteüs 26:57-68 Jezus veroordeeld door de Joodse Raad)
Kinderlied
Kinderen naar kring
Lezing Matteüs 15:1-20
Verkondiging Hoe spoel je ‘virus’ zonde af?
Wie is als Hij (Opwekking 638) https://genius.com/Opwekking-prijs-adonai-wie-is-als-hij-638-lyrics
Dankgebed en voorbede afgesloten door
GK 174:3 Spreek Gij het woord
Kinderen komen terug en
Collecte
LB 574: 2 en 3 Christus is gekomen in ons aards bestaan (lijdenszondag)
Zegen