Wat heeft Jezus in de woestijn te zoeken? Die vraag dringt zich op als je Matteüs 4 leest. Jezus wordt gedoopt in de Jordaan (Matteüs 3).[i] De hemel gaat open. De Geest van God daalt op Jezus neer. God spreekt. God zegt dat Jezus zijn geliefde zoon is. En dan de woestijn in (Matteüs 4)!? Is dit Jezus’ proeftijd? Moet duidelijk worden of Jezus werkelijk Gods zoon is, zoals gezegd is bij zijn doop?

Ik denk dat je één woord nodig hebt om te zeggen wat Jezus in de woestijn zoekt: ons. Jou en mij. Matteüs schrijft voor gelovige Joden. De proef in de woestijn laat zien dat Gods mooie schepping (Genesis 1&2) een woestijn (Matteüs 4) is geworden. Dat blijkt als je Matteüs 4:1-11 als een geheel leest.[ii] Het eerste vers zegt dat de Geest Jezus meevoert naar de woestijn. Op het eind staat dat Jezus de duivel met een woord wegstuurt. Jezus hoeft niets te bewijzen. Al helemaal zichzelf niet. Het is juist de duivel die herhaaldelijk zegt ‘als je Gods zoon bent dan…’ (Matteüs 4:3&6). Niet voor niets heeft de duivel hier de verzoeker (Matteüs 4:3).

Jezus is Heer.
De proef in de woestijn ligt in de lijn van het evangelie. Op deze manier:

• Matteüs 1 zegt: Jezus is Davids en Abrams zoon in wie God zelf met ons is (Matteüs 1:1&23).[iii] Jezus verlost van zonde (Matteüs 1:21).[iv]
• Matteüs 2 en 3 zeggen: Jezus deelt ons bedreigde bestaan (kindermoord, Matteüs 2) en onze zondige bestaan (doop, Matteüs 3).[v]
• Matteüs 4 zegt: Jezus staat als Adam en Eva in Gods wereld (proef Genesis 2&3). Jezus loopt als Gods volk Israël door de woestijn (Exodus – Deuteronomium). Zij keerden de rollen om: zij beproefden God die hen beproefde.[vi] Jezus is anders. Hij doet anders. Jezus zoekt het verlorene op (Matteüs 18:11).[vii] Zo overwint Jezus de zonde, het rijk van de duivel en de dood. Jezus vervult Gods recht (Matteüs 3:15).[viii] Hij belichaamt Gods trouw (2 Korintiërs 1:19).

De eerste betekenis van de proef in de woestijn is daarom dat wij erkennen en belijden dat Jezus Heer is. Daar hoort vervolgens bij dat we inzien dat er andere machten en krachten zijn. En dat het dienen daarvan een illusie is.

Deze twee dingen zijn geen kleinigheid. Makkelijk laat een mens zich verleiden. Wat lijken illusie en werkelijkheid soms als twee druppels water op elkaar (Matteüs 13)![ix] Makkelijk valt een mens ten prooi aan eigenwaan. Wordt hij beheerst door krachten die hij onder controle dacht te hebben. De drieërlei beproeving in de woestijn opent je ogen voor de listen van de tegenstander, de duivel [aan de vraag naar het bestaan van de duivel ben ik hier voorbij gegaan. Daarvoor verwijs ik naar een artikel/preek bij deze voetnoot[x]].

De beproevingen gaan over heel het leven: bestaanszekerheid (1^ste proef), (schijn)heiligheid (2^de proef) en macht (3^de proef).

Illusie.
Kernachtig zegt paus Benedictus XVI waar beproevingen of bekoringen (katholiek woord) op neerkomen:

Tot het wezen van de bekoring hoort dat ze zich moreel voordoet… Ze doet alsof ze het goede op het oog heeft…. De dingen van God… (zijn daarbij) … irrelevant, ondergeschikt. Eigenlijk zijn ze overbodig.[xi]

Scherp gezegd. En uiterst actueel. Ons werelddeel leeft zonder God. We doen en kunnen alles. We hebben ons leven in handen. We hebben God domweg niet nodig. Of is dat schijn? Ik denk aan wat schrijven en dichter Ilja Pfeijffer zei vanuit Italië, aan het begin van de Corona-crisis:

‘Sinds we God op non-actief hebben gesteld… zijn we ons meesters van ons lot gaan wanen. Het leven was maakbaar en zelfs de dood zetten we naar onze hand. Lijden was achterhaald en geluk op bestelling leverbaar. We … streefden naar totale controle over alles’
(NRC Handelsblad, 25/26 april 2020, zie Gecontroleerd Sonnet van Pfeijffer).[xii]

Pfeijffer ontmaskert ons streven naar controle. Een mooie toepassing van Matteüs 4:1-11. De verzoeking in de woestijn heeft niet alleen een doxologisch karakter (aan Jezus alle eer). Het gaat ook om ontmaskeren. Gelukkig helpt de duivel zelf daarbij een handje. In de laatste proef gaat zijn masker af. Je ziet het beest recht in z’n gezicht.[xiii]

Mysterie van het geloof.
Bij het maken van deze preken heb ik het leven van woestijnvader Antonius (251-356) voor ogen gehad.[xiv] Antonius volgde Jezus door al zijn bezittingen te verkopen (Matteüs 19:21). Hij trok zich terug in de woestijn. Het eerste wat Antonius daar moest leren was zich in Jezus’ kracht op te stellen tegen de listen van de duivel. Athanasius (296-373) heeft Antonius’ levensverhaal opgeschreven.

Athanasius van Alexandrië. Antonius. Onsterfelijke icoon van de monnik. Vertaling Vincent Hunink. Uitgeverij DAMON (Budel, 2013).

In het Nederlands is er een recente, mooie vertaling van: Antonius. Onsterfelijke icoon van de monnik (Hunink, 2013).[xv] Het Leven van Antonius wil de ogen openen voor de verleiding waaraan een mens bloot staat. Gelovigen leren om zich toe te vertrouwen aan Jezus en weg te blijven bij dwaalleer (o.a. de Arianen). Het Leven van Antonius is zelfs missionair bedoeld: ‘lees het aan de heidenen voor…. Misschien dat ze dan gaan inzien dat onze Heer Jezus Christus God en Zoon van God is’ (Hunink, pagina 132). In deze traditie willen mijn preken staan.

Het oude boek van Athanasius is vandaag relevant. De woestijnmonniken trokken zich terug uit ‘de wereld’ toen de kerk groeide en door politieke banden een serieuze machtsfactor werd. Maar is dat ook Jezus’ macht? De proef in de woestijn opent je ogen voor wie Jezus is en in welke kracht hij optreedt (3^de proef).[xvi]

De beweging die de woestijnmonniken maakten is vandaag actueel. Onze tijd en cultuur is postchristelijk en postkerkelijk. Net als bij de woestijnmonniken ligt de focus vandaag daarom op de kern.[xvii] Wat is het bestaansrecht van gelovigen (1^ste proef)? Wat is de (machts)positie van de kerk (3^de proef)? Wat is heilig leven (2^de proef)?

Onderscheidingsvermogen is belangrijk. ‘Uit de wereld (ver)trekken’ is geen uiterlijke zaak. Het evangelie leert immers dat ‘de wereld’ in jezelf zit (Matteüs 18:7).[xviii] De proef in de woestijn is een bemoediging. Jezus heeft de wereld overwonnen (cf. Johannes 16:33). In verbondenheid met degenen die zijn voorgegaan, bewaren gelovigen het grote mysterie van het geloof (1 Timoteüs 3:16).

Overzicht preken over Jezus’ beproevingen in de woestijn:

• [Onze goede voornemens en Gods gerechtigheid. Jezus’ doop in de woestijn. Preek Matteüs 3:13-17). O.a. over het zogenaamde adoptianisme.]
• De illusie van het leven zonder God. Jezus verzocht in de woestijn. Preek Matteüs 4:1.
• Wat is het belangrijkste in je leven? Eerste proef. Preek Matteüs 4:2-4.
• Spectaculair nieuws. Tweede proef. Preek Matteüs 4:5-7.
• Pure liefde van de machtigste koning. Derde proef. Preek Matteüs 4:8-11.

Iedere preek is te beluisteren op mijn podcast. Ik heb gepoogd kort en krachtig te preken (mede in verband met online-uitzenden van de eredienst). Een voorbeeldliturgie staat onderaan iedere preektekst.

Dordrecht, 8 februari 2021

Zie Trouw, wijsheid en macht van de Drie-ene God. Inleiding prekenserie Matteüs (2019-2021).

Voetnoten
[i] Zie Onze voornemens en Gods gerechtigheid. Preek Jezus’ doop in de Jordaan.
[ii] Het evangelie ontvouwt zich vaker als je teksten in z’n geheel leest. Zie Het kwetsbare kind en de woedende Heer. Korte inleiding op preken over Matteüs 18.
[iii] Zie Kerstpreek Matteüs 1 (2019).
[iv] Zie Kerstpreek Matteüs 1:21 (2020).
[v] Zie De ster van Bethlehem. Preek Matteüs 2. En preek Jezus’ doop.
[vi] Zie Spectaculair nieuws. Preek tweede proef in de woestijn.
[vii] Zie Hindernissen op de weg naar Gods rijk. Preek Matteüs 18:7.
[viii] Zie preek Jezus’ doop.
[ix] Zie preek over de derde proef in de woestijn (verband proef en Matteüs 13). Zie preek Matteüs 13 over de gelijkenis van de akker.
[x] Geschonden bestaan. Over kwaad, zonde en de duivel (Reformatie, 2014. Zie ook de verwijzing naar dit artikel in mijn recensie van OER (over schepping en evolutie). En zie De paradox van Hemelvaart. Preek 1 Petrus 3 en 5.
[xi] In Jezus van Nazaret. Voor het iets uitgebreidere citaat en de precieze vindplaats zie Jezus beproefd. Preek Matteüs 4:1.
[xii] Zie preek Hopen op God als het nieuwe normaal. Preek Psalm 43. Zie mijn brief in het Nederlands Dagblad over de Corona-crisis: Wil de levende God opstaan (Stille Zaterdag, 2020).
[xiii] Zie Pure liefde van de machtigste koning. Preek over de derde proef in de woestijn.
[xiv] Zie Deel 2 en Deel 3 van een drietal artikelen die ik ooit eens over Antonius’ leven schreef (Kerkbode van het Noorden, 2003).
[xv] Zie ook http://intro.vincenthunink.nl/.
[xvi] Zie preek laatste proef in de woestijn.
[xvii] Zie Welke God is terug? (Nederlands Dagblad). Zie Dat ene grote mysterie. Introductie op Marcuspreken (2018). Zie Hoe groot is God. Inleiding op Ezechiëlpreken (2020).
[xviii] Zie Hindernissen op weg naar Gods koninkrijk. Preek Matteüs 18:7.