Welke plek hebben (de gaven van) vrouwen in de kerk? Daarover is het laatste woord niet gesproken. De synode van de GKv krijgt bezwaarschriften en revisieverzoeken tegen het besluit om vrouwen in alle ambten te laten dienen. Binnen de CGK blijkt het onderwerp splijtend te werken. Paus Franciscus benoemde laatst een vrouw op een belangrijke functie. Wat is wijsheid? Wat leert de Geest ons in de Bijbel? Een bijdrage vanuit het Paasevangelie, het wonderlijks slot van het evangelie van Marcus.

1          Wat vertelt het Paasevangelie van Marcus?
Ik wil vanuit een ogenschijnlijk detail een bijdrage aan de discussie over de plek van (gaven van) vrouwen leveren.[i] In 2017/8 preekte ik zeventien keer uit het evangelie naar Marcus.[ii] Het mag bekend zijn dat dat evangelie een opmerkelijk slot heeft. Het zogenaamde eerste slot eindigt met het woord γάρ (want). Dit staat er:

‘Ze (de vrouwen) gingen naar buiten en vluchtten bij het graf vandaan, want ze waren bevangen door angst en schrik. Ze waren zo erg geschrokken dat ze tegen niemand iets zeiden’ (want wij waren bevreesd, Statenvertaling)
(Marcus 16:8)

Deze tekst heeft gelovigen nogal beziggehouden. Is dit wat je te zeggen hebt over Pasen? Niet echt een sterk slot van een evangelie, zo lijkt het. Wie een overtuigend verhaal wil neerzetten, zou spreken van de Opgestane. Die is hier niet te bekennen. Alleen een stel vrouwen. Ze zijn totaal van de kaart. Ze rennen bij het graf vandaan. De verkeerde kant op! En ze rennen zwijgend weg. Een ‘zwijgtekst’ (1 Timoteüs 2:11 en 12) avant la lettre.

Ik ben vanuit een lange serie preken over Marcus anders tegen deze tekst gaan aankijken. En dat raakt aan de vraag welke positie God geeft aan in Jezus gelovige vrouwen. Noem het een bijvangst van de serie over Marcus. Ik was er niet op uit maar zag het toch.

Getuigen? Apostelen?
Vaak wordt gezegd: Jezus maakt uitgerekend vrouwen tot zijn eerste getuigen van zijn opstanding. Het past bij Jezus’ houding ten opzichte van vrouwen (Johannes 4)[iii] en, net zo goed, bij Jezus’ houding ten aanzien van bijvoorbeeld kinderen (Marcus 10:13-16).[iv]

Jezus’ houding moet toen meer dan te denken hebben gegeven. Zo gíngen mannen en vrouwen niet met elkaar om. En kinderen télden niet mee. En voor het voor onmogelijk gehouden Pasen geldt al helemaal dat je zo sterk mogelijke getuigen zoekt.[v] In een tijd waarin het getuigenis van een vrouw niet meetelt zoals dat van een man komt het vreemd over dat vrouwen de eerste getuigen zijn van het lege graf. Daarom kun je er anders naar kijken. Jezus geeft vrouwen een andere positie (cf. Galaten 3:28). Tom Wright zegt het zo:

Women were the first witnesses of the resurrection (in other words, the first apostles)[vi]  

Vrouwen zijn de eerste apostelen. Het is een van de argumenten die een rol speelt om zowel vrouwen als mannen een plek te geven om ambtsdrager te zijn in de kerk. Vanwege Jezus. En sinds Pasen.

2          Het plaatje scherper. Heel Marcus en heel de Schrift.
Het bijzondere eerste slot van Marcus kan en moet scherper. Dat helpt ook hedendaagse kerkelijke discussies (zoals die over de vrouwelijke ambtsdrager). Om het scherper te krijgen heb ik een kleine detour nodig. Ik hoop dat je me die ruimte gunt.

In de Paaspreek van de serie over Marcus kwam ik in een oerwoud terecht: zoveel meningen en uitleg over dat eerste, wonderlijke slot van Marcus! (Zie De schrik van je leven. Preek Marcus 16:1-8. Bij voetnoot i van die preek kies ik positie bij de vragen die horen bij het eerste slot van Marcus).

Kernvraag bij Marcus: wie is Jezus?
Ik ben het ‘eerste’ slot van het evangelie van Marcus gaan verstaan vanuit de eerdere preken over dat evangelie. Kernvraag bij Marcus is: wie is Jezus?[vii] Spannend wordt het gelijk vanwege wonderen van Jezus en weerstand tegen hem (Marcus 1).

Het komt er echt op aan als Jezus naar Jeruzalem en de tempel komt (Marcus 11). Vanuit het Oude Testament komt hier alles samen: de koning, de tempel, de lang gekoesterde verwachting dat God zelf naar de (tweede) tempel terug zou keren (Psalm 2, Ezechiël 10 en 11).[viii] Het gesprek over de vraag naar Jezus’ identiteit – en daarmee het hart van het evangelie van Marcus – intensiveert. Na confrontatie met geestelijke leiders uit die tijd zegt Jezus, in beeldspraak, dat hij de zoon is (Marcus 12:1-12).[ix] Er volgen strikvragen die steeds Jezus’ identiteit als kern hebben: Jezus zegt zelfs dat houden van hem even belangrijk is als houden van de Enige (Marcus 12:13-37. Deuteronomium 6)![x] Jezus spreekt over de verwoesting van de tempel en zijn majesteitelijke komst (Marcus 13).[xi]

Maar het is zo moeilijk om Jezus te geloven. Dit doen is het zetten van een (reuze)stap of het vinden van een diep verborgen schat.[xii] Het lukt niet. De tegenstand is te groot, het verstand te klein en het geloof te wankel. Er gebeurt iets anders. Jezus komt voor het gerecht. Daar wordt zijn identiteit onthuld (Marcus 15:62).[xiii] Jezus wordt gekruisigd en uitgerekend dán klinkt – uit een heidense mond nog wel – een heldere geloofsbelijdenis  (Marcus 15:39)![xiv] Feitelijk zou Marcus hier al een punt achter zijn evangelie hebben kunnen zetten. Het hoge woord is eruit. De schat is gevonden. De stap is gezet. Dit gaat goedkomen. Vanwege de Gekruisigde in wie God zelf gekend en liefgehad wordt (Marcus 12).

Twee conclusies uit Marcus 16:1-8.
Maar Marcus schrijft verder. In Jezus gelovende vrouwen komen naar het graf (Marcus 16:1-8). Dat zij zwijgend wegrennen bij het graf deed mij – in de hierboven genoemde lijn van het evangelie – twee conclusies trekken:

1. Marcus laat zien dat de schat gevonden is (15:59). Het open graf bevestigt dat. ‘De toekomst is zeker, ja: eindeloos goed’ (Sela). Marcus zegt: nu jij, lezer! Je kunt het want een heiden (!) kan het (15:39) en vrouwen (!) bevestigen zijn belijdenis (16:1-8). Wat zeg jij, lezer, op de belangrijkste vraag die er is: wie is Jezus (Marcus 8:27)? Dit antwoord moet ieder mens voor zich geven. Marcus gidst ons daarin. Wie Marcus 16:1-8 leest moet weer terug naar het begin. Jezus is Gods zoon (Marcus 1:1).
2. Bijbels gezien is de reactie van de vrouwen bij het open graf pikant. Hun totale paniek, hun weghollend zwijgen onderstreept voor de laatste keer de beslissende Marcus-vraag: wie is Jezus? Wie lag daar in het inmiddels geopende en lege graf? Paulus spreekt later zo over het grote mysterie van het geloof: hij (Gods zoon) werd geopenbaard in een sterfelijk lichaam (1 Timoteüs 3:16). Zichzelf ondanks onthullen de vrouwen met hun pure, authentieke paniekreactie Jezus’ identiteit. Bijbels gezien is hun reactie er namelijk een die hoort bij Gods verschijning in majesteit (Marcus 13). Denk aan Jesaja die dacht eraan te gaan toen hij God zag (Jesaja 6): ik moet zwijgen (Jesaja 6:5 = Marcus 16:8). Ezechiël is een week lang verdoofd als hij Gods heerlijkheid ziet (Ezechiël 1).[xv] Ezechiël wordt vervolgens voor lange tijd een stomme profeet (Ezechiël 3/4 = Marcus 16:8).[xvi] In Jezus gelovige vrouwen staan op een lijn met de allergrootste profeten. Dat Wright zegt dat vrouwen sinds Pasen apostelen zijn (zie hierboven) is bepaald niet teveel gezegd.[xvii] Eerder is het nogal zuinig.

Marcus zegt: het evangelie breekt door. Een nieuwe dag breekt aan. In de zoon, Jezus, komt de Schepper zelf naar zijn schepping en maakt alles nieuw (Openbaring 21:5). Er is geen houden aan (Marcus 16:9-20).[xviii] Iedereen doet mee, in de positie die Jezus je geeft en met die gaven die de Geest je schenkt.[xix] Vanaf Pasen gaat het nog maar om die ene vraag. De vraag naar positie van deze of gene is ondergeschikt. Een heiden kan de was doen. Vrouwen ook. Mannen vast ook. Kinderen. Wie ook maar. De Heer is scheppend opgestaan (Paasgezang).

3          Vind elkaar in het gemeenschappelijk belang.
En nu? Mogen vrouwen nu wel of toch niet bevestigd worden als ambtsdragers? Volgens mij leert het evangelie ons nu juist hierover niet te touwtrekken. De Schrift legt de ruimte helemaal open (zie hierboven).

Theologisch besluit.
Natuurlijk is er meer dan Marcus 16. Ik ben van mening dat voor- en tegenstanders van de vrouwelijke ambtsdrager goede en, zo je wilt, ‘Bijbelse’ argumenten hebben voor hun standpunt. Je zult een theologisch besluit moet nemen waarin je zoveel mogelijk recht doet aan diverse gegevens; teksten over ambten in het Nieuwe Testament, (zogenaamde) zwijgteksten (1 Timoteüs 2:11 en 12[xx]), de plek en het functioneren van vrouwen en mannen in de Bijbelse tijd en de onze, de context waarin je kerk bent. In hedendaagse discussies proef ik nog wel eens de gedachte dat voor wie de Bijbel maar goed leest er (maar) een mogelijke uitleg is. Het lijkt me het overvragen van de Schrift en het overschatten van jezelf. Ronduit eng wordt het als er vervolgens harde conclusies getrokken worden en/of kerkdeuren dichtgaan.

In een eerdere blogpost heb ik er al eens voor gepleit om per situatie te kijken naar de concrete invulling van de vraag naar de vrouwelijke ambtsdrager.[xxi] Het doet ertoe in welke culturele en missionaire setting je je bevindt en hoe je je ontwikkelt en ontwikkeld hebt. Dat ik al langer voorstander ben van de vrouwelijke ambtsdrager en om welke redenen heb ik in mijn blogpost van 2016 verteld.[xxii] Dat ga ik hier niet overdoen.

Jezus toegewijd.
Ik voeg er wel iets aan toe. Tegenstanders van de vrouwelijke ambtsdrager willen de cultuur buiten de kerk houden en God toegewijd dienen. Kerk en wereld zijn immers niet gelijk (Efeze 4:20). Deze overtuiging is belangrijk. Sinds de tijd dat ik de overstap van Rotterdam naar Dordrecht heb gemaakt (2015) begrijp ik die positie ook beter. En ik ben inderdaad bang dat wereldgelijkvormigheid de kerk bepaald niet voorbij gaat.[xxiii] Komt er een moment waarop de wal het schip keert en hoe ziet dat er dan uit? Kortweg zou ik willen zeggen dat het niet simpel is om Jezus te volgen in een cultuur die totaal van God vervreemd is geraakt. Dat geldt voor alle christenen.[xxiv]

‘Vanaf nu nemen wij het over.’
Blijf goed opletten. Want juist als je je wilt afsluiten voor (ontwikkelingen in) de cultuur kun je ervoor zorgen dat die cultuur – ook onder gelovigen – zich nog sterker doorzet. Dit heeft te maken met het feit dat het voor mensen niet mogelijk is om in twee volstrekt gescheiden werelden te leven. Het verschil tussen zondag en de rest van de week (om het even zo te zeggen) wordt dan te groot. Je zult in contact met je tijd moeten leven en geloven. De Heer plaatst ons niet op een eiland.

Voor de vrouwelijke ambtsdrager denk ik aan deze grappige cartoon:

De maker ervan, David Hayward (@nakedpastor), zei op Twitter dat hij de cartoon had gemaakt omdat hij tijdens de Paasdiensten zo onder de indruk was gekomen van de rol van vrouwen in het evangelie. Uiteraard leest de kerk dit evangelie al eeuwen. De cartoon laat goed zien hoe het overkomt als de kerk leeft alsof ze boven/buiten de tijd en cultuur staat. Iedereen verlaat de kerk, blij en opgetogen met Jezus’ opstanding. Vrouwen en mannen gaan naar hun werk; het werk en/in de maatschappij waarin man en vrouw gelijk zijn. En in de kerk maakt de man de dienst uit? In de context van onze cultuur komt het evangelie beter tot haar recht als zichtbaar en merkbaar wordt dat het er niet toe doet wie de Opgestane verkondigt (Marcus 16:8, Galaten 3:28). Het evangelie moet bekend gemaakt worden.

Mary Magdalene.
De cartoon is een grapje dat tot nadenken stemt. Echt interessant en inzicht gevend is de film Mary Magdalene (2018).[xxv] In deze film komt het een en ander samen van wat ik hierboven beschrijf over de plek van vrouwen op de eerste Paasdag. Ik heb met interesse naar de film gekeken. Terecht wordt een aantal bestaande, stereotype beelden van Maria van Magdala ontzenuwd. Indrukwekkend is vooral dat je je afvraagt of je, zelf levend in die tijd, in Jezus zou zijn gaan geloven. Toch had ik mijn bedenkingen bij de film. Er ontstaat in de film een wel heel bijzondere band tussen Jezus en Maria. Volgens Jezus stelt zij vragen die ‘niemand hem ooit heeft gesteld’. En Maria krijgt van Jezus te horen dat zij zijn getuige moet zijn. En dan wordt het Pasen. De discipelen zijn het er niet mee eens dat Jezus uitgerekend aan Maria zou zijn verschenen als opgestane Heer.[xxvi] Er ontstaat gedoe over posities tussen Maria en de andere discipelen. Als kijker sta je aan Maria’s kant omdat getoond wordt dat de Heer nu eenmaal aan háár is verschenen. Zij is blijkbaar apostel bij uitstek. De film laat precies de ongezonde cultuurstrijd zien waar de kerk bij weg moet blijven.[xxvii]

Gnostiek
En er is meer. Er komt iets zeer onwenselijks mee in de film. Daarbij vergeleken stelt de discussie over de vrouwelijke ambtsdrager niets voor. Toen ik de film zag, moest ik denken aan vroegchristelijke geschriften die allemaal een lange tijd na de evangeliën en nieuwtestamentische brieven zijn ontstaan. In die geschriften – zoals het (apocriefe) Evangelie van Thomas en Evangelie van Maria Magdalena –  wordt geclaimd dat er een bijzondere, ‘echte’ kennis (gnostiek) bestaat die aan een enkeling is toevertrouwd.[xxviii]

[Hedendaagse populaire complottheorieën van bijvoorbeeld iemand als Dan Brown lepelen dit soort verhalen gretig op. Denk aan het (verfilmde) boek De DaVinci Code waarin wordt beweerd dat Jezus en Maria een relatie zouden hebben gehad en dat de kerk dat heeft willen verdonkeremanen door bepaalde geschriften te laten verdwijnen en andere als gezaghebbend uit te kiezen. Gelukkig doorzien velen meteen het hoge onzingehalte van zulk soort boeken/films en zijn er argumenten zat om vast te stellen dat gnostieke geschriften niet op dezelfde lijn en hetzelfde niveau als de evangeliën zijn te zetten.[xxix] Zo’n verhaal van Brown past in ieder geval uitstekend in een post-truth-tijdperk waarin ieder z’n eigen waarheid vaststelt.[xxx]]

De film Mary Magdalene claimt bij verre na niet de dingen die Dan Browns DaVinci Code beweert. Maar toch. Het ‘pamflettisch einde’[xxxi] van de film zie ik niet los van hedendaagse discussie over de positie van vrouwen in de kerk. In die setting past het om er nog eens een film tegenaan te gooien; een film waarin ‘de vrouw’ voorop staat en beter is ingelicht dan ‘al die (sukkelige) mannen’. De film doet zo precies waarvoor Paulus in een zogenaamde zwijgtekst in 1 Timoteüs 2 waarschuwt.[xxxii] Zelfs het risico dat je flirt met een bepaalde (onzin)ketterij neem je voor lief.

Hedendaagse gelovigen doen soms net als de discipelen. Zij maakten ruzie over posities (wie is de belangrijkste?) terwijl de Heer zegt dat hij komt om zijn leven te geven (Marcus 10:45).[xxxiii]

Kern centraal.
Wat ik me afvraag is het volgende: is deze film over Maria de prijs die de (westerse) kerk moet betalen omdat de positie van de vrouw nog steeds onderwerp van discussie is? Een kerk die Marcus’ kernvraag (wie Jezus is?) in het midden[xxxiv] heeft staan en zich op een niet-naïeve manier verhoudt tot haar cultuur, verweert zich het meest effectief tegen verwereldlijking. Het gaat er uiteindelijk om dat dat grote mysterie (1 Timotheüs 3:16) geprezen en bekend gemaakt wordt. Dat andere vragen er niet toe doen is simplistisch. De (volg)orde is wel van belang.

Hoe dan ook: laat niemand blind zijn voor de gevolgen die meekomen met het innemen van kerkelijke posities en keuzes. Simpel is en wordt het niet. En sluit een ander in dit soort zaken niet uit. Voor- en tegenstanders van de vrouwelijke ambtsdrager hebben een gemeenschappelijk belang. Meer dan ooit mag dat vandaag tot ons doordringen. Het gaat erom dat het evangelie van Jezus gekend, geprezen, bewaard en doorgegeven wordt. De eer op zijn naam staat centraal. Dat was zo op de eerste Paasdag. Dat was daarvoor niet anders (Marcus 12:28-37). En dat zal zo zijn.

Dordrecht, 22 januari 2020

Zie Er is méér dan standpunten vrouwelijke ambtsdrager. Over kerkelijke eenheid (26 januari 2020), ‘Bijbelse’ vrouwelijke ambtsdragers (longread 2016), Dat ene grote mysterie (inleiding Marcuspreken 2018), Christus en cultuur (OnderWeg, 2015), Preek ‘zwijgtekst’ 1 Timoteüs 2 (2018), Jezus doorbreekt de cultuurstrijd (2019, NasvilleVerklaring) en Artemis, Aisha, Baudet en Jezus (2018).

[i] Mijn belangrijkste bijdrage tot nu toe in dit gesprek is ‘Bijbelse’ vrouwelijke ambtsdragers. Gedachten bij het deputatenrapport (2016). Die longread is ook in samenvatting te lezen.
[ii] Zie Dat ene grote mysterie. Korte introductie bij een serie Marcuspreken.
[iii] Zie Jezus is het levende water. Preek over Johannes 4. Het gaat om een Samaritaanse (!) vrouw. Dit gedeelte is de vervulling van onder andere Ezechiël 11 waarin God belooft met zijn Geest in mensen te wonen. Zie hoe God bij mensen woont. Preek Ezechiël 11.
[iv] Zie Jezus zegent de kinderen. Preek Marcus 10:13-17.
[v] Zie Apologetiek en Pasen. Themadienst over de opstanding (2016).
[vi] In Paul for everyone. The Pastoral Letters (bij 1 Timoteus 2). Zie een preek Biddende mannen en zwijgende vrouwen. Preek 1 Timoteus 2.
[vii] Zie Dat ene grote mysterie. Korte inleiding op een serie Marcus-preken. Zie noot ii.
[viii] Zie The return of the king. Preek Psalm 2. En zie In vuur en vlam voor de ander (preek Ezechiël 10) en hoe God bij mensen woont. Preek Ezechiël 11.
[ix] Zie Niemand is zo gek als God. Preek Marcus 12:1-12.
[x] Ik heb drie preken over deze strikvragen gehouden. Zie Met gelijke munt (terug) betalen (belasting betalen aan de keizer of niet?), No more tears in Heaven (jeugddienst over de opstanding) en, de belangrijkste: God, de enige God is in Jezus onze naaste geworden. Daarna volgt dan nog: De man voor wie je geen cent zou geven (penning van de weduwe).
[xi] Zie Alleen Jezus is Christus. De rest is fake. Preek Marcus 13.
[xii] Zie de inleiding op serie Marcus-preken (link hierboven bij voetnoot ii).
[xiii] Zie De aangifte van Jezus van N. Preek Marcus 14:53-72.
[xiv] Zie Goede Vrijdag! Waarom christenen Goede Vrijdag vieren. Preek Marcus 15:16-39.
[xv] Zie hoe indrukwekkend is God. Preek 1 en preek 2 over het indrukwekkende roepingsvisioen Ezechiël.
[xvi] Zie Profetie next level. Preek Ezechiël 3 en 4.
[xvii] Heel vreemd is Wright’s uitleg van het eerste slot van Marcus. Wright focust erop dat Jezus profeet is. Maar het gaat er nu juist om dat Jezus de zoon is (Marcus 12:1-12). Zie voetnoot 1 van de preek De Schrik van je leven. Preek Marcus 16:1-8.
[xviii] Zie Hoe alles verandert en hetzelfde blijft. Preek over het zogenaamde tweede slot van Marcus.
[xix] Zie Jezus doorbreekt de cultuurstrijd. Beter kijken naar de achtergrond van de Nashville Verklaring (OnderWeg, 2019).
[xx] Zie Zwijgende vrouwen en biddende mannen. Preek 1 Timoteüs 2.
[xxi] Zie Artemis, Aisja, Baudet en Jezus. Over de positie van de vrouw in de kerk.
[xxii] Zie voetnoot i.
[xxiii] Zie bijvoorbeeld Discussie over eerste doopvraag is teken van secularisatie. Blogpost 2019. Zie ook mijn longread XXL over kerk en homoseksualiteit (2018), Misschien is het wel Gods bedoeling dat wij Hem missen in de erediensten (Nederlands Dagblad, 2019), Hoe kies je een preektekst (vandaag is kippenvel het bewijs van goede tekstuitleg) en Zijn de Dordtse Leerregels achterhaald? Artikel over de Leerregels.
[xxiv] Zie Jezus volgen in een donkere tijd (Reformatie 2013). Zie ook Eigen geloofspapieren (NRC, 2016).
[xxv] Zie hier voor de trailer van deze film.
[xxvi] Een Heer die, volgens in deze film, na Pasen overigens voor zijn graf zit te shinen; een meer dan buitengewoon merkwaardig en onBijbels beeld. Zo gezien past de film bij het tijdsbeeld anno nu dat de leven na dit leven (mocht het bestaan) een soort voortzetting is van het leven zoals wij dat kennen. Zie daarvoor een preek over de opstandingsvraag van Jezus’ tegenstanders (Marcus 12) en een serie diensten over de opstanding (Zondag 17 Catechismus).
[xxvii] Zie voetnoot xix Jezus doorbreekt de cultuurstrijd.
[xxviii] Al eerder heb ik gezegd dat een (blijkbaar aanwezige) verandering in de Godsleer het meest bedreigende is voor de kerk anno nu. Zie Welke God is terug (ND, 2014)? Scheepje zonder Jezus’ hoede (2018), onderaan in mijn blogpost over de kerk en homoseksualiteit (2018) en de blogpost over de vrouwelijke ambtsdrager (2016).
[xxix] Zie voor een inhoudelijke weerlegging: De DAVinci Code. Een zoektocht naar antwoorden, Josh McDowell (2007). Zie ook hoofdstuk 7 en 13 van Eenvoudig christelijk (2007) van Tom Wright over de betrouwbaarheid van de Bijbel, de evangeliën en de latere niet-Bijbelse geschriften.
[xxx] Zie kerk in een post-truth samenleving (blogpost na de besluiten van de GKv synode om alle ambten te openen voor vrouwen).
[xxxi] Zo zegt Maurice Hoogendoorn in de recensie van deze film voor het Nederlands Dagblad.
[xxxii] Zie Biddende mannen en zwijgende vrouwen, vooral onder 3c Lees de tekst goed/beter.
[xxxiii] Zie Hoe dichtbij mag het evangelie komen? Preek Marcus 10:45.
[xxxiv] Bij herhaling zegt God in de Bijbel dat Hij IN HET MIDDEN wil staan. Zie bijvoorbeeld preek Psalm 46 en preek Ezechiël 34.