‘Mijn God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten?’ Dat woord spreekt Jezus vanaf het kruis op Golgota. Wat betekent dit woord en hoe maakt dat Goede Vrijdag zijn? In voetnoot xvii aandacht voor Tom Wrights uitleg van Goede Vrijdag.

Matteüs vertelt veel in hoofdstuk 27: over een  aardbeving, opstanding en geloofsbelijdenis. Wil je daarover lezen, bekijk dan mijn Goede Vrijdag-preek van vorig jaar.

In deze dienst zijn we stil, beginnen we met een trinitarisch lied naar Psalm 124 (votum), belijden we onze schuld (Hij droeg onze smarten, Revius), Zingen we uit de bundel In de schaduw van uw kruis van de IJslandse predikant Hallgrímur Pétursson (Johan Klein, David de Jong). Een voorbeeldliturgie staat onderaan de preektekst. Je kunt de preek ook beluisteren via mijn podcast.

Gemeente van de Heer

1         Dat ene woord.
Spaar jij de plaatjes uit het boek Dordrecht 800 jaar? Heb je nummer 158 al? Dat is de Dordtse Stadsgalg (1598)

Die galg stond op de Zwijndrechtse oever. Want ja – die lijken stinken zo. Zo’n galg heb je liever niet in je stad. Zo verging het Jezus. Buiten de poort gekruisigd. Op de schedelplaats. Weg met hem.

Is Jezus net als alle andere die zo’n vernederende dood st(i)erven? Laten we luisteren. De evangelisten Lucas en Johannes geven ons verschillende woorden door van Jezus terwijl hij naar Golgota gaat en aan het kruis hangt.[i] Marcus en Matteüs doen dat niet. Na Getsemane[ii]  spreekt Jezus alleen nog een kort woord tegenover de geestelijk leiders.[iii] Daarna zwijgt Jezus. Tot aan zijn dood.

Een woord.
Er is een uitzondering. Dat is Jezus’ schreeuw vanaf het kruis: mijn God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten (Matteüs 27:46)?[iv] Omdat Matteüs ons alleen dit woord uit Jezus’ lijdens-uur (Matteüs 26:45[v]) doorgeeft, ligt daar alle nadruk op. Dat woord zegt, blijkbaar, wat Goede Vrijdag is.

Geen zicht.
Behalve het zwijgen van Jezus is er nog wat. Jezus is mishandeld, gekruisigd – en wordt bespot[vi] (Matteüs 27:35-44). Zo’n iemand wil je niet zien (Jesaja 53:3). Sterker nog: Matteüs vertelt dat het overdag donker wordt (Matteüs 27:45, Psalm 88[vii]). Je kunt Jezus niet zien.

Stel je je dit voor. Een executieplaats. Bloed. Stank. Ellende. Duisternis. Een gekruisigd mens – die daar ergens moet hangen. En dan die ene schreeuw.

2         De hel.
Het woord dat Jezus schreeuwt is een Psalm. Psalm 22.[viii] Matteüs leert ons als geen ander dat Jezus de Schriften vervuld (5:17, 26:56 e.a.). In Jezus zie je wat God (in zijn woord) zegt en bedoelt. Wie God is.

Goddelijke intimiteit.
Psalm 22 begint met afstand tussen Gods kind en God: waarom hebt U mij verlaten?

Als we luisteren naar Matteüs zien we waar die afstand uit bestaat. Ik bedoel dit. Als Jezus in Getsemane bijna bezwijkt van angst, klinkt in zijn gebed intimiteit door: Abba, Vader – bidt Jezus (moedertaal). Als een bende hem komt arresteren, klinkt diezelfde intimiteit: ik hoef mijn Vader maar bidden en een eindeloos hemels leger staat me ter beschikking. Mijn Vader.

Dat Jezus zo spreekt (‘mijn Vader’) staat niet op zich. Het laat het geheim zien waarvan Matteüs vol is. Dit is mijn geliefde zoon – zo zegt God de Vader tot tweemaal toe (Matteüs 3:17 en 17:5).[ix] En Jezus onthult in een loflied het liefdesgeheim van de Vader en de Zoon (Matteüs 11:25-27).[x]

Uur van lijden.
En nu komt ‘het uur’. Golgota. Kruisiging. Zwijgen. Duisternis. Er klinkt geen intimiteit![xi] Dat valt op in Jezus’ schreeuw. Geen Abba, Vader. Geen mijn Vader. Maar:

‘Mijn God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten?’

‘Mijn God.’ Jezus schreeuwt het uit. Godverlatenheid. Dit is de hel.[xii] De hel waarover Jezus zo vaak heeft gesproken.[xiii] Denk aan de gelijkenissen uit Matteüs 25 waar Jezus waarschuwde voor ‘het eeuwige vuur’, ‘de gesloten deur’, ‘de buitenste duisternis’ (Matteüs 25:10, 30 en 41&46).[xiv]

Op Golgota voor Jezus:

• gesloten deuren,
• duisternis en
• dood (dodenrijk) en hel.

3         Golgota: actieve, goddelijke daad.
Wordt Jezus door zijn Vader verlaten? Sommigen menen dat.[xv] Er is soms ook een afschuwelijke misvatting over een ‘vader die zijn zoon mishandelt’.[xvi] Alsof dat Goede Vrijdag zou zijn. Maar begin niet met je eigen ideeën. Luister eerst.

Wat gebeurt er op Goede Vrijdag!?[xvii] Jullie, jongeren van catechisatiegroep 2, hadden in de Stille Week een mooie invulling van de avond verzorgd. Bedankt daarvoor. Onder andere met het prachtige rapnummer Glorieus van Damascus. In dat lied klonken deze vragen over Golgota:

‘Bent U echt zo weerloos als een lam? Of is dit gruwelijke tafereel Uw plan?’ (Damascus).

Wat een goede vraag! Wat is Goede Vrijdag!? Wij, mensen, kunnen het goddelijke geheim van liefde niet doorgronden. En daarom zal Golgota altijd een mysterie blijven. We danken Jezus. We eren en loven God de Vader, de Zoon en de Geest. Tot in eeuwigheid.

Ondertussen is het wel zaak om goed naar de Bijbel te blijven luisteren. Zeker op de belangrijkste dag van het geloof. Hoezeer mensen hier ook handelen (niet te verontschuldigen zijn); Golgota is (inderdaad) Góds reddingsplan (Handelingen 2:23). Het Nieuwe Testament spreekt actief over Golgota; als een actieve daad van Jezus. Ja, een actieve daad van de Drie-Enige God:

• Zo lief heeft God de wereld dat Hij zijn enige zoon gegeven heeft (Johannes 3).[xviii]
• Jezus die de gestalte van God had, hield zijn gelijkheid aan God niet vast … en nam de gestalte aan van een slaaf… hij werd gehoorzaam tot in … de dood aan het kruis (Filippenzen 2:6-8).
• God heeft het document met voorschriften waarin wij werden aangeklaagd, uitgewist en vernietigd door het aan het kruis te nagelen…. Hij (God) heeft in Christus over hen (de machten) getriomfeerd (Kolossenzen 2:14&15).
• Christus heeft zichzelf door de eeuwige Geest als een smetteloos offer opgedragen (Hebreeën 9:14).
• Jezus heeft in zijn lichaam onze zonden het kruishout op gedragen opdat wij … rechtvaardig zouden leven (1 Petrus 2:24).[xix]

Zie je dat? God heeft lief. Jezus neemt de gestalte van een slaaf aan. In Christus vernietigt God op Golgota de machten. Christus geeft zich, door de Geest. Jezus draagt onze zonde het kruishout op.

Golgota is goddelijk ingrijpen. Golgota laat zien hoezeer God afkeer heeft van zonde en zondaren[xx] en hoe God – volkomen trouw aan zichzelf[xxi] – in Jezus en door de Geest rechtzet, verzoent, heelt en bevrijdt (Kolossenzen 1:12-20).

4         Jezus wordt tot zonde gemaakt.
Terug naar Jezus’ schreeuw. Wat een vreselijke schreeuw. Wat een bevrijdende schreeuw. Ik denk dat je mag zeggen dat Matteüs 27:46 het diepte- én hoogtepunt van (heel) de Bijbel is.

Als je wilt zeggen dat Jezus door zijn Vader is verlaten, denk ik dat dat op een bepaalde manier kan (avondmaalsformulier). Niet om te zeggen dat God niks met Golgota of met Jezus te maken wil hebben (zie hierboven). Maar wel zo: dat Jezus in onze plaats ervaart[xxii] wat het is om

• als slaaf (Filippenzen 2), machteloos, overgeleverd te worden aan alle afbraakmachten (Matteüs 13[xxiii], Kolossenzen 2),
• van-God-los in de hel terecht te komen (zie 2 hierboven),
• een prooi te worden van de Dood (Psalm 49[xxiv]),

Kortom: Jezus – zelf zonder zonde (Hebreeën 4:15) – ervaart wat het is om vervloekt te worden (Galaten 3:13); een-en-al zonde te zijn (2 Korintiërs 5:21, cf. Matteüs 1:21[xxv]).

God heeft ons in Jezus gevonden.
Goede Vrijdag betekent dan ook niet dat wij tot Jezus’ kruishout naderen. Matteüs verhindert ons dat. Je wilt niet kijken. Je kunt niks zien.

Het is andersom. We horen de Heer. De Heer van de heerlijkheid (Ezechiël 1, 1 Korintiers 2:8).[xxvi] Vanuit de duisternis van de hel (Matteüs 25:30 en 27:45) spreekt, ja schreeuwt hij ons toe. Jezus laat ons weten dat hij, Gods zoon, neergedaald is tot ons. Ons in alles gelijk is geworden. Al onze ellende kent. Onze waarom-vragen.[xxvii] Onze ziekten op zich neemt. Onze angst. Ons onvermogen. Onze schuld. Onze veroordeling. Ons hele leven. Heel de wereldgeschiedenis (Openbaring 5).[xxviii] Jezus draag al die dingen in zich (1 Petrus 2:24). Hij draagt die omhoog (kruis).[xxix] Zo verlost hij ons van Gods komende toorn (1 Tessalonicenzen 1:10).

Dankzij Jezus – hij bevrijdt. ‘Bent U echt zo weerloos als een lam? Of is dit gruwelijke tafereel Uw plan?’ (Damascus) Ja. Allebei.[xxx] Zo redt God. Eer aan de Vader, de Zoon en de Geest. Het is vandaag Goede Vrijdag.

---

Zie Trouw, wijsheid en macht van de Drie-ene God. Inleiding prekenserie Matteüs (2019-2021).

[i] Zie Hoe Jezus doorwerkt vanaf het kruis en Parels vanaf het kruis. Preek en/of overdenking Goede Vrijdag.
[ii] Zie Gods wonderlijke aanvalsplan. Jezus’ worsteling in Getsemane. Preek Matteüs 26:36vv
[iii] Zie over dat woord een preek uit de serie van Marcus: De aangifte van Jezus van N.
[iv] Het verbaast niet dat Van de Beek (Mijn Vader, 2018) dit woord op ‘bladzijde 1’ van zijn boek heeft staan: de Zoon kan zelfs door de Vader zo verlaten zijn dat Hij Hem niet meer aanspreekt als Vader (Inleiding, pagina 15).
[v] Zie over dit ‘uur’ punt 2 van de preek over Jezus in Getsemane.
[vi] In de spottende woorden op Golgota komt de verzoeking in de woestijn terug: ‘áls je Gods zoon bent dan….’ Precies dat zei de duivel steeds in de woestijn. Jezus, Gods zoon, laat juist zien wie hij is door de beproeving te doorstaan. Zie inleiding op vier preken over de verzoeking in de woestijn.
[vii] Zie Mijn enige vriend in het duister. Preek Psalm 88.
[viii] Zie Preek Psalm 22. Zie Jezus en de Psalmen in preek Psalm 1.
[ix] Zie preek Jezus’ doop in de Jordaan en preek Jezus’ verheerlijking op de berg. Zie voetnoot iv van de preek over Getsemane over het trinitarische karkater van Matteüs.
[x] Zie preek Weinig verhullende Jezus van Kafarnaüm
[xi] Zie voetnoot iv van de preek over Getsemane waarin aandacht is voor de intimiteit die er juist dan (wel) is.
[xii] De vroege kerk en de kerk in de tijd van de Reformatie leggen ‘neergedaald in de hel’  verschillende uit. Zie preek Goede Vrijdag over Ezechiël 37.
[xiii] Zie themadienst: is God eerlijk? Zie ook preek Matteüs 11:20-30. En zie een artikel over de hel (OnderWeg).
[xiv] Zie preek over de (on)verstandige meisjes, preek over de talenten en preek over schapen en bokken.
[xv] Zie preek Waarom is het Goede Vrijdag. Zie het begin van de preek en voetnoot iv.
[xvi] Zie cursus De God die ik niet begrijp. En zie preek Waarom is het Goede Vrijdag?
[xvii] Opvallend hoe Wright Jezus’ dood bespreekt (Matthew for everyone). Mij valt een aantal dingen op:

1. Bespreking vindt plaats onder het kopje ‘De dood van Gods zoon’ (terwijl hij daarvoor en daarna spreekt over ‘Jezus’: ‘Jezus aan het kruis geslagen’, ‘Jezus begraven’). Overigens besluit Wright ermee dat we door te kijken naar de zoon meer leren over de liefde van de Vader. In deze preek houd ik die twee dicht bij elkaar, onder een trinitarisch perspectief, zie onder punt 3 van deze preek. In de uitleg over Jezus’ doop (zie bij 2 van deze voetnoot) ligt het accent ook op wat God de Vader doet. 
2. Over vers 46 zegt Wright dat Jezus vanwege het dragen van de zonde voor de eerste en enige keer een mist/een wolk ervaart tussen hem en de Vader. Wright spreekt hier (terecht) voorzichtig – dit blijft een mysterie (zie onder 4 in deze preek). Wat mij benieuwt is hoe dit spreken van Wright zich verhoudt tot Getsemane. Wright schept daar in zijn manier van spreken afstand. In Getsemane niet ‘het lijden van Gods zoon’ (zoals ‘de dood van Gods zoon’ op Golgota) maar ‘Jezus’ en ‘God’; God die ‘Nee’ zegt tegen Jezus die absoluut niet ‘de beker’ wil drinken. Volgens mij verhoudt Wrights spreken over Getsemane zich niet eenduidig tot zijn spreken over Jezus’ dood. Zie verder voetnoot iv van de preek over Getsemane. En zie voetnoot i in de Paaspreek De schrik van je leven (Marcus’ eerste slot).
3. Wright zegt dat niemand verwacht dat het zo (kruisdood) zou aflopen met Jezus – behalve Jezus zelf. Wright wijst dan op Jezus’ doop; de doorgang/Exodus door het water. In Jezus vindt de Exodus volledig plaats; ‘omdat hij Gods zoon is, moet hij aan het kruis blijven hangen’ (Wright). Ik ben het hier helemaal mee eens. Zie mijn preek over Jezus’ doop in de Jordaan. Ik kan deze uitleg van Wright lastig verbinden met hoe Wright concrete passages uit het evangelie uitlegt. Dan lijkt het kruis niet leidmotiv voor zijn uitleg, of verdwijnt het naar de achtergrond. Wright zoekt eerder naar wat het betekent voor gelovigen. Zie bijvoorbeeld voetnoot xvii in de preek over Jezus’ eerste verzoeking in de woestijn, een gebeurtenis pal na Jezus’ doop in de Jordaan. En zie voetnoot iv bij de preek over Getsemane (‘Jezus wil ‘de beker’ echt niet drinken’). Bij de uitleg van Jezus’ doop spreekt Wright inderdaad van Jezus’ Exodus/dood. Hij legt dan ook de nadruk op wat God de Vader doet (zie bij 1 van deze voetnoot) en meldt dat gelovigen (jij en ik) ook wel kunnen ervaren dat de hemel opengaat, als wij Jezus volgen. Vanwege Jezus’ gang naar Golgota vind ik het belangrijk om allereerst de focus te leggen op de vraag wie Jezus is en wat hij doet; dan kom ik allereerst uit bij het trinitarische geheim (zie de genoemde preek).

[xviii] Zie preek over Jezus’ gesprek met Nicodemus.
[xix] Zie preek Volk om een vreemd verhaal, 1 Petrus 2:24.
[xx] Het onderscheid God heeft zondaren lief maar haat de zonde is mooi. Er zit ook een grens aan dit onderscheid. God brengt de zonde en de zondaar op. Zie preek Psalm 90. En zie de terechte opmerking van Hummel: ‘Where is abstract “sin” tot be found except in flesh en blood sinners’ (in zijn commentaar op Ezechiël), zie Inleiding op prekenserie Ezechiël (2020). Daarom is de tekst 1 Petrus 2:24 ook zo schitterend: in zijn lichaam! Zie preek 1 Petrus 2:24.
[xxi] Zie Hoe God trouw is in zegen en vloek. Preek Ezechiël 20:25 en 26.
[xxii] Ik volg de vertaling van D. Holwerda (Hebreeën) van Hebreeën 5:7&8, zie voetnoot xx van de preek over Getsemane.
[xxiii] Zie Het geduld van de komende rechter. Preek Matteüs 13. Die duivelse afbraakmacht kom je ook tegen in Matteüs 4 (en ook in hoofdstuk 2 en 12 etc.).
[xxiv] Zie preek Psalm 49.
[xxv] Hoe Jezus bevrijdt van zonde. Kerstpreek 1:21.
[xxvi] Zie korte inleiding prekenserie Ezechiël over het verband tussen deze teksten.
[xxvii] Over God en lijden, zie preek 1 en preek 2 over dat onderwerp.
[xxviii] Zie bij ‘Jezus leeuw en lam’ bij punt 2c van de preek over Getsemane.
[xxix] Johannes benadrukt de verhevenheid van het kruis. Zie preek Johannes 3 en Goede Vrijdag met Johannes 19.
[xxx] Zie preek Getsemane punt 2c: ‘Jezus leeuw en lam’.

Voorbeeldliturgie

Van U, o God die aard’ en hemel schiep, votum (Trinitarisch Goede Vrijdag lied naar Psalm 124 en op die wijs)

Van U, o God die aard’ en hemel schiep
En ons als mensen tot Uw vrede riep
Verwachten wij in ootmoed en ontzag
Uw zegen en uw lieflijk aangezicht
Heer, breng ons uit het duister naar Uw licht!

O, Here Jezus, U die in de nacht
Een onvoorstelbaar offer voor ons bracht
Verbind ons door uw woord en met Uw bloed
Neem onze zonden, wonden en verdriet
Mee op uw weg Heer, en verlaat ons niet.

Laat iedereen belijden, stil van geest
Als onze God niet met ons was geweest
Dan waren wij door dood en schuld vergaan
Maar Hij gaf ons de Zoon die ons geneest,
Drieenig God, wij leven door Uw naam.

Gebed (naar LvdK 177, Leer mij, o Heer, uw lijden recht betrachten)

Schuldbelijdenis: Hij droeg onze smarten (Revius, hertaling Werkman)
GK 155: 2 en 3 (der sterren pracht)

Lezing en zang. Zang uit: In de schaduw van uw kruis (Johan Klein, David de Jong)

Lezen Matteüs 27:35-44 (Nadat ze hem gekruisigd hadden…)

 Lied 38 Jezus aan het kruis beschimpt:
1 Zeer velen ziet de Zoon van God
6  Ik die gewijd was door de doop
10  Zoals de wereld in dit uur

 Lezen Matteüs 27:45 en 46 (Rond het middaguur…)

 Lied 41  Het vierde kruiswoord – I
1 Toen Christus’ kruis werd opgericht
3 De zon verborg haar aangezicht
10 Heiland, uw woorden leerden mij

Lezen Matteüs 27:47-56 (Toen de omstanders dat hoorden…)

Lied 46 De tekenen bij Jezus’ sterven
1 De schepping barst in klagen uit
2 Nu opent ook het graf zijn schoot
5 De voorhang in de tempel scheurt.

Verkondiging van het evangelie

Belijdenis: GK 123:3 (Gods oordeel heeft hij moeten ondergaan)

Dankgebed en voorbede

Collecte 

Psalmproject Psalm 22 Mijn God, waarom? https://thepsalmproject.nl/wp-content/themes/TPP/sheets/unplugged/Psalm%2022%20D%20piano%20score%20NL.pdf

(ieder verlaat in stilte het kerkgebouw)